Οι εκλογές αποτύπωσαν με τον πιο εμφατικό τρόπο την κυριαρχία της Δεξιάς στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά σε εκλογές εδώ και δεκαετίες το άθροισμα των δυνάμεων της Δεξιάς - Ακροδεξιάς υπερβαίνει ξεκάθαρα το άθροισμα των δυνάμεων της Αριστεράς - Κεντροαριστεράς. Είναι μια πολύ σημαντική αλλαγή, που δεν είναι συγκυριακή, αλλά συνδέεται με δυο εξελίξεις που είναι διαφορετικές αν και αλληλένδετες: την ιδεολογική ηγεμονία της Δεξιάς και τη συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας. Αυτές οι εξελίξεις δεν ήταν αποτέλεσμα των τελευταίων μηνών, αλλά συντελούνταν αργά εδώ και πολλά χρόνια. Η ιδεολογική ηγεμονία της Δεξιάς αφορά την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης ατζέντας στην οικονομία (παρά τους «συμβιβασμούς» λόγω πανδημίας), η οποία έχει κυριαρχήσει ως «κοινή λογική» και έχει εμπεδωθεί στην κοινωνία η ιδέα ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση», παρά μόνο η προσαρμογή στα κελεύσματα της αγοράς και του κέρδους. Η άλλη έκφραση της ιδεολογικής ηγεμονίας είναι η καλλιέργεια αξιών που έρχονται να καλύψουν και να επιτείνουν τη συντηρητική στροφή της ελληνικής κοινωνίας, όπως η επένδυση στο τρίπτυχο «πατρίς - θρησκεία - οικογένεια» και η καλλιέργεια της ανησυχίας για την αλλοίωση της «εθνικής ταυτότητας».
Η συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας συνοδεύτηκε από την άνοδο του ατομικισμού. Αυτή η τελευταία οφείλεται σε μια σειρά από εξελίξεις, όπως οι διαδοχικές, αλλεπάλληλες κρίσεις για παραπάνω από μια δεκαετία, οι οποίες εμπέδωσαν τον φόβο και την ανασφάλεια, η κρίση των παραδοσιακών μορφών πολιτικής εκπροσώπησης και των πολιτικών ταυτίσεων που παρήγαγε, καθώς και η διάλυση των συλλογικών σχέσεων και μορφών οργάνωσης στους εργασιακούς χώρους. Για τους περισσότερους πολίτες ο «κόσμος» συρρικνώθηκε στην οικογένεια και τους φίλους και ένα τείχος αδιαφορίας οικοδομήθηκε απέναντι στην κοινωνία. Σε αυτή τη νέα συνθήκη η σχέση με την πολιτική και η εκλογική συμπεριφορά δεν σχετίζεται με παραδοσιακές πολιτικές ταυτότητες, αλλά εξατομικεύεται: Καθίσταται πιο ρευστή και απρόβλεπτη, επηρεάζεται πιο εύκολα από το πολιτικό μάρκετινγκ και, αρκετά συχνά, επιλέγει την αποχή.
Οι εκλογές σηματοδότησαν την ήττα της Αριστεράς γενικά και του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. συγκεκριμένα. Τα πολλά και σοβαρά λάθη της προεκλογικής εκστρατείας του Μαΐου δεν μπορούν να αποκρύψουν τα δομικά προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.. Ας σταθώ στο πιο σημαντικό. Στις δεδομένες συνθήκες ιδεολογικής ηγεμονίας της Δεξιάς και συντηρητικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. δεν βρήκε τον τρόπο να επανασυνδεθεί με την κοινωνία ώστε να διαμορφώσει όρους πλειοψηφικής δυναμικής. Η επανασύνδεση αφορά, αφενός, την ενεργό, δραστήρια παρουσία στην κοινωνία, η οποία να δημιουργεί νέες συλλογικές σχέσεις και δεσμούς που να διαρρηγνύουν τον ατομικισμό και, αφετέρου, την ανάδειξη εκείνων των προβλημάτων που μπορούν να δείξουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έχει μια διαφορετική πρόταση για το παρόν και το μέλλον: την προάσπιση της δημοκρατίας, τη διαφύλαξη των δημοσίων αγαθών και την υπεράσπιση των λαϊκών τάξεων. Μια διαφορετική πρόταση που να είναι πειστική, με την έννοια ότι δεν είναι απλά ένα ρητορικό σχήμα, αλλά αφορά πραγματικά τη ζωή και τα δικαιώματα των πολλών.
Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν επιτρέπει καμιά αισιοδοξία. Η παντοδυναμία της Ν.Δ., η πίεση που θα δέχεται η κυβέρνηση από την Άκρα Δεξιά και η καθίζηση της Αριστεράς είναι από μόνα τους αρκετά αρνητικά στοιχεία. Εάν σε αυτά προσθέσει κανείς τον ασφυκτικό έλεγχο του κρατικού μηχανισμού, τη μονοφωνία των συστημικών ΜΜΕ, το συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης και τη διαφθορά, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι η διολίσθηση σε ένα καθεστώς αυταρχικής, ανελεύθερης δημοκρατίας είναι ένας ορατός κίνδυνος. Άλλωστε, στην εποχή μας οι δημοκρατίες δεν καταλύονται· αποδυναμώνονται και, στο τέλος, αυτοκτονούν.
* Ο Πολυμέρης Βόγλης είναι καθηγητής Κοινωνικής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
