Συνοψίζοντας έναν οδικό χάρτη για τις μεταρρυθμίσεις στην Εκπαίδευση
1. Μετά τις πρωτοβουλίες που είχαν ήδη δρομολογηθεί για τα Δημοτικά και Γυμνάσια, τώρα σειρά έχει το Λύκειο. Κομβικό σημείο αποτελεί η συναντίληψη ως προς το βασικό πρόβλημα που πρέπει να θεραπευτεί: Οι δύο τελευταίες τάξεις του λυκείου είναι δύο τάξεις που είναι εκπαιδευτικά ακυρωμένες. Αν κάποιος αμφισβητεί αυτή τη διαπίστωση, τότε είναι αδύνατο να βρεθεί κοινή βάση συζήτησης για τις μεταρρυθμίσεις στο Λύκειο.
2. Η ουσιαστική αναβάθμιση της Β’ και Γ’ Λυκείου θέτει ταυτοχρόνως και τρία άλλα προβλήματα: Την αναβάθμιση του απολυτηρίου, τον τρόπο πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και το πρώτο έτος των πανεπιστημίων.
3. Ο θεμελιώδης στόχος είναι το Λύκειο να ξαναποκτήσει τον εκπαιδευτικό και κοινωνικό του ρόλο και σε αυτό μπορεί να συμβάλει η ριζική μείωση των μαθημάτων στις τελευταίες δύο τάξεις του Λυκείου, η διδασκαλία των λίγων μαθημάτων για περισσότερες ώρες, η ανανέωση των μεθόδων διδασκαλίας και αξιολόγησης και τα νέα Προγράμματα Σπουδών.
4. Για τη λήψη του απολυτηρίου είναι σημαντικό ο βαθμός να διαμορφώνεται από δύο παράγοντες: Κατά κύριο λόγο από τα δύο τετράμηνα της Γ' Λυκείου, σε κάποιο δε βαθμό και από τη συμμετοχή σε τελικές εξετάσεις (οργανωμένες κατά το πρότυπο των Πανελλαδικών εξετάσεων και καθοριστικές μόνο για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση). Έτσι, ενώ το απολυτήριο αποτυπώνει κυρίως ενδοσχολικές διαδικασίες, υπόκειται και σε ένα εξωτερικό «αντικειμενικό» κριτήριο που διασφαλίζει την εγκυρότητά του.
5. Πώς θα εισάγονται οι υποψήφιοι στα ΑΕΙ; Με τον βαθμό του απολυτηρίου (και, άρα, με κάποιες εξετάσεις πανελλαδικού χαρακτήρα που θα γίνονται εντός του Λυκείου) ή με επιπρόσθετες εξετάσεις αφού ολοκληρωθούν οι διαδικασίες απόκτησης του απολυτηρίου; Και οι δύο εκδοχές έχουν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά τους. Ο δημόσιος διάλογος θα συμβάλει αποφασιστικά στη διερεύνηση πολλών πτυχών αυτού του σύνθετου προβλήματος. Ας επαναλάβουμε, όμως, κάτι που το τονίζουμε τόσα χρόνια: Ελεύθερη πρόσβαση στα ΑΕΙ δεν σημαίνει ούτε καμία εξέταση πουθενά, ούτε και σημαίνει «κόφτης» στο τέλος του Γυμνασίου. Έχει μεγάλη σημασία να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν κινούμαστε σε κενό και διεθνώς γίνονται γόνιμες συζητήσεις για όλα. αυτά τα ζητήματα που δεν πρέπει να μας αφήσουν αδιάφορους.
6. Ιδιαίτερη μελέτη απαιτείται για το ΕΠΑΛ, το οποίο οδηγεί με την ολοκλήρωση των σπουδών σε ισότιμο τίτλο Λυκείου αλλά και σε επαγγελματικά δικαιώματα. Στο Επαγγελματικό Λύκειο, ήδη με τις αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί από τη φετινή σχολική χρονιά, ακολουθείται ο χαρακτήρας της σταδιακής εμβάθυνσης και παροχής εξειδικευμένων γνώσεων (Α' τάξη ενιαία, Β τάξη ευρύτερος τομέας σπουδών, Γ τάξη επιλογή ειδικότητας).
7. Δεν είναι, επίσης, δυνατόν να μην υπάρχει μια (ακαδημαϊκά και εκπαιδευτικά τεκμηριωμένη) ευελιξία στην επιλογή των μαθημάτων του πρώτου ακαδημαϊκού έτους στα ΑΕΙ. Σήμερα δεν δίνεται καμία δυνατότητα στους πρωτοετείς φοιτητές να διερευνήσουν σε κάποιο βάθος τα γενικότερα επιστημονικά τους ενδιαφέροντα ούτε καν στις γνωσιακές περιοχές που υπάρχουν εντός μιας σχολής!
8. Άρα, το τετράπτυχο «αναβάθμιση των δύο τελευταίων τάξεων του Λυκείου - απολυτήριο - εξετάσεις - πρώτο έτος στα ΑΕΙ» αποτελεί ένα σύνολο αλληλοεξαρτώμενων προβλημάτων και η λύση ενός από αυτά προϋποθέτει ρυθμίσεις και για τα υπόλοιπα.
9. Στα ΑΕΙ προβάλλει ακόμη ένας κίνδυνος για τον οποίο ελάχιστα αναφερόμαστε στον δημόσιο διάλογο: Η τόσο έντονη συζήτηση για τα οικονομικά των μεταπτυχιακών, η πίεση για μεταπτυχιακά εξ αποστάσεως, η εμπλοκή με τα ευρωπαϊκά προγράμματα, η διαχείριση των ΕΣΠΑ και η απίστευτη γραφειοκρατία της καθημερινότητας δημιουργούν τον εξαιρετικά σοβαρό κίνδυνο της υποβάθμισης των προπτυχιακών σπουδών. Ας μην ξεχνάμε ότι τα προπτυχιακά μαθήματα είναι εξίσου σημαντικά με κάθε άλλη εκπαιδευτική και ερευνητική δραστηριότητα των ΑΕΙ και δεν μπορεί να είναι στον «αυτόματο πιλότο».
10. Ως προς τα μεταπτυχιακά: Μία από τις βασικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν είναι εάν τα ιδρύματα θα έχουν τη συνολική ευθύνη των μεταπτυχιακών ή θα πρέπει να συναποφασίζει για όλες τις λεπτομέρειες των μεταπτυχιακών η Πολιτεία. Η λογική της αυτοτέλειας των ιδρυμάτων αλλά και του κοινωνικού και ακαδημαϊκού ελέγχου οδηγεί στο να έχουν τα ιδρύματα τη συνολική ευθύνη και να έχει η Πολιτεία έναν ρυθμιστικό ρόλο βάσει του Συντάγματος, των αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, των αναγκών της χώρας και της εμπέδωσης όρων ισονομίας, ισοπολιτείας, ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης που εγγυάται την απρόσκοπτη πρόσβαση στα μεταπτυχιακά όλων εκείνων που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα ανεξάρτητα από τις οικονομικές τους δυνατότητες.
11. Επομένως, τρεις είναι οι βασικές παράμετροι που θα καθορίσουν τη δομή των νέων μεταπτυχιακών προγραμμάτων: Τα ακαδημαϊκά και επιστημολογικά κριτήρια συγκρότησής τους, ο προσεκτικός υπολογισμός του κόστους τους και η θέσπιση συγκεκριμένων κανόνων σε ό,τι αφορά τα διδακτορικά. Δεν είναι σκόπιμο να αναλύσουμε τώρα το τρίτο θέμα, αλλά αρκεί να παρατηρήσουμε ότι σε πολλά τμήματα φαίνεται να έχει χαθεί ο έλεγχος.
12. Επίσης, απόλυτη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στον τρόπο εκλογής των πρυτανικών αρχών (με ξεχωριστό ψηφοδέλτιο για τους αντιπρυτάνεις), στην κατάργηση των Συμβουλίων Ιδρυμάτος και στην ίδρυση νέων, Περιφερειακών Ακαδημαϊκών Συμβουλίων με εκλογή των μελών τους από τα πανεπιστήμια, ΤΕΙ και ερευνητικά κέντρα της κάθε Περιφέρειας και τα οποία δεν θα αναμειγνύονται στη διοίκηση των ιδρυμάτων. Αυτός ο νέος θεσμός θα επιτρέψει να εμπλακούν τα ΑΕΙ μαζί με τα αντίστοιχα ερευνητικά κέντρα της κάθε Περιφέρειας στις τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες.
13. Πρέπει άμεσα να αρχίσει η συζήτηση της συμμετοχής των φοιτητών στα συλλογικά όργανα
14. Επισημαίνω ότι το υπουργείο, για πρώτη φορά, απευθύνθηκε συνολικά σε όλα τα μέλη ΔΕΠ και Ε.Π. των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ ενημερώνοντας για τη λογική των προτάσεών του και ζητώντας να καταθέσουν δημόσια τα σχόλια και τις προτάσεις τους. Έχουμε ήδη παρέμβει θεραπεύοντας τις παθογένειες των διαδικασιών εκλογής και εξέλιξης των διδασκόντων στα ΑΕΙ. Αποτελεί δε προτεραιότητά μας η αντιμετώπιση του καθεστώτος εξαίρεσης που ισχύει για ορισμένες πτυχές της θεσμικής λειτουργίας των Τμημάτων Καλών Τεχνών στα ΑΕΙ.
15. Η βαθμιαία υλοποίηση του Ενιαίου Χώρου Εκπαίδευσης και Έρευνας σημαίνει το εξής αυτονόητο: Την έναρξη ενός διαλόγου ανάμεσα στους διδάσκοντες στα ΑΕΙ και τους ερευνητές διαφορετικών θεσμών. Στόχος του διαλόγου θα είναι η συγκρότηση μιας νέας συμμαχίας, με πυρήνα όσους πιστεύουν και αποδεικνύουν με την καθημερινή τους πρακτική ότι η παρουσία τους στα ιδρύματα είναι στοιχείο επιτέλεσης επαγγελματισμού και κοινωνικού λειτουργήματος. Η συμμαχία αυτή θα συμβάλει γόνιμα και στον ορισμό κατευθύνσεων για μια συνολική αναδιάταξη του χώρου των ΑΕΙ.
16. Είναι σαφές ότι η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης είναι απαράδεκτα χαμηλή. Δεν θα πρέπει να επικαλεστούμε ούτε μνημονιακές δεσμεύσεις, ούτε και το γεγονός ότι ποτέ δεν ήταν ικανοποιητική η χρηματοδότηση. Γι’ αυτό συγκροτούμε τώρα μια επιτροπή μελέτης των οικονομικών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης στην οποία συμμετέχουν εμπειρογνώμονες που έχουν υποδειχτεί και από άλλα κόμματα, με δέσμευση της κυβέρνησης να αντιμετωπιστούν οι ανελαστικές δαπάνες εντός τριών ετών. Η ανάλυση αυτή πρέπει επιτέλους να γίνει με επιστημονικό τρόπο και με μια συστηματικότητα!
17. Έχουμε ήδη υλοποιήσει μια πρωτοφανή αύξηση δαπανών για την έρευνα μέσω προγραμμάτων που αφορούν υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες, έχουμε εξασφαλίσει σημαντικούς, επιπλέον του τακτικού προϋπολογισμού πόρους αλλά και νέες θέσεις ΔΕΠ για τα ΑΕΙ και διευκολύνσεις - εκπτώσεις πληρωμής διαφόρων εξόδων τους, έχουμε δώσει, για πρώτη φορά έπειτα από αρκετά χρόνια, ενισχύσεις σε έναν σημαντικό αριθμό προπτυχιακών φοιτητών. Ξέρουμε ότι δεν καλύπτουμε το σύνολο των αναγκών, αλλά προχωρούμε προς αυτήν την κατεύθυνση.
18. Η ενίσχυση προοπτικών μεταλυκειακών σπουδών πέρα αυτών που παρέχονται στα ΑΕΙ πρέπει να διερευνηθεί με έναν συστηματικό τρόπο. Υπάρχουν πολλές και αξιόλογες επαγγελματικές προοπτικές που δεν εξαρτώνται από τη φοίτηση σε πανεπιστήμια και ΤΕΙ. Εργαζόμαστε με τη δέουσα προσοχή προς αυτή την κατεύθυνση.
19. Τελευταίο, και άρα σημαντικό, σημείο της όλης μας προσπάθειας είναι η βελτίωση, αναβάθμιση και εκσυγχρονισμός των συνθηκών εκπαίδευσης τον χώρο της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης. Η θεσμοθέτηση μέτρων ενταξιακής κατεύθυνσης αποτελεί πολιτική επιλογή του υπουργείου Παιδείας. Στόχος μας, ο εκσυγχρονισμός λειτουργίας των τμημάτων ένταξης και η ενίσχυση της θεσμικής συνεργασίας μεταξύ των σχολείων ειδικής και γενικής εκπαίδευσης με στόχο την ανάπτυξη πρακτικών συνεκπαίδευσης και την αλλαγή στάσεων στη σχολική κοινότητα, καταπολεμώντας τα στερεότυπα, σφυρηλατώντας το δικαίωμα της διαφορετικότητας των ατόμων με αναπηρία για ισότιμη συμμετοχή σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής και ιδρύοντας νέες δομές ειδικής εκπαίδευσης, κυρίως στον χώρο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, με τη γενίκευση του Ενιαίου Ειδικού Επαγγελματικού Γυμνασίου - Λυκείου.