Τα τελευταία χρόνια των πολλαπλών και διαδοχικών κρίσεων η οικοδόμηση ενός ισχυρού αναπτυξιακού προτύπου με στόχο τη δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη φαίνεται να αποκτά ιδιαίτερη σημασία και να αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη, καθώς η ελληνική πραγματικότητα έρχεται αντιμέτωπη με ταξικές συγκρούσεις σε σημαντικούς κοινωνικούς τομείς, όπως η Υγεία, η Παιδεία, η απασχόληση κ.ά., και επιπλέον με προβλήματα του παρελθόντος που δεν έχουν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και νέες προκλήσεις που δύναται να επηρεάσουν καθοριστικά το παρόν και το μέλλον της χώρας.
Οι αυξημένες ανισότητες που συναντώνται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης και της επικράτησης του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης, φέρνουν στο προσκήνιο με μεγαλύτερη έμφαση την ανάγκη για διαφύλαξη των ποιοτικών διαστάσεων της ανάπτυξης και για ισότητα, βιωσιμότητα, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη. Το μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθείται αποθαρρύνει για πολλούς λόγους την ισότητα και οδηγεί στον εγκλωβισμό στη φτώχεια, στις ανισότητες και στη δομική ανεργία. Το αίτημα για ισότητα, οπότε, παραμένει επίκαιρο, βαθύτατα πολιτικό και θέτει εμφατικά την ανάγκη αλλαγής του μοντέλου ανάπτυξης. Την τελευταία τετραετία σειρά παραγόντων έχει ενισχύσει το παραπάνω αίτημα.
Ανισότητα, εισοδήματα και ανάπτυξη
Η οικονομική ανισότητα στη χώρα μας, παρά την αποκλιμάκωση της τριετίας 2016-2019, διευρύνεται από το 2020 και έπειτα καταγράφοντας ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ε.Ε. Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις τέσσερις χώρες της Ε.Ε. που η φτωχοποίηση έχει αυξηθεί τα δύο τελευταία χρόνια, καθώς 1 στους 3 Έλληνες αντιμετωπίζει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (βλ. Eurostat, EU-SILC 2021). Η αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων ήδη εδώ και δύο χρόνια θέτει σε κίνδυνο την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή, καθώς η επιβάρυνση των οικονομικά ασθενέστερων πληθυσμιακών ομάδων, με το χάσμα υλικής και κοινωνικής αποστέρησης να αυξάνεται, είναι καταστροφική. Τα νοικοκυριά στη χώρα μας είδαν τη δεύτερη μεγαλύτερη μείωση πανευρωπαϊκά στο εισόδημά τους το 2021 σε σχέση με το 2020 - 26,3% έναντι 16% του ευρωπαϊκού μέσου όρου (βλ. Eurostat , Impact of covid-19 on households, 2022).
Παράλληλα με τη διεύρυνση των οικονομικών και των περιφερειακών ανισοτήτων το διάστημα 2019-2022, μια σειρά οικονομικών στοιχείων συμβάλλει στη διαπίστωση ότι το μοντέλο που ακολουθείται δεν είναι βιώσιμο. Το δημόσιο χρέος παρουσιάζει σημαντική αύξηση (από 356 δισ. ευρώ το 2019 στα 400 δισ. ευρώ το 2022), το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών επιστρέφοντας στα επίπεδα του 2007 εμφανίζεται διευρυμένο, παρά τις υψηλές εξαγωγές (από 2,7 δισ. ευρώ το 2019 στα 20 δισ. το 2022), οι νέες θέσεις απασχόλησης κατευθύνονται κυρίως σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις κ.ά.
Απασχόληση, μισθοί και ακρίβεια
Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2022, το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων (60%) αμείβεται με μεικτούς μισθούς έως 1.000 ευρώ και μόλις 1 στους 6 λαμβάνει αμοιβή άνω των 1.500 ευρώ, ενώ με λιγότερα από 500 ευρώ αμείβεται το 15% των εργαζομένων. Η μεγαλύτερη αύξηση (+39,6%) καταγράφεται στους αμειβόμενους με 701-1.000 ευρώ, εκ των οποίων το 67% αμείβεται με τον κατώτατο μισθό, που ήταν 713 ευρώ μεικτά (βλ. Εργάνη, Ετήσια Έκθεση 2022). Οι μισθοί φαίνεται να μην ανταποκρίνονται στις ανάγκες των εργαζομένων, καθώς όποια αύξηση του μέσου ονομαστικού μισθού μεταφράζεται σε μείωση σε πραγματικούς όρους. Συγκεκριμένα, ο μέσος μισθός, παρά την ονομαστική αύξηση κατά 3,3% το τελευταίο τρίμηνο του 2022 σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, με την επιρροή του πληθωρισμού που ανερχόταν σε 8,6% το ίδιο διάστημα, οδηγήθηκε σε μείωση κατά 4,9% σε πραγματικούς όρους, γεγονός που κατατάσσει την Ελλάδα στην προτελευταία θέση σε όρους πραγματικής αγοραστικής δύναμης στην Ε.Ε.
Είναι, λοιπόν, αυταπόδεικτο ότι τα ακόμα πιο χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης της χώρας μας για το 2023 (1,2% σύμφωνα με τη χειμερινή πρόβλεψη της Κομισιόν), που συνοδεύονται από επιδείνωση των κοινωνικών δεικτών, δεν συνδέονται με τους μισθούς, αλλά με το αποτυχημένο αναπτυξιακό μοντέλο που ακολουθείται. Το γεγονός δε της επιμονής του πληθωρισμού και το 2023, με τον πληθωρισμό τροφίμων (14,3%) να είναι τριπλάσιος του Γενικού Δείκτη Τιμών (ΕΛΣΤΑΤ, Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: 4,6%, Μάρτιος 2023), προκαλεί ανησυχία.
Στόχος και πρόκληση είναι μια ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, δίκαιη για την κοινωνική πλειονότητα. Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην οικοδόμηση ενός ισχυρού συμπεριληπτικού αναπτυξιακού προτύπου, που μαζί με τη στήριξη των εισοδημάτων -περαιτέρω αύξηση κατώτατου μισθού, θέσπιση μηχανισμού τιμαριθμικής αναπροσαρμογής σε ετήσια βάση για μισθούς ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, αύξηση αφορολόγητου- θα ενισχύει τον ρόλο του κοινωνικού κράτους με ισότιμη πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες, θα διαφυλάττει το δικαίωμα σε αξιοπρεπή στέγη και εργασία, θα υποστηρίζει τις ΜμΕ μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων κ.ά. Άρα, ανάπτυξη και ισότητα μπορούν να πάνε μαζί και αυτός θα πρέπει να είναι ο πυρήνας του προοδευτικού πολιτικού σχεδίου.
Ο Δημήτρης Λιάκος είναι οικονομολόγος, σύμβουλος Στρατηγικής ΕΝΑ και η Ειρήνη-Ακριβή Νταή είναι υπ. διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ, συντονίστρια Ομάδας Κοινωνικής Ανάλυσης ΕΝΑ
