Σύμφωνα με τις δημοσιονομικές προβλέψεις του Κρατικού Προϋπολογισμού (Κ.Π.) 2024, το πρωτογενές πλεόνασμα της Γενικής Κυβέρνησης (Γ.Κ.) το 2023 εκτιμάται σε 1,1% του ΑΕΠ, βελτιωμένο έναντι του στόχου στον Κ.Π. 2023 για πλεόνασμα 0,7% του ΑΕΠ. Σε σχέση με το αποτέλεσμα του 2022 (0,1% του ΑΕΠ) το πλεόνασμα 1,1% του ΑΕΠ για το τρέχον έτος οφείλεται κυρίως στη σταδιακή κατάργηση των μέτρων για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της ενεργειακής κρίσης και την ενίσχυση του εισοδήματος, καθώς και στην καλύτερη από την αναμενόμενη επίδοση στα φορολογικά έσοδα, ιδίως από τον Φόρο Προστιθέμενης Αξίας και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.
Η αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 9,1% υπερβαίνει την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ 7,8% (2022: 206,6 δισ. ευρώ, 2023: 222,8 δισ. ευρώ. Από την εισηγητική έκθεση του Κ.Π. 2024), επομένως έχουμε μια υπερφορολόγηση της οικονομίας χωρίς, φυσικά, να μεταβληθούν οι φορολογικοί συντελεστές. Επομένως, τα αυξημένα έσοδα δεν προέρχονται μόνο από τη μεγέθυνση της οικονομίας. Προέρχονται και από την αύξηση των εσόδων από τον ΦΠΑ προφανώς λόγω του υψηλού πληθωρισμού. Προς επίρρωση, το ποσοστό των έμμεσων φόρων στο σύνολο των εσόδων κυμαίνεται στο υψηλό 65,3%. Η δημιουργία υπερπλεονασμάτων μπορεί να εξυπηρετεί την κυβέρνηση αναφορικά με τις χρηματοπιστωτικές αγορές, αλλά προφανώς βλάπτει όσους την υφίστανται - πρωτίστως νοικοκυριά και μισθωτούς.
Για το 2024 το πρωτογενές πλεόνασμα αναμένεται να αυξηθεί στο 2,1% του ΑΕΠ. Η βελτίωση του δημοσιονομικού αποτελέσματος αποδίδεται κυρίως στην προβλεπόμενη συνέχιση της μεγέθυνσης της οικονομίας (από 2,4% το 2023 σε 2,9% το 2024) μέσω και της αύξησης του ονομαστικού διαθέσιμου εισοδήματος, και επομένως στην αναμενόμενη αύξηση των φορολογικών εσόδων και των ασφαλιστικών εισφορών όσο και στην καλύτερη απόδοση των φορολογικών μηχανισμών λόγω της αύξησης των ηλεκτρονικών συναλλαγών και της φορολογικής συμμόρφωσης (βασική αναμένεται να είναι η συνεισφορά περίπου 600 εκατ. από την τεκμαρτή φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών και των μικρών επιχειρήσεων με βάση το νέο φορολογικό νομοσχέδιο). Η αναμενόμενη αύξηση των εσόδων -με ρυθμό ανάλογο με τον αντίστοιχο του ΑΕΠ, κάτι που ιστορικά με την παρούσα κυβέρνηση δεν επιβεβαιώνεται- θα εξακολουθήσει να πραγματοποιείται κυρίως μέσω των έμμεσων φόρων.
H μείωση του δημοσιονομικού κόστους των παρεμβάσεων για την ενεργειακή κρίση, η μείωση της κρατικής αρωγής λόγω της υποχρεωτικής ιδιωτικής ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών για μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις και οι αποκλειστικά στοχευμένες δημοσιονομικές παρεμβάσεις για την ενίσχυση του εισοδήματος των πιο ευάλωτων νοικοκυριών συνέβαλαν αποφασιστικά στην επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος.
Σχετικά τώρα με τα μέτρα που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση με στόχο την αύξηση του ονομαστικού διαθέσιμου εισοδήματος και των μισθών το 2024, αυτά είναι κατά κύριο λόγο: η αύξηση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, η άρση του «παγώματος» των τριετιών στους μισθωτούς, η αύξηση του αφορολόγητου για οικογένειες με παιδιά, η αύξηση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, η αύξηση των συντάξεων. Το ύψος των μέτρων, σύμφωνα με τον προϋπολογισμό για το 2024, ανέρχεται σε 2,545 δισ. ευρώ. Νομίζω, όμως, ότι το πραγματικό ύψος ανέρχεται περίπου στα 2,0 δισ. ευρώ (έσοδα και δαπάνες) αν αφαιρεθούν τα δύο κονδύλια που αφορούν: την κατάργηση της καταβολής Ειδικής Εισφοράς Αλληλεγγύης στον δημόσιο τομέα καθώς και στους συνταξιούχους (476 εκατ. ευρώ) και την κατάργηση ειδικής εισφοράς 1% υπέρ του Ταμείου Πρόνοιας Δημοσίων Υπαλλήλων (80 εκατ. ευρώ), που υπήρχαν και στον προϋπολογισμό του 2023.
Τα μέτρα αυτά θα συμβάλουν στην αύξηση του ονομαστικού εισοδήματος των κοινωνικών κατηγοριών που αναφέρονται, όμως δεν μπορούμε από τώρα να γνωρίζουμε αν θα επιφέρουν τουλάχιστον αυξήσεις ικανές να αντισταθμίσουν τις πληθωριστικές αυξήσεις και να ισορροπήσουν την αγοραστική τους δύναμη. Όμως θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι αυξήσεις αυτές γίνονται σε μισθούς που έχουν παραμείνει στο ίδιο επίπεδο περίπου 14 χρόνια. Παράλληλα, θα πρέπει να ειπωθεί ότι υπάρχουν πολλές κατηγορίες πληθυσμού που δεν θα δουν αυξήσεις και επιπλέον υπάρχουν κατηγορίες πληθυσμού που θα υποστούν μείωση του ονομαστικού τους εισοδήματος (ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενοι κ.τ.λ.) λόγω της αύξησης της φορολογικής επιβάρυνσης. Συνεπώς, είναι πολύ νωρίς να προβλέψουμε πώς θα εξελιχθούν τα εισοδήματα κατά το 2024.
Η μεγέθυνση του ΑΕΠ το 2024, κατά 2,9% (οι διεθνείς πολυμερείς οργανισμοί είναι σαφώς πιο επιφυλακτικοί στις προβλέψεις τους), στηρίζεται στη μεγάλη αύξηση του ΑΣΠΚ κατά 15,1% - οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης παίζουν σημαντικότατο ρόλο. Πρόκειται για το μέγεθος που εμπεριέχει από τη φύση του μεγάλη αβεβαιότητα. Στον προϋπολογισμό του 2023 η αύξηση του ΑΣΠΚ ήταν 15,5% και τελικά κατέληξε στο 7,1%, δηλαδή λιγότερο από το μισό. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού, η κυβέρνηση δεν πέτυχε να πραγματοποιήσει ούτε τις επενδύσεις από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης που είχε προϋπολογίσει για το 2023, διαπιστώνεται υστέρηση των επενδύσεων για το 2023 ύψους 1,590 δισ. ευρώ (προϋπολογισμός 2023: 3,662, πραγματοποιήσεις: 2,072 δισ. ευρώ).
Το ίδιο συμβαίνει με τα μεγέθη των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών. Και αυτά κινούνται σε περιβάλλον υψηλής αβεβαιότητας. Ο προϋπολογισμός του 2023 προέβλεπε αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών κατά 9,7% και τελικά η αύξηση περιορίστηκε στο 2,7%, ενώ αντιστοίχως για τις εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών η πρόβλεψη ήταν στο 10,1% και το τελικό αποτέλεσμα είναι 2,2%. Όποια βελτίωση στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών οφείλεται στη μεγαλύτερη μείωση των εισαγωγών, μέγεθος που συναρτάται ευθέως με τον ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ.
Συνεπώς, για τα συγκεκριμένα μακροοικονομικά μεγέθη υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα και καλό είναι να υπάρχει λιγότερος ρητορικός ενθουσιασμός.
* Ο Κώστας Μελάς είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικών και Τραπεζικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
