Ο John Lennon και ο Paul McCartney γνωρίστηκαν τον Ιούλιο του 1957 και αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα των The Beatles, πριν προστεθούν σε αυτόν οι George Harrison και Ringo Starr (Richard Starkey). Αφού καθιερώθηκαν στην τοπική μουσική σκηνή του Λίβερπουλ και έχοντας συγκεντρώσει τεράστια εμπειρία από ζωντανές εμφανίσεις τόσο στη γενέτειρά τους όσο και στο Αμβούργο της Γερμανίας, «μπήκαν» στη δισκογραφία στα μέσα του 1962. Μέσα σε εφτά χρόνια κυκλοφόρησαν δεκατρία άλμπουμ, δεκάδες επιτυχίες και τέσσερις ταινίες, πραγματοποίησαν δεκάδες συναυλίες ανά την υφήλιο και έγιναν το αντικείμενο μαζικής παγκόσμιας υστερίας (beatlemania). Αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος για τη λεγόμενη βρετανική εισβολή (British invasion) μουσικών συγκροτημάτων στην αγορά των ΗΠΑ. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η βρετανική εισβολή είχε πρακτικά ως αποτέλεσμα από τις αρχικές επιρροές της αμερικανικής μουσικής, στις οποίες στηρίχτηκε, να ξεπηδήσουν τα διάφορα είδη και υποείδη της ποπ μουσικής που γνωρίζουμε σήμερα. Πολλές από τις κυκλοφορίες των Beatles στα μέσα της δεκαετίας του 1960 θεωρήθηκαν και θεωρούνται μικρές μουσικές επαναστάσεις, όχι μόνο αισθητικά αλλά επειδή επίσης εισήγαγαν καινοτομίες σε επίπεδο συνθέσεων και τεχνικών ηχογράφησης.
Το μουσικό δίδυμο Lennon και McCartney βρισκόταν πίσω από τις περισσότερες συνθέσεις των Beatles. Πρόκειται για μια συνεργασία, και ένα μουσικό συγκρότημα, που διαμόρφωσε καθοριστικά σχεδόν όλες τις εκφάνσεις της σύγχρονης ποπ μουσικής καθώς ήταν ίσως το πρώτο μουσικό φαινόμενο με άμεση παγκόσμια και μαζική επίδραση. Επομένως, η μελέτη τόσο των λεπτομερειών της συνεργασίας όσο και των ίδιων των συνθέσεων, στιχουργικά και μουσικά, δεν αφορούν μόνο τους λάτρεις του συγκροτήματος και της ροκ μουσικής αλλά αποτελούν ζωντανά πεδία έρευνας της μουσικολογίας, της ιστορίας της τέχνης, της κοινωνιολογίας κ.α. Άλλωστε κατά τη δεκαετία του 1960 οι μουσικές, επιστημονικές, τεχνολογικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις βρίσκονταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της αναδυόμενης νεανικής κουλτούρας, διαμόρφωσαν και διαμορφώθηκαν από καλλιτεχνικά ρεύματα, πυροδότησαν και εξέφρασαν κοινωνικούς αγώνες.
Γίνεται λοιπόν εύκολα αντιληπτό ότι σε αυτό το πλαίσιο, η μουσική των Beatles έχει τη σημασία που έχουν τα έργα του Σεξπιρ και του Μότσαρτ· εκτός από έργα τέχνης τα μουσικά κομμάτια των Beatles είναι και ορόσημα της εποχής τους. Η αντίστοιχη έρευνα ακολουθεί, με τη σειρά της, τις εξελίξεις της εποχής μας και χρησιμοποιεί τα εργαλεία που αυτή έχει να προσφέρει.
Διαφωνίες και αμφισβητήσεις στο έργο των Beatles
Οι Lennon και McCartney είχαν συμφωνήσει να υπογράφουν τις συνθέσεις τους ως Lennon-McCartney ανεξαρτήτως της συνεισφοράς του καθενός σε αυτές. Ωστόσο οι συνθέσεις βασίζονταν άλλοτε σε ιδέες που είχε ο καθένας τους ξεχωριστά, τις οποίες ανέπτυσσαν μαζί και άλλοτε αποτελούσαν σχεδόν αποκλειστική σύνθεση του ενός από τους δυο, με ελάχιστη ή μηδενική συνεισφορά του άλλου.
Ακόμα και όταν, κατά τη δεύτερη φάση του συγκροτήματος, δηλαδή μετά το 1967, οι συνθέσεις ήταν σπάνια συνεργατικές, το συνθετικό δίδυμο εξακολουθούσε να τις υπογράφει με τον ίδιο τρόπο μέχρι τη διάλυση του συγκροτήματος το 1969 (επίσημα το 1970). Αν και συχνά είναι εμφανές ποιος από τους δυο έχει γράψει το κάθε κομμάτι, αυτό δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο όπως επίσης δεν είναι ξεκάθαρο ποιο τμήμα έχει συνεισφέρει ο καθένας σε μερικά από αυτά.
Μετά τη διάλυση του συγκροτήματος το 1970, οι μόνες πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας είναι από συνεντεύξεις των μελών του. Ωστόσο, συχνά οι μαρτυρίες τους είναι αντιφατικές, με αποτέλεσμα τόσο ο Lennon όσο και ο McCartney να έχουν διεκδικήσει την πατρότητα των ίδιων κομματιών ή μερών τους.
Μηχανική μάθηση και η πατρότητα των κομματιών των Beatles
Ένας τρόπος να ξεχωρίσουμε τι γράφτηκε και από ποιον είναι να κατηγοριοποιήσουμε τα διάφορα υφολογικά στοιχεία των κομματιών των Lennon και McCartney που εντοπίζονται σε ένα δείγμα μη αμφισβητούμενων κομματιών. Αφού βρούμε τις χαρακτηριστικές διαφορές, προσπαθούμε να εντοπίσουμε αυτές τις διαφορές, αν υπάρχουν, στα αμφισβητούμενα μέρη. Οι Mark Glickman, Jason Brown και Ryan Song επιχείρησαν ακριβώς αυτό, χρησιμοποιώντας μεθόδους μηχανικής μάθησης για να κατηγοριοποιήσουν τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν οι συνθέσεις των Lennon και McCartney στα κομμάτια των Beatles. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Brown έχει χρησιμοποιήσει ξανά στο παρελθόν μαθηματικά εργαλεία για να μελετήσει την μουσική των Beatles και το 2004 δημοσίευσε τα αποτελέσματα της ανάλυσής του για την συγχορδία που βρίσκεται στην εισαγωγή του A Hard Day’s Night.
Η νέα μελέτη εστιάζει τόσο στις μελωδίες όσο και στην αρμονία των κομματιών, εντοπίζοντας τα μοτίβα που υπάρχουν στις μελωδίες των μουσικών κομματιών και στις συγχορδίες που τις συνοδεύουν, αντιστοίχως. Τα μοτίβα αυτά αναζητούνται κατηγοριοποιώντας το είδος της κάθε συγχορδίας, το είδος της «κίνησης» μεταξύ δυο διαδοχικών συγχορδιών, την κάθε μια από τις 12 νότες, τα διαδοχικά ζεύγη τους και την κατεύθυνση της μελωδίας (π.χ. ανοδική ή καθοδική) σε διαδοχικές τετράδες. Συγκεντρώνοντας όλες αυτές τις πιθανές κατηγορίες, κάθε κομμάτι τελικά αναπαρίσταται από ένα σύνολο μεταβλητών (ένα διάνυσμα), η κάθε μια από τις οποίες υποδηλώνει την ύπαρξη ή μη του αντίστοιχου μοτίβου.
Το επόμενο βήμα είναι η επιλογή του δείγματος των κομματιών με βάση τα οποία θα «εκπαιδευτεί» ο αλγόριθμος της μηχανικής μάθησης για να γίνει η κατηγοριοποίηση των μοτίβων στους δυο συνθέτες. Επιλέχθηκαν τα κομμάτια των πρώτων εφτά δίσκων, οι οποίοι εκδόθηκαν μεταξύ του 1962 και του 1966. Πρόκειται για την πρώτη φάση της μουσικής των Beatles, κατά την οποία τα κομμάτια ήταν πιο συμβατικά και σχετικά ομοιογενή ως προς το ύφος, στα πλαίσια της ποπ ροκ μουσικής της εποχής, πριν ακολουθήσουν πιο πειραματικές προσεγγίσεις (χωρίς να λείπουν και κάποιες εξαιρέσεις). Το δείγμα των κομματιών περιλάμβανε εκείνα για το οποία είναι ξεκάθαρη η πατρότητα (Lennon ή McCartney), εκείνα που ήταν προϊόντα σχεδόν ισότιμης συνεργασίας καθώς και εκείνα για τα οποία έχουν διατυπωθεί αντικρουόμενες απόψεις είτε σε ό,τι αφορά την πατρότητα ολόκληρου του κομματιού είτε μερών του.
Ένα παράδειγμα της τελευταίας κατηγορίας είναι το In My Life, που συμπεριλήφθηκε στον δίσκο Rubber Soul του 1965. Σύμφωνα με μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Lennon, το κομμάτι είναι σχεδόν εξολοκλήρου δικό του, με μια μικρή συνεισφορά του McCartney στο μεσαίο του τμήμα (τη γέφυρα). Ωστόσο, χρόνια αργότερα ο McCartney έχει διεκδικήσει μεγαλύτερο μερίδιο στη σύνθεση της μελωδίας ολόκληρου του κομματιού, σε αντίθεση με τα λεγόμενα του Lennon. Δεδομένου ότι ο τελευταίος δεν βρίσκεται πλέον εν ζωή, και ότι η μνήμη του McCartney μπορεί να είναι παραπλανητική για γεγονότα που έχουν συμβεί περισσότερο από μισό αιώνα πριν, η προσέγγιση των Glickman, Brown και Song ίσως να αποτελεί τη μοναδική αξιόπιστη μέθοδο για να αναζητηθεί μια απάντηση. Τελικά, σύμφωνα με τα αποτελέσματά τους, η πιθανότητα να έχει γράψει ο John Lennon το In My Life είναι σχεδόν 80%, ενώ κατά περίπου 40% ο McCartney έχει συνεισφέρει στη σύνθεση της γέφυρας του κομματιού. Φαίνεται, δηλαδή, να επιβεβαιώνονται τα λεγόμενα του Lennon.
Πέρα από το ζήτημα της συνεισφοράς των δυο μουσικών στις συνθέσεις, ένα ακόμη ενδιαφέρον στοιχείο της έρευνας είναι ο εντοπισμός των διάφορων υφολογικών στοιχείων των δυο συνθετών και των συστηματικών διαφορών που παρουσιάζουν οι συνθέσεις τους. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι ίδιοι οι ερευνητές, αν και τα αποτελέσματα φαίνονται να συμφωνούν με κάποιες από τις αντικρουόμενες απόψεις θα πρέπει η ερμηνεία τους να γίνει και πάλι με προσοχή. Οι μουσικοί, όπως και όλοι οι καλλιτέχνες, δέχονται επιρροές και συχνά υιοθετούν στοιχεία από το στυλ άλλων στις συνθέσεις τους. Κάτι τέτοιο είναι γνωστό ότι συνέβαινε και με τους Beatles, οι οποίοι όχι μόνο ενσωμάτωναν συστηματικά στοιχεία άλλων καλλιτεχνών αλλά συχνά επηρέαζαν και ο ένας τον άλλο. Ειδικότερα σε τόσο στενές συνεργασίες, όπως ήταν αυτή των Lennon και McCartney, είναι αναμενόμενο να έχει υπάρξει (και έχει υπάρξει) ανταλλαγή ιδεών και αλληλεπίδραση μεταξύ τους.
Πηγές:
https://hdsr.mitpress.mit.edu/pub/xcq8a1v1/release/5
https://www.npr.org/2018/08/11/637468053/a-songwriting-mystery-solved-math-proves-john-lennon-wrote-in-my-life?t=1604850324952&t=1607940665114
