Πώς είναι να περπατά κανείς πάνω στην τουαλέτα του; Όχι πάνω στην κρύα της υποδομή. Αλλά στη διαλυμένη πραγματικότητα που άφησε πίσω της η κακοκαιρία.
Τις φτέρνες μου, από τις φτέρνες των παιδιών που ξεδιπλώνονταν σαν βεντάλια στον κεντρικό δρόμο του οικισμού, χώριζε η ασφάλεια του παπουτσιού. Λίγα χιλιοστά. Ένας κόσμος όμως ολότελα διαφορετικός, μεταξύ του ανθρώπου που έχει πρόσβαση στα βασικά κι εκείνου που δεν έχει.
Παιδιά λοιπόν, ξυπόλυτα, πάνω στα ανακατεμένα χώματα, που είχαν μολυνθεί από τους βόθρους που άνοιξαν και το αποχετευτικό σύστημα που παρέσυρε το ποτάμι.
Τα σύνορα του οικισμού βρίσκονται κοντά στην κοίτη του Καράμπαλη. Τα πιο ακριανά σπίτια ήταν εκείνα που τον είδαν πρώτα να φουσκώνει, πριν καταπνίξει την περιοχή ευρύτερα. Η συνέχεια ανήκε στους χείμαρρους που σχηματίστηκαν και διαχύθηκαν σε ολόκληρη την κοινότητα.
Την αλήθεια του την πήρε το ποτάμι
Κάποιοι από τους κατοίκους τεντώνουν τα χέρια και μου δείχνουν το σπίτι τους. Σωροί από ξύλα αγκυροβολημένοι σ’ ένα κορμό, σαν να έκαναν τα ίδια τα αντικείμενα μια απέλπιδα προσπάθεια να κρατηθούν στη ζωή πριν την πλημμύρα. Ανάμεσα σ’ εκείνα που φαίνονται από μακριά ξεχωρίζουν παλέτες και κομμάτια από έπιπλα.
Ετσι δίνουν στέγη στην καθημερινότητά τους οι Ρομά. Ή τουλάχιστον εκείνοι που δεν μπόρεσαν ακόμη να βάλουν ένα τούβλο κανονικό. Σε αρκετούς έμεινε μόνο η τσιμεντένια πλατφόρμα. Κάποια ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα, όχι περισσότερα από 10, από τα οποία ένα μέρος τους το αφαιρούσαν οι αυτοσχέδιοι τοίχοι. Ένα παζλ με ορθογώνιες πλάκες από ξύλο. Που όμως δεν έπαυε να βάζει έναν διαχωρισμό μεταξύ της δημόσιας και της προσωπικής ζωής.
Καμιά φορά, η ασφάλεια ενός ανθρώπου χωρούσε και σε μικρότερο περιβάλλον. Μέσα σε μια νάιλον σακούλα. Εκεί ο κ. Γιώργος είχε το δίπλωμα της οδήγησής του και τα υπόλοιπα χαρτιά που πιστοποιούσαν ποιος είναι και τι δικαιούται. «Θα με πιστέψει τώρα εμένα η εφορία ότι τα έχασα στη βροχή;». Την αλήθεια του την πήρε το ποτάμι.
Οι άστεγοι του οικισμού γυρνούν στα σημεία που έμεναν όπως τα πουλιά πάνω από τα δέντρα μετά τη φωτιά. Ψάχνουν το μέρος τους, αλλά, όσους κύκλους κι αν κάνουν, δεν θα βρουν κλαδί να σταθούν. Θα πρέπει να πετάξουν χαμηλά. Να περπατήσουν μέχρι τις καρέκλες που έχουν βάλει μαζί, για να φτιαχτεί μια επιφάνεια που θα χωράει επάνω το φαγητό τους κι όσα πράγματα απέμειναν.
Θύματα ρατσισμού ακόμη και στην καταστροφή
«Έχουμε μείνει ένας σκελετός», λέει ένας άνδρας, φέρνοντας δύο εικόνες κοντά με το βλέμμα του. Από τη μία εκείνη ενός παιδιού που είναι φανερά αδυνατισμένο. Και από την άλλη μιας παράγκας, στην οποία έχει απομείνει ο υποτυπώδης ξύλινος ιστός της από δοκάρια που την έκαναν να θυμίζει σπιτάκι.
Μέσα σε αυτή τη στοιχειωμένη πραγματικότητα από το βουητό του νερού, κυλάνε ανάμεσα οι άνθρωποι του οικισμού. Δυο γυναίκες με μωρά με υποδέχονται στο όρθιο σπιτικό τους. Πόδια γυμνά, χέρια γεμάτα για την αγκαλιά των μικρών μελών της οικογένειας. Η μία είναι η Σπυριδούλα. Έχει τυλιγμένο σ’ ένα κατάλευκο καθαρό κουβερτάκι το μωράκι της, μόλις ενός μήνα. «Δεν είναι και τυχερό. Τον συμπλήρωσε την ημέρα που ήρθε η πλημμύρα».
Ποιος είναι όμως τυχερός. Τα γενέθλιά των Ρομά είναι επέτειοι με πληγές. Δεν είναι μόνο το δύσκολο περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουν. Είναι οι διακρίσεις που υφίστανται, οποιαδήποτε κι αν είναι η περίσταση. Τα λεωφορεία που τους πήραν από τα βυθισμένα σπίτια, τους άφησαν σ’ ένα κλειστό Γυμναστήριο. Εκεί δεν υπήρχε ούτε ένα κρεβάτι. Άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, μ’ ένα σώμα ταλαιπωρημένο περισσότερο απ’ τον μέσο κανόνα, έπρεπε να βρουν τον τρόπο να λυγίσουν γόνατα που δεν λυγίζουν για να ξαπλώσουν στο δάπεδο.
Η επιστροφή στον οικισμό ήταν αναγκαία. Όμως η καθημερινότητα δεν μπορούσε να επιστρέψει στο σημείο που βρισκόταν πριν την πλημμύρα. Τα βήματα κόλλαγαν πάνω στη λάσπη και δεν μπορούσαν να γίνουν τα επόμενα. Ένας απέραντος βάλτος, με βαρύ αποτύπωμα πάνω σε όλα τα αντικείμενα, καθώς δεν αρκούσε για να φύγει το χώμα, μια κίνηση του χεριού. Τίποτα δεν θα μπορούσε να καθαρίσει εύκολα. Κι από βοήθεια δεν υπήρχε ούτε μια εξάδα με νερό. «Δώστε μας έστω τα ξύλα για το σπίτι», ήταν το μήνυμα που ήθελε ο κ. Γιώργος να μεταφέρω. Μια τόσο ταπεινή διεκδίκηση από έναν άνθρωπο που είχε πάνω του την τελευταία του φορεσιά κι ήθελε απλά να βάλει πάλι κάπου τη σακούλα με τα πολύτιμά του...
Κι αφού δεν άντεξαν άλλο, έβαλαν νερό από τη βρύση
Και πώς θα πάμε απέναντι; Ένας 10χρονος μου δείχνει τον τρόπο που θα φτάσουμε στο σπίτι του γείτονά του. Από την είσοδό της αυλής μας χωρίζει μια λίμνη με λασπόνερα βαθιά μέχρι τον αστράγαλο. Βρίσκει κάτω ένα παπούτσι. Διαλέγει το πιο στενό μέρος του λάκκου με τα νερά, ρίχνει το παπούτσι στο κέντρο και φτιάχνει έτσι ένα πέρασμα για την άλλη άκρη της πλευράς από αυτή που βρισκόμαστε. Πατά σ’ αυτό και προσγειώνεται πάλι στα στεγνά. Το παπούτσι έγινε η πέτρα που πατήσαμε για να προχωρήσουμε. Το πόδι του πάτησε σ’ ένα σημείο με ύφασμα και κορδόνι. Ήταν όμως μόνο ένα μέσο που χρησιμεύει στη στιγμή. Κι εγώ που το τσαλαπάτησα αθέλητα, τσαλαπάτησα εκείνο που στερείται ο μικρός.
Τα γυμνά πόδια των παιδιών αλλά και των μεγαλύτερων ήταν ο κανόνας. Πατημασιές δίπλα σ’ εκείνες των σκυλιών. Από την όποια βοήθεια της Πολιτείας οι άνθρωποι στη Μαύρικα ήταν αποκλεισμένοι. Ακόμη κι όταν βρήκαν τον τρόπο να πάνε στα σημεία διανομής, τους κοιτούσαν με καχυποψία. Στη θέα τους, οι αστυνομικοί άρχιζαν να εκδηλώνουν κάποια πρώτα σημάδια εγρήγορσης. Κινήσεις προς το μέρος τους, που κατέληγαν στην απομάκρυνση. «Δεν μας αφήνουν να πάρουμε τίποτα, μας διώχνουν». Σύμφωνα με την κοινότητα, πέραν του διαχρονικού ρατσισμού, την «πληρώνει» το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού λόγω κάποιων περιπτώσεων όπου άτομα δικά τους επιχειρούν να εξασφαλίσουν περισσότερα αγαθά από αυτά που έχει οριστεί ότι δικαιούνται. Ακόμη κι έτσι, ωστόσο, είναι φανερή η έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους που ζουν έξω από τα τείχη (η περιοχή βρίσκεται εκτός του αστικού ιστού).
Είσαι λιγότερο άστεγος άμα ζεις σε παράγκα
Ο Δήμος Καρδίτσας δεν μερίμνησε σε κανένα επίπεδο. Ούτε για τη σίτιση ούτε για το νερό ούτε βέβαια για τον ρουχισμό και την προστασία τους από τη μόλυνση. Κάποιοι δεν άντεξαν να περιμένουν άλλο. Έβαλαν στα ποτήρια τους το νερό που έτρεχε από τη βρύση. Κι όλοι μαζί, με τα γυμνά τους χέρια και χωρίς να έχουν εφοδιαστεί έστω με μια σακούλα, άρχισαν να μαζεύουν το πράγμα που έγινε σκουπίδι. Το καθημερινό αντικείμενο που ήταν πια άχρηστο.
Από την περιοχή, ωστόσο, έλλειψε και η αλληλεγγύη. Για τα είδη που στέλνονταν δεν υπήρξε ποτέ δρομολόγιο που να οδηγούσε στη Μαύρικα. Σύμφωνα πάντως με πληροφορίες, αυτό θα άλλαζε από σήμερα. Ένα σταθερό σημείο φροντίδας θα έκανε τον οικισμό να αναπνεύσει ισότιμα με τον κόσμο που είναι πληγωμένος στα υπόλοιπα μέρη.
Δεν είναι όμως μόνο οι υλικές στερήσεις που δημιουργούν μια αφόρητη πραγματικότητα. Είναι και το συναίσθημα που αφήνει το ξερίζωμα μιας προσπάθειας. Κατ’ αντιστοιχία με την υπόλοιπη κοινωνία, στον δρόμο για την ενηλικίωση, οι νεότεροι Ρομά πασχίζουν να βρουν το πρώτο τους μεροκάματο και να φτιάξουν την πρώτη γωνιά που θα συμβολίζει τη δική τους αρχή. Όπως ο Κώστας, 17 ετών. Δουλεύει κάθε καλοκαίρι «στα άχυρα, στις ζωοτροφές» και με τα λεφτά αυτά μπόρεσε πριν από λίγο καιρό να φτιάξει την καλύβα του, όπως αποκάλεσε την πρώτη στέγη μακριά απ’ τους γονείς του. Σ’ ένα σημείο δηλαδή στον ίδιο οικισμό, αλλά με αρκετά μέτρα ανεξαρτησίας. Το νερό αλλοίωσε τα σύνορα που φτιάχτηκαν μεταξύ της εφηβικής και της παιδικής του ηλικίας. Η τηλεόραση, ο καναπές, οτιδήποτε κατάφερε να αποκτήσει με τον δικό του ιδρώτα χάθηκε. «Νιώθω πολύ χάλια, νιώθω μόνος» μου είπε.
Ακόμη μέχρι χθες ήταν άγνωστο αν τελικά η περιοχή θα συμπεριληφθεί σε εκείνες που δικαιούνται αποζημίωση. Είσαι λιγότερο άστεγος άμα ζεις σε παράγκα… Φαίνεται όμως ότι δεν αισθάνεσαι λιγότερη λύπη. Μια γυναίκα που πλένει αρπάζει όπως-όπως μια φωτογραφία του μωρού της που πήγε να πέσει στη σκάφη. Άλλες, πάλι, έπεσαν στα νερά που κατέκλυσαν το σπίτι, δεν τις πρόλαβε. Είχαν ήδη μουλιάσει.
