Οταν ο βιολόγος Κρίστιαν Νάροθ, ένας επιστήμονας που ερευνά τη γνωστική λειτουργία σε ανθρώπους και πρωτεύοντα θηλαστικά, έριξε στο τραπέζι ενός συνεδρίου τον προβληματισμό για το αν οι επιστήμονες πρέπει να ασχοληθούν με τις γνωστικές λειτουργίες των αγελάδων και των γουρουνιών, η απάντηση που πήρε από τους συναδέλφους του ήταν αποστομωτική. «Γιατί να σπαταλάμε τον χρόνο μας, αν αυτό δεν πρόκειται να αυξήσει την παραγωγή του γάλακτος ή του κρέατος;» του είπαν, καθώς δεν έβρισκαν κανέναν απολύτως λόγο να ασχοληθούν με ζώα τα οποία ο άνθρωπος αποκαλεί «παραγωγικά» ή απλώς «ζωικό κεφάλαιο» και κανείς δεν ενδιαφέρεται για αυτά πέραν της αναπαραγωγής και της εκμετάλλευσής τους. Σε μια εποχή που στον πλανήτη ζουν περίπου 80 δισεκατομμύρια «παραγωγικά ζώα» και η επιστήμη έχει με κάθε λεπτομέρεια αποκωδικοποιήσει τον εγκέφαλο του αρουραίου, ελάχιστα γνωρίζουμε για τα γουρούνια, τις αγελάδες, τα πρόβατα και τις κατσίκες, καθώς το ενδιαφέρον του ανθρώπου περιορίζεται στο πώς θα φάει το κρέας και τα παράγωγά του. Αυτά τα κενά επιχειρεί να καλύψει την τελευταία δεκαετία το Ινστιτούτο Έρευνας και Βιολογίας των Παραγωγικών Ζώων [Research Institute for Farm Animal Biology (FBN)], το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο του κόσμου, εκεί όπου οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακαλύψουν αυτά που συμβαίνουν μέσα στο μυαλό αιγοπροβάτων, γουρουνιών και αγελάδων. Το FBN είναι ένα ερευνητικό κέντρο με έδρα τη Γερμανία, εκεί όπου οι επιστήμονες έχουν τα τελευταία χρόνια αποδείξει ότι τα γουρούνια εμφανίζουν δείγματα ενσυναίσθησης, οι κατσίκες ανταγωνίζονται τους σκύλους σε δοκιμασίες κοινωνικής νοημοσύνης και ότι ακόμα και οι αγελάδες, πίσω από το κενό βλέμμα του μηρυκαστικού, είναι σε αρκετά μεγάλο βαθμό εκπαιδεύσιμες και διαθέτουν αυτεπίγνωση.
Τα 10 μικρά γουρουνάκια
Σε ένα δωμάτιο-αχυρώνα του FBN ο Νάροθ και οι συνεργάτες του μελετούν την ενσυναίσθηση των γουρουνιών. Δέκα γουρουνάκια 6 μηνών κάθονται μαζεμένα σε μια γωνιά του δωματίου μέχρις ότου οι ερευνητές τοποθετούν στην άλλη άκρη ένα μεγάλο ξύλινο κουτί με ένα δικτυωτό παράθυρο και μια πόρτα. Μετά από λίγα λεπτά τα γουρουνάκια αρχίζουν να συγκεντρώνονται γύρω από το άνοιγμα της πόρτας για να εξερευνήσουν το καινούργιο αντικείμενο. Κανένα δεν έχει διδαχθεί πώς να ανοίγει ένα τέτοιο κουτί, σύντομα όμως αρχίζουν να μυρίζουν και να δαγκώνουν τον μοχλό, μέχρις ότου δύο από αυτά αντιλαμβάνονται ότι, σπρώχνοντας τον μοχλό με το ρύγχος τους, η πόρτα ανοίγει. Ύστερα μερικά μπαίνουν μέσα στο κουτί και αρχίζουν να το εξερευνούν. Στο επόμενο πείραμα το κουτί μετατρέπεται σε παγίδα και μόλις ένα γουρουνάκι μπει μέσα σε αυτό, η πόρτα κλείνει. Το τι ακολούθησε είναι πράγματι εντυπωσιακό. Στη μελέτη που δημοσίευσαν οι ερευνητές του FBN το 2022 περιγράφουν ότι τα γουρουνάκια κατάφεραν να απεγκλωβίσουν τον σύντροφό τους μέσα σε 20 λεπτά. Τα γουρουνάκια-διασώστες έτρεχαν να ανοίξουν το κουτί όταν ένας σύντροφός τους βρισκόταν παγιδευμένος μέσα σε αυτό. Και το έκαναν για να τον σώσουν και όχι από απλή περιέργεια όπως συνέβαινε όταν το κουτί ήταν άδειο. Και έσπευδαν περισσότερο όσο το παγιδευμένο γουρουνάκι ξεφώνιζε από δυσφορία. Αυτό σημαίνει ότι οι «διασώστες» είχαν ευαισθητοποιηθεί από τη συναισθηματική κατάσταση του εγκλωβισμένου γουρουνιού. Φανταστείτε, λοιπόν, τη συναισθηματική κατάσταση ενός ζώου με τόσο υψηλή αντιληπτική ικανότητα στον δρόμο προς τη σφαγή, όταν ακούει, βλέπει, αισθάνεται και συναισθάνεται το μαρτυρικό τέλος των συντρόφων του, που και το ίδιο θα έχει σε λίγο από το χέρι του σφαγέα.
Δεν θέλουμε να ξέρουμε ποιους τρώμε
Αλλες έρευνες έχουν δείξει ότι σημεία αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας εμφανίζουν επίσης στον χαρακτήρα τους και οι αγελάδες. Και αυτές, όπως και τα γουρούνια, έχουν νοητικές και συναισθηματικές δυνατότητες πολύ περισσότερες από όσες (θα θέλαμε να) γνωρίζουμε, μιας και ο άνθρωπος προτιμά την άγνοια όσον αφορά τα συναισθήματα των ζώων τα οποία η βιομηχανική κτηνοτροφία κακοποιεί σε ασύλληπτο βαθμό προκειμένου να καλύπτονται οι διατροφικές του προτιμήσεις. Σύμφωνα με τους ερευνητές του FBN, είναι βολικό για τη συνείδηση του ανθρώπου να πιστεύει πως τα γουρούνια είναι απλώς κάποια όντα που αρέσκονται να ζουν στη λάσπη και οι αγελάδες κάποια ανόητα και αναίσθητα πλάσματα που υπάρχουν στον πλανήτη μόνο για να του δίνουν το γάλα και το κρέας των μοσχαριών τους. Είναι βολικό για την ανθρώπινη συνείδηση να θαυμάζει τη νοημοσύνη των δελφινιών και ηθελημένα να αγνοεί τις ικανότητες των ζώων που έχει κατατάξει αξιακά στα είδη που του είναι χρήσιμα μόνο για να τα τρώει. «Είναι βολικό για τους ανθρώπους να μην γνωρίζουν αν τα ζώα που προορίζονται για το πιάτο τους έχουν έναν πλούσιο σε συναισθήματα εσωτερικό κόσμο» λέει η Ρεμπέκα Νόρκβιστ, βιολογική ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, η οποία είναι από τους λίγους επιστήμονες που ειδικεύονται στη μελέτη κοτόπουλων και γουρουνιών, σε αντίθεση με τις εκατοντάδες μελέτες που κάθε χρόνο δημοσιεύονται μόνο για τους σκύλους.
