Τα τελευταία χρόνια, το διεθνές σύστημα -και κυρίως οι χώρες της Ε.Ε.- έχουν ταλαιπωρηθεί από σειρά κρίσεων. Κάθε μία από αυτές είχε πρωτοφανή χαρακτηριστικά και απείλησε με κατάρρευση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το κακό ξεκίνησε από την οικονομική κρίση του τέλους της δεκαετίας του 2000 και των αρχών της δεκαετίας του 2010. Εκεί διαπιστώσαμε δύο διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης. Από τη μία οι ΗΠΑ, με γρήγορες και συντονισμένες ενέργειες, κατάφεραν να ξεπεράσουν την κρίση σχετικά αναίμακτα, καθώς η κυβέρνηση Ομπάμα δεν φοβήθηκε τα μεγάλα ελλείμματα. Αντίθετα, η Ε.Ε. ταλαιπωρήθηκε για μια δεκαετία. Τον ευρωπαϊκό Γολγοθά εκείνης της οικονομικής κρίσης φυσικά δεν τον ανέβηκαν όλες οι χώρες. Ωστόσο, οι απαράδεκτες καθυστερήσεις της ευρωπαϊκής ηγεσίας, το υστερόβουλο μέλημα συγκεκριμένων ισχυρών χωρών να προστατεύσουν πρώτα τον εαυτό τους και η εμμονή στα πλεονάσματα προκάλεσαν ιστορικές αναταράξεις που πυροδότησαν τις κοινωνικές ανισότητες, τις ευρωσκεπτικιστικές τάσεις, έως και το Brexit.
Στην Ε.Ε. αρνούνταν να καταλάβουν ότι η προσήλωση στον περιορισμό των ελλειμμάτων θα ήταν άχρηστη εμπειρία, η οποία πρόδιδε την υιοθέτηση ενός υπερβολικά αισιόδοξου σεναρίου που έδειχνε ότι η οικονομική ιστορία του κόσμου έχει τελειώσει, ότι έχουμε εισέλθει σε μια μόνιμη ευημερία και ότι η ελληνική (κυρίως) οικονομική κρίση θα ήταν μια σύντομη παραφωνία.
Φυσικά η τραγική αφέλεια των τότε ιθυνόντων στην Ε.Ε. διαψεύστηκε οικτρά. Το 2020 ήρθε η πανδημία. Η Ε.Ε. έδειξε να έχει μάθει από τα λάθη της σε μεγάλο βαθμό, όχι όμως ικανοποιητικό. Στις ΗΠΑ, στην πρώτη αντίδραση βρισκόταν και πάλι ένα μείγμα πολιτικής ταχείας και εφαρμόσιμης χρηματοδότησης που δεν φοβήθηκε τα ελλείμματα. Στην Ε.Ε., παρά το γεγονός ότι αυτή τη φορά ελήφθησαν γρήγορες αποφάσεις κατά το αμερικανικό παράδειγμα, ωστόσο αυτές καθυστερούν να υλοποιηθούν, αν εξαιρέσουμε την απαίτηση σχετικά με την ορθή χαλάρωση των αυστηρά δημοσιονομικών πλαισίων. Αρκεί να πούμε ότι από το ταμείο ανάκαμψης ακόμα αναμένονται τα κεφάλαια, κι ας έχουν περάσει δύο ολόκληρα χρόνια.
Όμως τώρα βρισκόμαστε σε μια νέα, τρίτη συνεχιζόμενη, κρίση μετά την παράνομη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και αν η κρίση της πανδημίας ήρθε σε μια περίοδο που είχε ξεπεραστεί αρκετά η οικονομική κρίση, οι επιπτώσεις της ουκρανικής κρίσης έρχονται σε μια περίοδο που δεν έχουν φανεί ακόμη σε όλη τους την ένταση οι επιπτώσεις της κρίσης της πανδημίας. Σήμερα σε πρώτη φάση αντιμετωπίζουμε αυξήσεις του επιπέδου των τιμών στην Ε.Ε. Οι αυξήσεις αυτές οφείλονται κυρίως στην επίδραση των lockdown, στα προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα και στις τιμές στην ενέργεια, που προβλέπεται να παραμείνουν υψηλές τουλάχιστον μέχρι το τέλος του έτους. Το αν οι αυξήσεις στις τιμές θα έχουν μόνιμη επίπτωση στον πληθωρισμό, αυτό θα εξαρτηθεί από δύο γενικούς παράγοντες: από τη συνέχιση του πολέμου και από την αντίδραση της Ε.Ε. επάνω στις τιμές.
Το δυσοίωνο σενάριο είναι να συνεχιστεί ο πόλεμος. Αλλά ακόμα κι αυτό να μην γίνει, είμαστε υποχρεωμένοι να υποθέσουμε ότι για πολιτικούς λόγους οι κυρώσεις της Ε.Ε. στη Ρωσία (και αντίστροφα) δεν θα αρθούν την επόμενη ημέρα, άρα και οι επιπτώσεις τους θα παραμένουν στο σώμα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Οπότε, ο πληθωρισμός θα συνεχίσει υψηλός. Τα καλά νέα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι, δεδομένου πως επίκεινται τα κονδύλια από το ταμείο ανάκαμψης, ο πληθωρισμός δεν θα “τρώει” το ΑΕΠ των χωρών στον βαθμό που θα γινόταν χωρίς το ταμείο ανάκαμψης. Αυτά δεδομένου ότι -επιτέλους!- τα αναπτυξιακά κεφάλαια θα αποδεσμευτούν εντός του 2022. Σε αυτό το πλαίσιο, απαιτείται από την ΕΚΤ να συνεχίσει τη νομισματική πολιτική των χρόνων της πανδημίας, παρέχοντας επιπλέον διευκολύνσεις που θα επιτρέπουν και τα επόμενα χρόνια τον δανεισμό με αξιοσημείωτα χαμηλά επιτόκια.
Εδώ να σημειώσουμε πως για ακόμα μία φορά αποδείχθηκαν ρηχοί οι γερμανικοί φόβοι σύνδεσης των ελλειμμάτων με τον πληθωρισμό. Παρά το γεγονός ότι διατηρήθηκαν με μεγάλες θυσίες τα ελλείμματα χαμηλά, φάνηκε ότι ο πληθωρισμός έχει άλλες, σοβαρότερες, πηγές έντασης.
Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της νέας κρίσης δεν μπορεί να είναι άλλος από την έκδοση ενός νέου ευρωομολόγου, έστω με τη σφραγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η συζήτηση που έχει ανοίξει στην Ε.Ε. βρίσκεται προς τη σωστή κατεύθυνση. Γι’ αυτό τον λόγο το πάγωμα των λεγόμενων δημοσιονομικών κανόνων βρίσκεται επίσης προς τη σωστή κατεύθυνση.
Όπως αποδείχθηκε, τα μέτρα που υιοθετούνται από τις πολιτικές ηγεσίες για την προστασία από μια τρέχουσα κρίση, στα οποία δεν περιλαμβάνεται η αξιοποίηση φυσικών, τεχνικών και ανθρώπινων πόρων, συχνά εξελίσσονται σε πρόβλημα ή επιταχυντές μιας επόμενης κρίσης στο μέλλον. Η Ε.Ε. οφείλει να αναδιαταχτεί με αφορμή τη ρωσική απειλή. Να μιλήσει ξανά με την Ιστορία της. Αυτή τη φορά, ο στόχος θα πρέπει να είναι η μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων της και όχι ο περιορισμός τους. Ο χαμένος χρόνος τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική σπάνια ξανακερδίζεται.
* Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι πρώην υπουργός Οικονομίας, πρόεδρος του Levy Economics Institute, καθηγητής στο Bard College της Νέας Υόρκης
