Λέει ο Ιρλανδός συγγραφέας Ουίλιαμ Τρέβορ στο εξαίσιο μυθιστόρημά του «Η ιστορία της Λούσι Γκολτ» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2004): «Αν αφαιρέσεις από το δάσος το μυστήριο, θ’ απομείνει μονάχα μια όρθια ξυλεία. Αν αφαιρέσεις από τη θάλασσα το μυστήριο, θ’ απομείνει μονάχα το αλμυρό νερό». Κι από την Ιστορία; Τι θ’ απομείνει αν αφαιρέσουμε από την Ιστορία το μυστήριο, εκτός από μια παράταξη γεγονότων, αποφάσεων, αυτοματισμών και αναμονών;
Αρκεί -για να το καταλάβουμε- να θυμηθούμε και πάλι την αξιωματική ρήση του μεγάλου Νίκου Καρούζου, ότι η Ιστορία «είναι μεγάλο κουμάσι, πονηρότερη από κάθε νομοτέλεια». Αξιωματική ρήση διατυπωμένη από έναν ποιητή βουτηγμένο στο μυστήριο που λέγεται ποίηση και που χωρίς αυτό η ποίηση δεν είναι τίποτε άλλο, παρά λέξεις τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη.
Κουμάσι, λοιπόν, η Ιστορία, κατά τον Νίκο Καρούζο, που μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο της μυστηριώδους διάστασης της Ιστορίας κατάφερε το ακατόρθωτο έτσι όπως μονάχα οι προγραμματικοί ποιητές (της καθολικής μας συγκρότησης) το καταφέρνουν: κατάφερε ένα συντριπτικό πλήγμα στις βεβαιότητες που έχουν τα μορμολύκεια των λέξεων και οι αυθέντες της ανοησίας με μόνο όπλο την ψυχή του: «Είπα την ψυχή μου με μαύρο ψωμί και μέλι».
Αντε πιάσ’ τη μια τέτοια ψυχή, μια φεύγουσα τροφή δηλαδή. Άντε κουλάντρισε το βουητό του μελισσιού, τον άνεμο που χαϊδεύει το στάχυ, τον ήχο της κοπής, το άνθος που «δεν έχει οπτικό οδοιπορικό», άντε κουλάντρισε το πένθος μέσα στο μαύρο το ψωμί της λύπης και της απώλειας, άντε κουλάντρισε το λέγειν που προκύπτει με όλο του το απειλητικό μυστήριο απέναντι στη φοβική εξήγηση της κάθε υποταγής στα δεδομένα, άντε τακτοποίησε μια ψυχή που ειπώθηκε με μαύρο ψωμί και μέλι. Δεν γίνεται. Γιατί τέτοιες ψυχές δεν ζούνε απλώς μέσα στο μυστήριο του ιστορημένου χρόνου: είναι το μυστήριο του ιστορημένου χρόνου. Το καθ’ εαυτό και το καθ’ όλου μυστήριο επίνευσης της Ιστορίας μέσα από τον ίδιο της τον εαυτό, η ιδρυτική ανασύνταξη της λύπης όταν τα πράγματα χάνουν την εγερσιθυμία τους.
Οπως τώρα. Τώρα που μοιάζει να διαλύεται η πυκνότητα του καθολικού τώρα και να αποσύρεται το χρονικά επιμεριζόμενο παρόν σε καθ’ έκαστα λειτουργικού αναλφαβητισμού στην ανάγνωση του διαρκώς κινούμενου και διαρκώς μεταβαλλόμενου χρόνου. Τώρα που προωθείται μια στυγνή στρεβλότητα, μια αναπηρική αντίληψη του μυστηρίου αλήθευσης των ετεροτήτων μεταξύ τους. Τώρα που προωθείται ένα θεοκρατικού τύπου αποφασισμένο ύπερθεν οικονομείν. Τώρα που μοιάζει η επιβολή να περιφρονεί την Ιστορία, η ασφυξία να επικρατεί της ανάσας και της άνασσας μνήμης, τώρα που τα φλόγιστρα της οργής δείχνουν την παγωμένη τους αγωνία μέσα στην κίνηση του χρόνου, τώρα, λέω, πως επωάζεται ο μέγας κίνδυνος: η αποξήρανση του μυστηρίου που κάνει την Ιστορία Ιστορία και τον χρόνο χρόνο. Ο ταξικός αποχρωματισμός του ιστορημένου αίματος, που θα μπορούσε να επινοήσει τη συνθήκη και να νεύσει ως καθολική χειρονομία πρόκλησης σε μια νέα εποχή. Που θα μπορούσε, δηλαδή, να εφεύρει την ευρυχωρία του και όχι να αποδεχθεί την ιδεολογία του αλμυρού νερού και της όρθιας ξυλείας ως πεδίο ηθικής, λογικής και αισθητικής αντιπαράθεσης.
Θέλω να πω ότι χρειαζόμαστε χρόνο. Χρειάζεται να εφεύρουμε τον δικό μας χρόνο. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε ένα καινούργιο μυστήριο για να πούμε -έτσι που να μας πιστέψουν- την ψυχή μας με μαύρο ψωμί και μέλι. Φυσικά, θα πρέπει να υπάρχει τέτοια ψυχή. Υπάρχει; Πού να ξέρεις; Το πράγμα επείγει, οι εξελίξεις τρέχουν παρασέρνοντας τον χρόνο. Πρέπει να προλάβουμε. Πρέπει να γίνουν όλα, να γίνουν τώρα και να γίνουν σωστά. Χωρίς χθαμαλές και υπόγειες ενθέσεις, χωρίς «παράνομες υλοτομίες», χωρίς «λαθροθηρεύσεις» μια άκληρης και οδυνηρά επικίνδυνης αντιπαράθεσης. Να αντιληφθούμε τον εαυτό μας μαζί με τη σιωπή του ώστε να μην γλιστρήσει αργά στη συντριβή, όπως θα έλεγε και η Έμιλι Ντίκινσον ήδη από τον 19ο αιώνα. Να μην γλιστρήσουμε δηλαδή στην ιστορική αντιύλη. Που δεν έχει ψωμί. Ούτε μέλι. Άρα δεν έχει λόγια. Άρα δεν έχει σιωπή. Και τι να πεις δίχως σιωπή;
