Ο όρος people’s diplomacy ή citizen diplomacy εισήλθε στο διεθνές πολιτικό λεξιλόγιο στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, όταν πολύμορφα και μαζικότατα αντιπυρηνικά κινήματα, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, άσκησαν ισχυρότατες πιέσεις στις κυβερνήσεις για τον έλεγχο των πυρηνικών εξοπλισμών και τον αφοπλισμό. Εκείνα τα χρόνια ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, με ορατό τον κίνδυνο του πυρηνικού ολοκαυτώματος.
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις σε διακρατικό επίπεδο δεν ήταν πάντοτε κακές. Επί πολλές δεκαετίες μετά το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας του 1930, το οποίο συνήψαν οι Ελευθέριος Βενιζέλος και Μουσταφά Κεμάλ, οι δύο χώρες όχι μόνο είχαν καλές σχέσεις συνεργασίας, αλλά σε κρίσιμες στιγμές είχαν βρεθεί αλληλέγγυες.
Το Κυπριακό ήδη από το 1955 αποτέλεσε την αιτία διαδοχικών εντάσεων, με κορυφαία εκείνη του 1974, όταν η τουρκική εισβολή και κατοχή του 37% της Κυπριακής Δημοκρατίας έφερε τις δύο γειτονικές χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Ήταν η αρχή και της αμφισβήτησης κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας στο Αιγαίο, με συνέπεια το καταστροφικό κυνηγητό των εξοπλισμών ανάμεσα στις δύο χώρες.
Η απουσία διακρατικού διαλόγου για την επίλυση των προβλημάτων κατέστησε αναγκαία την ενεργοποίηση της διπλωματίας των πολιτών, στην οποία επιδόθηκαν αρχικά οι Επιτροπές Ειρήνης των δύο χωρών, ακολουθούμενες από ενώσεις συγγραφέων, συνδικάτα και ομάδες επιχειρηματιών. Νέο βήμα, η ίδρυση στην Ελλάδα το 1983 της Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας με πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη και τον ομιλούντα μεταξύ των ιδρυτικών μελών, ενώ αντίστοιχη επιτροπή δημιουργήθηκε και στην Τουρκία. Διαδικασία που ετέθη σε κίνηση παρά το γεγονός ότι από τις 12 Σεπτεμβρίου 1980 είχε επιβληθεί στην Τουρκία στρατιωτικό καθεστώς υπό τον στρατηγό Εβρέν.
Φεστιβάλ Ειρήνης και Δημοκρατίας
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 είχε αρχίσει να πραγματοποιείται ένα ετήσιο Φεστιβάλ Ειρήνης και Δημοκρατίας στην παραλιακή πόλη Δικελί, με δήμαρχο τον θαρραλέο Οσμάν Οσγκιουβέν. Φεστιβάλ που στην πορεία έγινε πόλος έλξης για τις δημοκρατικές δυνάμεις της Τουρκίας και σημείο συνάντησης με αντίστοιχες δυνάμεις της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου. Ορόσημο το 1990, όταν οργανώθηκε κοινό Φεστιβάλ Ειρήνης και Ελληνοτουρκικής Φιλίας των Δήμων Δικελί και Μυτιλήνης, με δημάρχους τους Οσμάν Οσγκιουβέν και Στρατή Πάλλη, ενώ είχαν παραστεί ο τότε γ.γ. του ΚΚΕ και πρόεδρος του Συνασπισμού Χαρίλαος Φλωράκης και οι ηγέτες του υπό νομιμοποίηση ενοποιημένου Κ.Κ. Τουρκίας Χαϊντάρ Κουτλού και Νιχάτ Σαργκίν.
Βραβείο Ιπεκτσί
Αργότερα σε σημαντική πρωτοβουλία ειρήνης εξελίχθηκε το Βραβείο Ιπεκτσί, στη μνήμη του δολοφονημένου το 1979 ειρηνιστή δημοσιογράφου Αμπντί Ιπεκτσί από δύο στελέχη των Γκρίζων Λύκων, για το οποίο ιδρύθηκαν επιτροπές στην Τουρκία και στην Ελλάδα, με πρωτοβουλία των εφημερίδων Μιλιέτ και Ελευθεροτυπίας αντίστοιχα.
Διπλωματία των σεισμών
Επόμενη διαδικασία ελληνοτουρκικής προσέγγισης και κοινών δράσεων αποτέλεσε η λεγόμενη διπλωματία των σεισμών, η οποία συνόδευσε έναν καταστροφικό σεισμό στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1999, αφού από έναν μεγαλύτερο επλήγη και η Τουρκία λίγες ημέρες μετά, ιδιαίτερα οι περιοχές της Κωνσταντινούπολης και του Ισμίτ. Μέσα και από τις δύο κοινωνίες ξεπήδησαν ισχυρότατα κινήματα έμπρακτης αλληλεγγύης και ειλικρινούς φιλίας. Τότε ήρθε στο προσκήνιο και το ζήτημα της αμοιβαίας και ισόρροπης μείωσης των στρατιωτικών δαπανών προκειμένου να απελευθερωθούν πόροι υπέρ των σεισμόπληκτων και γενικότερα των δύο κοινωνιών.
Το συγκεκριμένο ζήτημα είχε πάρει πάνω του ο ΣΥΝ, που δεν έμεινε στα λόγια, αλλά διατύπωσε και κατέθεσε στις δύο κυβερνήσεις σχέδιο σχετικής διμερούς συμφωνίας σε συνεργασία με αριστερές δυνάμεις και κινήματα της Τουρκίας. Μεταξύ άλλων δράσεων, είχαμε κάνει κοινές εκδηλώσεις στο Αϊβαλί και στη Μυτιλήνη, στην Αλεξανδρούπολη και στην Αδριανούπολη, που είχαν κορυφωθεί με συνάντηση στο μέσο της γέφυρας του Έβρου, όπου απευθύναμε κοινή έκκληση στους δύο λαούς να υποστηρίξουν το αίτημα.
Διακήρυξη Φιλίας και Συνεργασίας
Πρόσφατη συνέχεια στις προαναφερθείσες δράσεις η Διακήρυξη Φιλίας και Συνεργασίας του Δήμου Σμύρνης και των δικών μας Δήμων Βύρωνα και Καισαριανής τον Νοέμβριο 2022, με συμβολή στη διαδικασία αυτή τόσο της συνύπαρξης όσο και της Ege Baris, με έδρα τη Σμύρνη. Επανέκαμψε δε και η διπλωματία των σεισμών μετά τους άκρως καταστροφικούς σεισμούς στα σύνορα Τουρκίας και Συρίας το 2022, που πυροδότησαν νέα έκρηξη αλληλεγγύης ανάμεσα στους δύο λαούς, υποβοηθώντας και την είσοδο των διακρατικών σχέσεων στην τωρινή νέα φάση, που ελπίζουμε να αποβεί καρποφόρα για τη μελλοντική ειρηνική εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων, εγχείρημα όχι εύκολο όσο ο διακοινοτικός διάλογος στην Κύπρο για λύση δικοινοτικής-διζωνικής ομοσπονδίας με βάση τις αποφάσεις του ΟΗΕ παραμένει ανενεργός.
Καταλήγω με την επισήμανση του ρόλου που διαδραματίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στην υπόθεση της ειρήνης και της ελληνοτουρκικής φιλίας, με πρωτεργάτη τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, ο οποίος πάντοτε κηρύσσει την προσέγγιση και όχι τις εντάσεις, τη συμφιλίωση και όχι την εχθρότητα των δύο λαών. Άλλωστε, είναι διεθνώς γνωστές οι πρωτοβουλίες του Παναγιότατου για τον διαθρησκειακό διάλογο, την καταπολέμηση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος, εξού και το προσωνύμιο «πράσινος Πατριάρχης».
Ο Πάνος Τριγάζης είναι πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης (ΠΑΔΟΠ)
