Αν πιστέψουμε το αφήγημα του υπουργού Εργασίας Κ. Χατζηδάκη, η καθιέρωση της ψηφιακής κάρτας εργασίας από την 1η Ιουλίου, αρχικά σε τράπεζες και σούπερ μάρκετ, έρχεται να επιλύσει χρόνια προβλήματα στις σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων. Κυρίως όμως, ο υπουργός Εργασίας, με την αναγγελία έναρξης της ψηφιακής κάρτας από τον ερχόμενο μήνα, υπογραμμίζει σε κάθε ευκαιρία ότι «υλοποιούμε μια πρόταση των εργαζομένων και της ΓΣΕΕ», ενώ προσθέτει με τη γνωστή του βεβαιότητα: «Με την ψηφιακή κάρτα εργασίας γίνεται αυτόματος και αντικειμενικός έλεγχος αποτρέποντας φαινόμενα υποδηλωμένης - αδήλωτης εργασίας και απλήρωτων υπερωριών».
Ακούγεται πράγματι πολύ καλό για να είναι αληθινό. Ότι δηλαδή μια ψηφιακή κάρτα (που ήδη υπάρχει ως ωροκάρτα), στην οποία θα έχουν πρόσβαση ο εργοδότης, ο εργαζόμενος και (θεωρητικά μέχρι τώρα) το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, θα διευθετήσει χρόνιες αγκυλώσεις στην αγορά εργασίας και κυρίως θα συμμορφώσει ( ή θα αποτρέπει) τους περισσότερο -σε σχέση με την υπόλοιπη Δ. Ευρώπη- παραβατικούς Έλληνες εργοδότες.
Η καθιέρωση της ψηφιακής (ηλεκτρονικής) κάρτας Εργάνη ΙΙ σίγουρα θα μπορούσε να περιορίσει τα φαινόμενα εργοδοτικής παραβατικότητας. Κυρίως την ελλιπή ασφάλιση των εργαζόμενων (ο εργοδότης σε ασφαλίζει συνήθως για τις μισές ώρες εργασίας) και την αυθαίρετη επιμήκυνση του ωραρίου εργασίας, χωρίς αυτή να συνοδεύεται και από την καταβολή υπερωριακής αποζημίωσης.
Η κατάργηση του Εργάνη
Θα είχαμε όλη την καλή διάθεση να πιστέψουμε τον υπουργό Εργασίας και θα αισθανόμασταν ίσως και βέβαιοι για το αποτέλεσμα, αν ο Κ. Χατζηδάκης με τον τελευταίο εργασιακό νόμο δεν καταργούσε το οκτάωρο και δεν χάριζε την υπερεργασία (9η ώρα) στους εργοδότες, επιφέροντας και με τα δύο μέτρα έμμεσες μειώσεις στους μισθούς και το εισόδημα των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, μείωση του κόστους εργασίας για τους εργοδότες και επιμήκυνση του ωραρίου εργασίας σε βάρος της προσωπικής ζωής και του οικογενειακού προγραμματισμού των εργαζομένων.
Στις 29 Νοεμβρίου ο Κ. Χατζηδάκης, με μια πρωτοφανή υπουργική απόφασή του (σε εφαρμογή του εργασιακού νόμου 4808/2021), έπαψε οριστικά την υποχρέωση των εργοδοτών να καταχωρούν (εμπρόθεσμα) στο έντυπο Ε8 του Π.Σ. Εργάνη την υπερεργασία των εργαζομένων τους! Μάλιστα, με ανακοίνωσή του την ίδια ημέρα, σημείωνε ότι η 9η ώρα εργασίας «ούτως ή άλλως εντασσόταν και εντάσσεται στο νόμιμο ωράριο». Ταυτοχρόνως, η απόφαση προέβλεπε ότι για όσους εργαζόμενους διαπιστωθεί ότι δεν είναι δηλωμένες οι υπερωρίες τους στο σύστημα Εργάνη, είναι εύκολο να επικαλεστεί ο ο εργοδότης τους ότι απλώς... κάνουν την υπερεργασία τους!
Είναι νόμος εδώ και 10 χρόνια
Είναι όντως μια καινοτόμα προσπάθεια, ένα νέο «εργαλείο» η ψηφιακή κάρτα; Όχι.
Η ηλεκτρονική κάρτα εργασίας είναι νόμος του κράτους εδώ και 9 χρόνια... Σύμφωνα με τον νόμο 3996/2011 (άρθρο 26), θεσπίστηκε η χρήση της κάρτας εργασίας σε ηλεκτρονικό ρολόι παρουσίας προσωπικού (ωρομέτρηση), τα στοιχεία της οποίας διαβιβάζονται με ηλεκτρονικό ή άλλο τρόπο στον ασφαλιστικό φορέα και διασταυρώνονται με τα αναγραφόμενα στην υποβαλλόμενη από τις επιχειρήσεις αναλυτική περιοδική δήλωση.
Με νόμο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ (4624/2019), το άρθρο 27 ορίζει ότι η εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας οφείλει να σεβαστεί ευαίσθητα ζητήματα που αφορούν την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ενώ οφείλει να προστατέψει τον εργαζόμενο από αιφνίδιες αλλαγές στο ωράριο, εν μέσω της ημέρας (να μην προκύψει δηλαδή το φαινόμενο ο εργαζόμενος να φεύγει για την εργασία του και να μην γνωρίζει τι ώρα θα γυρίσει).
Τέλος, το ψηφιακό ωράριο θα πρέπει να συνοδεύεται και από τις αντίστοιχες ηλεκτρονικές πλατφόρμες (και φυσικά την πρόσληψη αντίστοιχου προσωπικού), δίχως να υποβαθμίζει - καταργεί τους ελέγχους με τη φυσική παρουσία των ελεγκτών, που είναι πιο ουσιαστικοί και ακριβείς.
Η «ουδετεροποίηση» της Επιθεώρησης Εργασίας
Από την «ωρομέτρηση»” που προϋπήρχε, στην εφαρμογή της το 2019, και σήμερα στην ψηφιακή κάρτα εργασίας που θα εφαρμοστεί σταδιακά από τον ερχόμενο μήνα, δεν έχει αλλάξει επί της ουσίας τίποτα. Είτε με την «ωρομέτρηση» είτε με την ψηφιακή κάρτα, πάντα θα υπάρχει ο κίνδυνος οι εργαζόμενοι να δηλώνουν διαφορετικά ωράρια, ακόμα και ψηφιακά, υπό την εργοδοτική πίεση. Επιπλέον είναι πάντα υπαρκτός ο κίνδυνος η ηλεκτρονική κάρτα και το ψηφιακό ωράριο να αποτελέσουν το πρόσχημα για την περαιτέρω διάλυση των ελεγκτικών μηχανισμών, του ΣΕΠΕ και του e-ΕΦΚΑ.
Να θυμίσουμε ότι, αμέσως μετά τις εκλογές του 2019, η κυβέρνηση υποβάθμισε συστηματικά το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) και συνολικά όλο το ρυθμιστικό πλαίσιο, προκρίνοντας ουσιαστικά την εργοδοτική ασυδοσία. Με τον τελευταίο αντεργατικό νόμο (4808), οι αρμοδιότητες του ΣΕΠΕ μειώνονται περαιτέρω καθώς η υποβάθμισή του σε Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή του δίνει ένα ρόλο «ουδέτερου» στην αγορά εργασίας, στη λογική μιας νέας ρυθμιστικής αρχής. Πρόσφατα επικεφαλής τοποθετήθηκε ο εκλεκτός του υπουργού Εργασίας Γιώργος Τζιλιβάκης, με την αντιπολίτευση να καταγγέλλει ότι δεν τηρήθηκαν καν οι τυπικές προϋποθέσεις διαφάνειας και αξιοκρατείας.
Ψηφιακή κάρτα και Εργάνη ΙΙ
Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, η μετεξέλιξη του Εργάνη σε Εργάνη II οδηγεί σε ριζική αναβάθμιση των δυνατοτήτων καταγραφής του προγραμματισμού και του πραγματικού χρόνου εργασίας. Στην εξέλιξή του το νέο σύστημα θα «ακυρώσει» και την ξεχωριστή υποβολή της Αναλυτικής Περιοδικής Δήλωσης (ΑΠΔ) καθώς θα ενσωματώνει αυτομάτως τα στοιχεία ασφάλισης. Με αυτόν τον τρόπο θα υπάρξει προοπτικά εξοικονόμηση χρόνου και έργων στα λογιστήρια των επιχειρήσεων.
Ο προγραμματισμός της εργασίας και οι πληροφορίες για τις πραγματικές ώρες έναρξης - λήξης της εργασίας θα εισάγονται ψηφιακά πλέον στο σύστημα Εργάνη II, ενώ με το ισχύον καθεστώς του Π.Σ. Εργάνη ο προγραμματισμός εργασίας υποβάλλεται σε αδόμητο κείμενο με επισυναπτόμενα αρχεία.
Όλες οι πληροφορίες για τον προγραμματισμό καθώς και τα δεδομένα της ψηφιακής κάρτας εργασίας για τον πραγματικό χρόνο εργασίας θα είναι διαθέσιμα στους εργαζομένους μέσω της εφαρμογής myErgani mobile app, καθώς και μέσα από το myErgani web portal (https://myErgani.gov.gr) και σε μορφή ημερολογίου. Σήμερα είναι διαθέσιμες εκ των υστέρων μόνο οι δηλώσεις του εργοδότη
Τα εργαλεία υπήρχαν, τώρα καλείται ο εργαζόμενος να ελέγξει τον εργοδότη!
Στην ελληνική αγορά εργασίας, το να πετάς το μπαλάκι στον εργαζόμενο μπορεί εύκολα να νομιμοποιήσει την αυθαιρεσία
Του Παναγιώτη Κορφιάτη
Για την υιοθέτηση της κάρτας εργασίας η κυβέρνηση επικαλείται δύο βασικά επιχειρήματα. Πρώτον, ότι «το ωράριο θα καταγράφεται σε πραγματικό χρόνο για πρώτη φορά». Η πραγματικότητα είναι ότι κάτι τέτοιο ίσχυε ήδη. Τόσο το ωράριο όσο και η υπερωρία και η υπερεργασία δηλώνονταν ηλεκτρονικά στο Πληροφοριακό Σύστημα Εργάνη πριν από την πραγματοποίησή τους από το 2018. Με την υιοθέτηση της κάρτας εργασίας, το μόνο που αλλάζει είναι ο τρόπος καταχώρησης του ωραρίου. Πλέον ο εργαζόμενος «χτυπά» ψηφιακά κάρτα και ενημερώνει το σύστημα.
Και δεύτερον, ότι το μέτρο αυτό «αποτελεί στην πράξη εγγύηση για την τήρηση του ωραρίου» τελειώνοντας την παραβατικότητα. Γιατί όμως; Τόσο οι τεχνικές όσο και οι θεσμικές προϋποθέσεις υπήρχαν και πριν την υιοθέτηση του μέτρου: οι επιθεωρητές Εργασίας είχαν ήδη πλήρη γνώση του ποιοι και πότε έπρεπε να εργάζονται πριν από κάθε έλεγχο. Τα εργαλεία ελέγχου υπήρχαν, φέρνοντας μάλιστα και αποτελέσματα. Ενδεικτικό είναι ότι οι δηλωμένες υπερωρίες διπλασιάστηκαν την περίοδο 2018-2019 από τον συνδυασμό των συστηματικών ελέγχων και της θεσμοθέτησης της ηλεκτρονικής δήλωσής τους.
Αφού τα δύο βασικά επιχειρήματα της κυβέρνησης δεν στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα, η «εγγύηση της τήρησης του ωραρίου στην πράξη» μάλλον πρέπει να αναζητηθεί στη λογική που βρίσκεται πίσω από τον παραπάνω ισχυρισμό. Που δεν είναι άλλη από το ότι ο ίδιος εργαζόμενος θα ελέγχει από δω και πέρα τον εργοδότη του. Μια λογική όμως που δεν λαμβάνει υπόψη της το πόσο άνιση είναι η σχέση εργαζόμενου εργοδότη και καταλήγει να έχει μεγάλη απόσταση αυτό που συμβαίνει στο πεδίο.
Στην ελληνική αγορά εργασίας -όπου, για παράδειγμα, εργαζόμενοι σε μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας αναγκάζονταν να διαφεύγουν μέσα από τις εξόδους κίνδυνου σε περίπτωση ελέγχου από το ΣΕΠΕ-, το να πετάς το μπαλάκι στον εργαζόμενο μπορεί εύκολα να νομιμοποιήσει την αυθαιρεσία. Είναι παραπάνω από υπαρκτός ο κίνδυνος να βρεθούμε μπροστά σε εργοδότες που ρίχνουν στον εργαζόμενο την ευθύνη της δικής τους παραβατικότητας. Με την ασάφεια μάλιστα του νομοθετικού πλαισίου να μπορεί να λειτουργήσει υπέρ τους.
Ακριβώς επειδή τα εργαλεία από μόνα τους δεν είναι αρκετά και η εργασιακή σχέση άνιση, χρειάζεται η παρέμβαση της Επιθεώρησης Εργασίας. Η αποτελεσματικότητά της όμως έχει ήδη δεχθεί σημαντικά πλήγματα τα τελευταία τρία χρόνια. Με την κατάργηση υποχρέωσης δήλωσης της υπερεργασίας, στην ουσία χαρίζεται μία ώρα απλήρωτης δουλειάς χωρίς να μπορεί το ΣΕΠΕ -με κάρτα εργασίας ή χωρίς- να επιβάλλει κυρώσεις. Έτσι, το να μπει τάξη στα ωράρια γίνεται αντικειμενικά πιο δύσκολο.
Το ίδιο δυσκολότερη γίνεται και η αποτρεπτική ισχύ της δράση της Επιθεώρησης μέσα από την κατακόρυφη μείωση των προστίμων - ένα από τα πρώτα μέτρα της σημερινής κυβέρνησης. Για να υπάρχει μια τάξη μεγέθους, για τις ίδιες συστηματικές παραβάσεις αδήλωτης υπερωρίας το πρόστιμο των 1.630.000 ευρώ, που επιβλήθηκε σε μεγάλη τράπεζα το 2017, με το νέο πλαίσιο θα ανερχόταν σε 109.000 ευρώ. Είναι παράλογο το ερώτημα πώς μπορεί να είναι στόχος η πάταξη της παραβατικότητας και ταυτόχρονα αυτή να κοστίζει λιγότερο στον παραβατικό εργοδότη
Αν στη θέση της επικοινωνίας βρισκόταν η ουσία, αντί να διαφημίζεται ως καινοτόμο ένα μέτρο που δεν προσθέτει κάτι στις ήδη υπάρχουσες τεχνικές δυνατότητες, η έμφαση θα ήταν αλλού. Στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών για να αντιμετωπιστούν οι πραγματικά νέες προκλήσεις στην αγορά εργασίας: η τηλεργασία, η εργασία στις πλατφόρμες και η εργολαβοποίηση. Με σκοπό να δημιουργηθούν νέα εργαλεία ελέγχου, που θα βάλουν όρια σε πρακτικές που αλλάζουν τελείως τις εργασιακές σχέσεις. Και πολύ γρήγορα μπορεί να κάνουν τους όρους της συζήτησης εντελώς διαφορετικούς: ποια είναι η έννοια της κάρτας εργασίας όταν ο χώρος δουλειάς σου μπορεί να ταυτίζεται με το σπίτι σου;
* Ο Παναγιώτης Κορφιάτης είναι πρώην ειδικός γραμματέας του ΣΕΠΕ
Γιατί στις τράπεζες η κάρτα εργασίας δεν αποτελεί πανάκεια
Για την τήρηση του ωραρίου στις τράπεζες η ψηφιακή κάρτα εργασίας δεν αποτελεί από μόνη της εγγύηση αν δεν συνοδεύεται από ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο προστασίας
Του Μανώλη Μπεμπένη
Η πολυδιαφημισμένη ψηφιακή κάρτα εργασίας δεν αποτελεί από μόνη της εγγύηση για την τήρηση του ωραρίου στις τράπεζες αν δεν συντρέχουν κάποιες βασικές προϋποθέσεις:
* Ισχυρό συνοδευτικό νομικό πλαίσιο για την προστασία της εργασίας και της τηλεργασίας. Η θεαματική μείωση των προστίμων για την παραβίαση του νόμιμου ωραρίου σε συνδυασμό με τη διαπιστωμένη απροθυμία εκτέλεσης ελέγχων από την απαξιωμένη Επιθεώρηση Εργασίας, αλλά και η κατάργηση της αιτιολόγησης της απόλυσης, αποδεικνύουν ότι η φιλοσοφία του νόμου Χατζηδάκη είναι σαφής και ξεκάθαρη: γιγάντωση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας και απουσία κοινωνικής λογοδοσίας.
Έχουν διαπιστωθεί σοβαρότατες ελλείψεις και στο νομικό πλαίσιο που διέπει την τηλεργασία, δεδομένου ότι δεν κατοχυρώνεται η υποχρέωση του εργοδότη για αποσύνδεση αλλά η διακριτική ευχέρεια άσκησής του από τον εργαζόμενο, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται σε εποχές παντοδυναμίας των εργοδοτών.
* Πολιτική βούληση από την κυβέρνηση. Όπως συνέβη το 2018, όταν με την αγαστή συνεργασία της τότε ηγεσίας του υπουργείου Εργασίας, της Επιθεώρησης Εργασίας και εκπροσώπων του ΣΕΥΤΠΕ, επιβλήθηκε η τήρηση του ωραρίου στο μεγαλύτερο τμήμα του ιδιωτικού τομέα, με αφορμή τον έλεγχο σε κτήριο της Τράπεζας Πειραιώς ( Συγγρού 87) κατά τον οποίο επιβλήθηκε το ιστορικά υψηλό πρόστιμο του 1.650.000 ευρώ στην τράπεζα, αλλά και το τριήμερο κλείσιμο καταστήματος της ίδιας τράπεζας στη Θεσσαλονίκη. Αντίθετα, με τη σημερινή κυβέρνηση, ακόμη και οι λιγοστοί έλεγχοι πραγματοποιούνται με αδικαιολόγητη καθυστέρηση. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η καθυστέρηση ενός μήνα για έλεγχο στην Τράπεζα Πειραιώς, ενώ ταυτόχρονα διατυπώνονται και βάσιμες υποψίες για διαρροές και «ενημερώσεις» από υψηλά ιστάμενους της Επιθεώρησης, προκειμένου να βγουν «λάδι» οι εργοδότες που παρανομούν συστηματικά.
Εν όψει της επικείμενης εφαρμογής της ψηφιακής κάρτας εργασίας, οι τράπεζες άρχισαν ήδη να παίρνουν τα μέτρα τους και να προετοιμάζονται πώς θα αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση.
Είναι κοινό μυστικό ότι οι εκπρόσωποι των διευθύνσεων προσωπικού των τραπεζών έχουν κάνει συναντήσεις προκειμένου να βρουν τον πιο αποτελεσματικό τρόπο να ξεπεράσουν το πρόβλημα, χωρίς φυσικά να καταβάλλουν υπερωρίες. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι στην Τράπεζα Πειραιώς η διοίκηση ενημέρωσε τους εργαζόμενους που δουλεύουν σε υπηρεσίες πως θα εφαρμοστεί πιλοτικά η εργασία μέσω laptop (work from anywhere), δηλαδή ο εργαζόμενος, έστω και αν πηγαίνει κάθε μέρα στο γραφείο του, θα είναι υποχρεωμένος να κουβαλάει μαζί του το laptop προκειμένου να είναι stand by κάθε φορά που θα παραστεί ανάγκη. Ποιος εγγυάται ότι ο εργαζόμενος που θα φεύγει στο ωράριό του θα το δηλώνει στο Εργάνη και γυρνώντας σπίτι δεν να συνεχίζει απρόσκοπτα την αδήλωτη εργασία μέσω υπολογιστή;
*Ο Μανώλης Μπεμπένης είναι μέλος Διοίκησης της ΓΣΕΕ κσι πρόεδρος του Συλλόγου Εργαζομένων στις Υπηρεσίες της Τράπεζας Πειραιώς
