Πολλοί εντοπίζουμε τις αντιφάσεις του ΣΥΡΙΖΑ, τις οποίες μάλιστα κείμενα ή δημόσιες τοποθετήσεις δεν αίρουν. Και είναι γεγονός ότι το κοινό του έχει μεγάλο εύρος, έτσι που δύσκολα γεφυρώνονται οπτικές και συμφέροντα. Άνθρωποι με διαφορετικά πολιτικά χαρακτηριστικά, με ποικίλες πολιτικές καταγωγές και ιεραρχήσεις, συστεγάζονται. Από άποψη πολιτικών παραδόσεων -που το θεωρώ το εξηγήσιμο και θεωρητικά εύκολο στοιχείο-, το κοινό του ΣΥΡΙΖΑ εκτείνεται από ριζοσπάστες αριστερούς μέχρι σχεδόν κεντρώους (ακόμα και συντηρητικούς, μιας παλαιάς καραμανλικής κουλτούρας, μπορείς να συναντήσεις).
Η διεύρυνση δηλαδή υπάρχει ήδη, σε ποιοτικό επίπεδο, δεν περιμένει καμία προτροπή για να συντελεσθεί. Το δύσκολο δεν είναι η ταξινόμηση του πολιτικού κοινού ανάλογα με τις πολιτικές γλώσσες και παραδόσεις μέσα από τις οποίες γίνονται οι επεξεργασίες και χτίζεται η καθημερινή πολιτική παραγωγή. Το δύσκολο είναι να δεις τι πραγματικά χτίζει, διαμορφώνει τα χαρακτηριστικά του νέου κοινού. Όχι τι λέει για τον εαυτό του (πώς αυτοεννοείται) αλλά πώς το συντάσσουν, το ανασυνθέτουν, οι νέες εργασιακές συνθήκες.
Νομίζω, ένα βασικό κλειδί βρίσκεται εκεί. Στην τριπλή σύμπλεξη: κληρονομημένη εργασιακή κουλτούρα, σε σχέση με την υπάρχουσα παραγωγική πραγματικότητα της χώρας και την επικρατούσα ή ανασυντασσόμενη εργασιακή συνθήκη. Οι εργασιακές, πολιτιστικές διαφορές, η κουλτούρα εργασίας δεν «ακολουθεί» και δεν εξηγείται, εύκολα ή ευθύγραμμα, σε σχέση και αναφορά με τις πολιτικές καταγωγές. Οι παραδοσιακές στοιχίσεις (ανήκω στο τάδε κόμμα ή η οικογένειά μου ήταν πάντα δεξιοί ή αριστεροί κ.λπ.) δεν εξηγούν τις νέες αντιφάσεις που ορίζονται από τις μετεξελίξεις στο εργασιακό πεδίο. Αλλά κυρίως δεν εξηγούν αυτά που ορίζονται, που αναπτύσσονται στον αναδυόμενο πολιτισμό των νέων εργασιακών σχέσεων.
Υπάρχει μια στρατηγικά επεξεργασμένη, δομική (εργασιακή) ανασφάλεια, που οδηγεί στην υπεραπασχόληση, όχι μόνο για λόγους υφαρπαγής υπεραξίας, ούτε μόνο γιατί την επιβάλλει η τεράστια ανεργία, αλλά και για λόγους συνθλιπτικής πειθαρχίας. Η υπερεργασία συχνά βρίσκεται πέρα από πραγματικές παραγωγικές ανάγκες και απαιτήσεις. Θα προσπαθήσω να περιγράψω ένα δύσκολο παράδειγμα, αλλά με διευρυνόμενη (λόγω και πανδημίας) εφαρμογή.
Ο εργαζόμενος καθηγητής, ο δάσκαλος, πρέπει να προετοιμάσει το μάθημά του και αφού δημιουργήσει στην τάξη, πρέπει να κάνει -ιδίως στη λεγόμενη ασύγχρονη εκπαίδευση- ένα είδος αναφοράς, περίληψης, μια ανάρτηση των εν τάξει τεκταινομένων. Δηλαδή ο δάσκαλος κάνει μια υπερπαραγωγή πνευματικού υλικού, που ουσιαστικά αποθηκεύεται σε μια αόρατη «τράπεζα θεμάτων».
Αύριο πολλές εργασίες, συνεδριακές ανακοινώσεις, διδακτορικά κ.λπ. θα χρησιμοποιούν αυτή την τεράστια ανώνυμη και δωρεάν πνευματική ύλη. Φυσικά, καλό είναι να αποτελεί η παραγωγή στην τάξη συλλογικό κτήμα σε γνωστικό επίπεδο. Οι μελετητές να ερευνούν έχοντας ήδη πεδίο.
Αλλά δεν αναφέρομαι στο γνωστικό, μα στο εμπορικό. Πόσα προγράμματα θα έχουν παπαγαλίες στις επιμορφώσεις, αλιευμένες από αυτή την ανώνυμη «μη πατενταρισμένη», σωρευμένη πνευματική ύλη; Πόση εμπορική αξία θα έχει αυτή η ύλη που αποταμιεύεται; Μοιάζει εργασιακά απόμακρο, είναι ήδη εδώ. Η εργασιακή υπεραξία που λέγαμε προηγουμένως. Και αναφέρω μια από τις πιο ήπιες και πλέον ποιοτικές εκδοχές της υπερεργασίας.
Κρατήστε αυτό: Θα έχουμε εξατομίκευση της πειθαρχίας και συγχρόνως ανώνυμη και χωρίς δικαιώματα πνευματική - διδακτική παραγωγή.
Η εργασιακή κατάσταση επισωρεύει επιμελημένες και πολυεστιακές ανασφάλειες (πρέπει διαρκώς να αποδεικνύεις - επιδεικνύεις την αφοσίωση, τον ζήλο, να περιγράφεις αυτό που κάνεις και να είσαι ανά πάσα στιγμή έτοιμος για μια έκτακτη βάρδια) που, πέρα από την καταστροφή της εργασιακής αλληλεγγύης (ακόμα και με τις συνδικαλιστικές παραμορφώσεις), απαλλοτριώνουν πνευματικές ποιότητες.
Ο νέος χώρος εργασίας απαλλοτριώνει πνευματικά, συνειδησιακά, συμπεριφορικά αγαθά. Ο χώρος σκέψης (σήμερα και η απλούστερη χειρωνακτική εργασία απαιτεί σκέψη και διανοητική συμμετοχή, συχνά υψηλής ειδίκευσης) αποτελεί το πεδίο υπεραξίας και υφαρπαγής (της). Θα προσπαθήσω σε επόμενο κείμενο να δω τις επιπτώσεις του φαινομένου στην πολιτική παραγωγή, αλλά και στην έννοια της φιλίας και της προσωπικής επαφής.
