Κερατσίνι 7 το πρωί στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Μοναστηρίου, εκεί όπου στεγάζονται οι δομές παροχής συσσιτίων του δήμου της περιοχής.
Με έκπληξη διέκρινα ανάμεσα στους εργαζόμενους μέσα στην κουζίνα τη Μάγδα Φύσσα, τη μάνα του Παύλου, το σύμβολο του αντιφασιστικού κινήματος, η οποία, φορώντας πάνω από τα -μονίμως μαύρα- ρούχα της τη βυσσινί ποδιά της μαγείρισσας και το άσπρο σκουφάκι στα μαλλιά, τοποθετούσε μέσα στα κεσεδάκια το ψητό φιλέτο ψαριού με έγνοια μήπως και η μερίδα είναι λειψή γι’ αυτόν που τη δικαιούται. Έχουμε συνηθίσει την εικόνα της Μ. Φύσσα στο δικαστήριο ή στις κινητοποιήσεις, εξού και ο αιφνιδιασμός. Τι άραγε να σκέφτεται όταν μαγειρεύει στη δομή; Μήπως πόσο όμορφα θα ήταν αν μαγείρευε το αγαπημένο φαγητό του Παύλου της και τον περίμενε το μεσημέρι για φαγητό ή για να του δώσει το ταπεράκι; Μήπως τη δικαστική αίθουσα, όπου θα βρεθεί σε λίγες μέρες και πάλι αντιμέτωπη με τους δολοφόνους του παιδιού της; Την πλησιάσαμε, τη σφίξαμε στην αγκαλιά μας και αφήσαμε να μας μιλήσει, όπως και οι άλλοι εργαζόμενοι.
«Εδώ η λέξη-κλειδί είναι το «μαζί»
«Δουλεύω εδώ από τις 6 Μαρτίου και προσλήφθηκα μέσω των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ. Ένας συν ένας χρόνος εργασίας. Ήμουν άνεργη από το 2013. Για πρώτη φορά φέτος ειδοποιήθηκα από τον ΟΑΕΔ για προσφορά εργασίας: τραπεζοκόμος στις Κοινωνικές Υπηρεσίες του δήμου. Αν αρνηθείς τρεις φορές την προσφερόμενη εργασία, διαγράφεσαι από τα μητρώα του ΟΑΕΔ. Οι ανάγκες της οικογένειας είναι πολλές, αλλά ήμουν και έτοιμη πια για να επιστρέψω σε δουλειά. Γνώριζα για τα συσσίτια του δήμου, αλλά δεν τα είχα επισκεφθεί ποτέ. Εδώ η λέξη-κλειδί είναι το “μαζί”. Λες και το σύμπαν συνηγορεί και βοηθά όλη η ομάδα εδώ να δουλεύει με αγάπη, σύμπνοια, φροντίδα, αλληλεγγύη και να μην το αντιλαμβάνεται ως αγγαρεία. Φροντίζουμε όλοι μας όσοι παίρνουν ένα πιάτο φαγητό από τα χέρια μας να μην αισθάνονται άβολα που έφτασαν σ’ αυτή την ανάγκη. Να μην έχουν ενοχή. Το κράτος τους οδήγησε σ’ αυτή την ανημποριά. Αυτό έχει την ευθύνη για την αδυναμία τους. Δεν φταις εσύ, τους λέμε, που είσαι εδώ. Το σημαντικότερο για μένα είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που βρίσκονται στην ανάγκη να μην χάσουν την αξιοπρέπειά τους. Εγώ νομίζω πως κάτι κάνω εδώ, κάτι προσφέρω στον άνθρωπο. Μόνο που αυτές τις υπηρεσίες και τις δομές που έχει ο δήμος όφειλε να τις έχει το κράτος. Να μην εξαρτάται το λεγόμενο κοινωνικό κράτος από χορηγίες και δωρεές πλουσίων… Η μεγαλύτερή μου χαρά ήταν όταν τις γιορτές ένας ωφελούμενος των συσσιτίων έφερε σε όλους εμάς τους εργαζόμενους δωράκια εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του και το ευχαριστώ. Με το ένα χέρι έπαιρνε την μπλε σακούλα της αλληλεγγύης και με το άλλο επέστρεφε τη αγάπη του. Μεγαλείο!»
Το μαγείρεμα ξεκίνησε από τα χαράματα στο ισόγειο ενός τριώροφου κτηρίου, όπου στεγάζονται και άλλες κοινωνικές δημοτικές υπηρεσίες. Το μενού εκείνη τη Δευτέρα είχε ψάρι στο φούρνο, σαλάτα και φρούτο. Θα μοιραστεί σε 200 δημότες στους οποίους η έξαρση της οικονομικής κρίσης άφησε έντονο το αποτύπωμα της δυστυχίας, ώστε να μην μπορούν να διασφαλίσουν ούτε ένα πιάτο φαγητό την ημέρα.
Ο δήμος, πιστεύοντας ότι είναι «δικαίωμα» στην αξιοπρέπεια το να μην πεινάει ο άνθρωπος το 2023, στέκεται από το 2017 με αλληλεγγύη δίπλα σε όποιον έχει ανάγκη, αποτρέποντας τον φόβο να φωλιάσει μέσα τους. Στις 10 το πρωί πρέπει τα γεύματα να είναι συσκευασμένα σε ατομικές μερίδες, να φορτωθούν στο αυτοκίνητο του δήμου και να διανεμηθούν το μεσημέρι στα σπίτια όσων τα γεράματα, η ανημποριά, η αρρώστια, η αναπηρία ή η ντροπή δεν τους επιτρέπουν να φτάσουν στη δομή. Η αγωνία του διανομέα είναι μεγάλη όταν κάποιος δεν ανοίξει να παραλάβει την μπλε σακούλα. Άραγε, να ζει ή να πέθανε; Πολλαπλός, τελικά, ο ρόλος της διανομής των κοινωνικών συσσιτίων.
«Από τους 200 ωφελούμενους οι 55 είναι ΑμεΑ και οι 110 άνδρες ηλικιωμένοι, μόνοι, χωρίς οικογένεια, μη αυτοεξυπηρετούμενοι, που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, που είναι 6.000 ευρώ ετησίως. Εμείς φροντίζουμε και μέσα από τη συμβουλευτική να τους κινητοποιήσουμε, να τους υποδείξουμε τα προγράμματα που μπορούν να ενταχθούν προκειμένου να επιστρέψουν σταδιακά στην κοινωνία» επισημαίνει η 32χρονη κοινωνική λειτουργός Φωτεινή Καλλιγέρη, η οποία, εγκαταστημένη στον πρώτο όροφο, παρατηρεί ότι αυξάνεται σταθερά ο αριθμός όσων καταφεύγουν στα συσσίτια ή υποβάλλουν αιτήσεις για ένα πιάτο φαγητό ή για το κοινωνικό παντοπωλείο. Αυτή είναι και η διαφορά αυτής της δομής από τις κοινωνικές, τις συλλογικές κουζίνες ή τις ΜΚΟ, που λειτουργούν στο Κερατσίνι ή στην υπόλοιπη Αττική.
«Στόχος δεν είναι μόνο η εξασφάλιση μιας μερίδας φαγητού στους ευάλωτους και αδύναμους, αλλά αυτοί οι ίδιοι να μάθουν τα δικαιώματά τους και να τα διεκδικήσουν από την Πολιτεία. Υπάρχει διασύνδεση της Κοινωνικής Υπηρεσίας με τους μηχανισμούς παροχής ψυχοκοινωνικής στήριξης, με το πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι», με τα προγράμματα του ΟΑΕΔ ακόμη και αυτών που βρίσκονται σε προσυνταξιοδοτικό στάδιο» παρατηρεί η Στέλλα Μιχαλόγλου, αντιδήμαρχος Κοινωνικών Υπηρεσιών του Κερατσινίου, την οποία συναντήσαμε στα συσσίτια. Περίπου 10 εργαζόμενοι φροντίζουν με αγάπη και σπιτική φροντίδα τα γεύματα. Εργαζόμενοι, που προσλαμβάνονται μέσω των κοινωφελών προγραμμάτων που έχουν οκτάμηνη διάρκεια, μέσω ΟΑΕΔ που είναι διετούς διάρκειας, μέσω ΑΣΕΠ, ΕΣΠΑ· ένας κοπιώδης και αγχώδης αγώνας της δημοτικής Αρχής για να βρεθούν τρόποι πρόσληψης του προσωπικού ώστε να είναι απρόσκοπτη και συνεχής η λειτουργία των συσσιτίων.
Η επιλογή των μαγείρων
Είναι επιλογή τους να εργαστούν εκεί και να φροντίζουν τον άνθρωπο. «Δύσκολο να αποχωριστώ αυτή τη δουλειά γιατί νομίζω ότι είναι δική μου» εξομολογείται ο 37χρονος μάγειρας Μάνος Κεζέπης, ο οποίος είναι πάνω από τις κατσαρόλες της αλληλεγγύης από τον Αύγουστο του 2017, όταν άρχισαν να διανέμονται τα συσσίτια, και φροντίζει το μενού σαν να μαγειρεύει για την οικογένειά του. Είδε ανθρώπους όλα αυτά τα χρόνια συνεσταλμένους να σκύβουν το κεφάλι παραλαμβάνοντας τη μερίδα του φαγητού, είδε ανθρώπους να ψάχνουν για τροφή στους κάδους δίπλα στη δομή γιατί η ντροπή δεν τους άφηνε να τη ζητήσουν από τον δήμο, ήταν παρών όταν κάποιοι άστεγοι επιτέθηκαν με βία και θυμό στη δομή, όμως οι ίδιοι αργότερα έγιναν ωφελούμενοι, μετατρέποντας τον θυμό τους σε κατανόηση και αποδοχή της ευαλωτότητάς τους.
Ο 65χρονος μάγειρας Σίμος, πέντε χρόνια άνεργος, γνώρισε την κοινωνική υπηρεσία όταν αναγκάστηκε να σιτίζεται και ο ίδιος εκεί. Σήμερα είναι εργαζόμενος στη δομή και μαγειρεύει για τους άλλους: «Το φαγητό που παρασκευάζουμε έχει την αγάπη μας και την ψυχή όλων μας. Προσπαθούμε να είμαστε φιλικοί με όσους έρχονται εδώ και να τους πείσουμε να μην αισθάνονται αμήχανα. Τους ανεβάζουμε το ηθικό, εκτός από το φαγητό που τους προσφέρουμε». Έζησε το πρόβλημα και ο ίδιος και η ενσυναίσθηση είναι το «αλάτι» στο φαγητό που προσφέρει.
Η 44χρονη Καλλιόπη επέλεξε να κάνει την πρακτική της ως μαγείρισσα εδώ και κάνει τον σταυρό της να βρεθούν χρήματα για να παραμείνει ως εργαζόμενη γιατί χαρακτηρίζει τη δουλειά αυτή κοινωνική προσφορά στον άνθρωπο. «Παρατηρώντας τους ανθρώπους που έρχονται στα συσσίτια, συνειδητοποίησα πόσο σημαντικό είναι να έχεις ένα πιάτο φαγητό, πόσο τυχεροί είμαστε όσοι το έχουμε και πόσο ανάλγητο και ανύπαρκτο είναι το κράτος. Ευτυχώς που υπάρχουν και αυτές οι σωτήριες δομές του δήμου» παρατηρεί η Καλλιόπη, που έκοβε το λάχανο σαλάτα με φροντίδα σπιτική.
Ο 32χρονος Ζώης ξυπνάει καθημερινά στις 6 π.μ., παίρνει το καραβάκι από τη Σαλαμίνα για να είναι στις 7 π.μ. στο πόστο του μάγειρα στο Κερατσίνι. Προσλήφθηκε για ένα οκτάμηνο μέσω ΟΑΕΔ και μέχρι τότε δεν γνώριζε την ύπαρξη των συσσιτίων. Νόμιζε πως θα πήγαινε σε βρεφικό σταθμό. «Η μεγαλύτερη συγκίνησή μου είναι όταν ακούω με ευγνωμοσύνη τη λέξη “ευχαριστώ” στον δρόμο του Κερατσινίου από ανθρώπους που με αναγνωρίζουν γιατί έρχονται καθημερινά στο συσσίτιο. Επίσης, δεν θα ξεχάσω τα βλέμματα αυτών που χαμηλώνουν τα μάτια όταν ζητούν και δεύτερη μερίδα φαγητού» λέει ο Ζώης, ο οποίος μιλάει για προσφορά και όχι για εργασία. Εδώ είδε ανθρώπους που είναι αόρατοι για την Πολιτεία αλλά και για την κοινωνία, που δεν τους δίνει σημασία και τους προσπερνά. «Έχω δουλέψει μάγειρας σεζόν σε ξενοδοχεία και εστιατόρια νησιών. Όμως είναι άλλο να μαγειρεύεις το μενού για ταξιδιώτες που ξέρεις ότι είναι διακοπές, εκδρομή, έχουν να ξοδέψουν και το φαγητό είναι απόλαυση, και άλλο για ανθρώπους που μπορεί να είναι άστεγοι, να έχουν ξεχάσει τι σημαίνει να κάθεσαι σε τραπέζι με άλλους για φαγητό, να μην μπορούν να βάλουν κατσαρόλα καθημερινά» παρατηρεί εύστοχα.
Φαγητό και κουβέντα
Πλησιάζει 11 το πρωί και έχουν αρχίσει να έρχονται με τα καροτσάκια της λαϊκής οι ωφελούμενοι. Μόνο άνδρες ενήλικες είδαμε όση ώρα παραμείναμε στη δομή. Κάποιοι μάλλον από συστολή μάς είπαν πως οι μερίδες είναι για άλλους που τους εξυπηρετούν... Μόνο ένας μας μίλησε, αποφεύγοντας ωστόσο την κάμερα του κινητού. «Είμαι χωρίς σύνταξη, χωρίς οικογένεια, χωρίς νοιάξιμο από γείτονες. Έρχομαι καθημερινά, περνάω την ώρα μου, παίρνω το μαγειρεμένο φαγητό, λέω καμιά κουβέντα γιατί με έχουν ξεχάσει άνθρωποι, θεός και Πολιτεία».
Με τα λόγια αυτά αναχωρώ από το Κερατσίνι, ευγνωμονώντας για το μαγειρεμένο φαγητό που τρώω καθημερινά και νοηματοδοτώντας εκ νέου τις λέξεις τροφή, φαγητό, αλληλεγγύη. Πολλές φορές στον πεζόδρομο της δομής αυτοί οι «αποσυνάγωγοι», οι αόρατοι για την Πολιτεία με αφορμή το φαγητό στήνουν γιορτές, συνομιλούν με άλλους, αισθάνονται και πάλι άνθρωποι. Ας μην τους ξεχνάμε.
