Η Ισπανία σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει μια «κακή τράπεζα» που γεννήθηκε από την πρόσφατη χρηματοπιστωτική της κρίση για να κατασκευάσει έως και 50.000 δημόσιες κατοικίες, καθώς η κυβέρνηση, όπως και στη γειτονική Πορτογαλία, αναζητά λύσεις για το αυξανόμενο κόστος της ιδιοκτησίας. Οι χώρες -δύο από τις φτωχότερες στη Δυτική Ευρώπη- θέλουν να αντιστρέψουν την κληρονομιά των υποεπενδύσεων σε δημόσιες κατοικίες που σημαίνει ότι έχουν τα πιο περιορισμένα ποσοστά επιδοτούμενων κατοικιών στην περιοχή.
Οι κινήσεις αντανακλούν τον πόνο που προκλήθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη από την έκρηξη των τιμών των κατοικιών που έχει ξεπεράσει κατά πολύ την αύξηση των μισθών στις περισσότερες χώρες. Οι αυξανόμενες τιμές ενοικίασης, οι δόσεις στεγαστικών δανείων και οι τιμές των ακινήτων είναι για μερικούς σοβαρότερο πρόβλημα από τις τιμές των τροφίμων και της ενέργειας. Το Υπουργικό Συμβούλιο της Ισπανίας ενέκρινε σχέδιο για αύξηση των 290.000 δημόσιων κατοικιών κατά 17% χρησιμοποιώντας ακίνητα από την bad bank της, που ιδρύθηκε το 2012 για τα τοξικά δάνεια μετά την έκρηξη μιας φούσκας ακινήτων. Ο Πέδρο Σάντσεθ είπε ότι η κίνηση θα αντιμετωπίσει ένα «τεράστιο και γνήσιο πρόβλημα» καθιστώντας περισσότερα σπίτια διαθέσιμα σε δίκαιες τιμές ειδικά για τους νέους. «Η στέγαση στην Ισπανία είναι συνταγματικό δικαίωμα, αλλά όχι πραγματικό δικαίωμα. Οι νέοι πρέπει να περιμένουν απαράδεκτα μεγάλο χρονικό διάστημα για να αποκτήσουν πρόσβαση στη στέγαση και να γίνουν ανεξάρτητοι» είπε.
Η σοβαρότητα του προβλήματος υπογραμμίστηκε τη Δευτέρα από νέα στοιχεία από την πύλη ακινήτων Fotocasa που έδειξαν ότι οι τιμές ενοικίασης στην Ισπανία έφτασαν σε νέο υψηλό ρεκόρ τον Μάρτιο, αυξάνοντας σχεδόν 10% από πέρυσι στα 11,55 ευρώ τον μήνα ανά τετραγωνικό μέτρο. Οι απότομες αυξήσεις των επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το περασμένο έτος σημαίνουν ότι το κόστος δανεισμού για τους κατόχους στεγαστικών δανείων είναι πλέον στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας.
Στην Πορτογαλία, τα ακίνητα δεν ήταν ποτέ τόσο ακριβά σε σχέση με τις αμοιβές και υπάρχει τεράστια αγωνία για τους πολίτες που εξωθούνται εκτός Λισσαβώνας και Πόρτο, τις μεγαλύτερες πόλεις της. Η Μαρίνα Γκονσάλβες, υπουργός Στέγασης, είπε στους Financial Times: «Οι απαντήσεις στην ιδιωτική αγορά δεν είναι επαρκείς». Η κυβέρνηση της Πορτογαλίας ενέκρινε πέρυσι σχέδια για επένδυση 2,4 δισ. ευρώ σε δημόσιες κατοικίες μέχρι το τέλος του 2026. Την περασμένη Παρασκευή παρουσίασε νομοσχέδιο για τη στέγαση που θα επέτρεπε στο κράτος να μετατρέψει κενά ιδιωτικά ακίνητα σε κοινωνικές κατοικίες, αλλά με τις πληρωμές ενοικίων να συνεχίζονται. «Αυτό είναι ένα πρόβλημα σε ολόκληρη την Ευρώπη, επομένως πρέπει να προωθήσουμε νέες απαντήσεις» είπε η Γκονσάλβες. Αν και οι εκτιμήσεις ποικίλλουν, οι δημόσιες κατοικίες αντιπροσωπεύουν περίπου το 2% του στεγαστικού αποθέματος της Πορτογαλίας και μεταξύ 1% και 3% όλων των κατοικιών στην Ισπανία - κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. του 7,5% και πολύ μακριά από το 14% της Γαλλίας και σχεδόν 17% του Ηνωμένου Βασιλείου.
Τα στοιχεία αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι η δημόσια στέγαση ήταν μόνο σποραδικά πολιτική προτεραιότητα στην Ιβηρική χερσόνησο από τότε που κατέρρευσαν οι δικτατορίες της, τη δεκαετία του 1970. Αρκετές δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις χρησιμοποίησαν αντ’ αυτού δημόσιες επιδοτήσεις και φορολογικά κίνητρα για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να αγοράσουν τα δικά τους ακίνητα, δίνοντας στις χώρες τα υψηλότερα επίπεδα ιδιοκτησίας κατοικίας στη Δυτική Ευρώπη σε ποσοστό άνω του 75%. Τα τελευταία χρόνια, το δημοσιονομικό κόστος της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξεκίνησε με το κραχ ακινήτων το 2008 άφησε στις κυβερνήσεις της περιοχής περιορισμένο περιθώριο να ενεργοποιήσουν νέες δαπάνες.
Οι κυβερνήσεις των δύο χωρών υπό την ηγεσία των Σοσιαλιστών επιδιώκουν ευρύτερες μεταρρυθμίσεις για να κάνουν τις αγορές ιδιωτικών ακινήτων τους πιο δίκαιες, αλλά λένε ότι η δημόσια στέγαση είναι ζωτικής σημασίας. Η Ισπανία σχεδιάζει να πουλήσει 21.000 άδεια ακίνητα από την bad bank της, γνωστή ως Sareb, σε περιφερειακές και δημοτικές κυβερνήσεις, ώστε να μπορέσουν να τα μετατρέψουν σε δημόσιες κατοικίες. Θα επισημοποιήσει επίσης το καθεστώς 14.000 κατοικιών Sareb που είναι κατειλημμένες αλλά κενές, επειδή, για παράδειγμα, οι ένοικοι υπέγραψαν συμβόλαια ενοικίασης με κατασκευαστικές που στη συνέχεια κατέρρευσαν, σύμφωνα με κυβερνητικό αξιωματούχο. Το τελευταίο μέρος του σχεδίου της είναι να διαθέσει άδεια οικόπεδα που ανήκουν στην bad bank -η οποία ανήκει κατά πλειοψηφία στην κεντρική κυβέρνηση- για την κατασκευή 15.000 νέων μονάδων δημόσιας κατοικίας.
Ο Jesus Leal, κοινωνιολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης, είπε ότι «η δημόσια στέγαση είναι η μόνη μακροπρόθεσμη λύση» σε μια κρίση οικονομικής προσιτότητας. Αλλά πρόσθεσε ότι είναι «λίγο επιφυλακτικός» σχετικά με το αν το νέο σχέδιο του Σάντσεθ θα είναι αποτελεσματικό, επειδή η στεγαστική κρίση στην Ισπανία είναι πιο έντονη σε μεγάλες πόλεις, όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη και η Βαλένθια, ενώ τα ακίνητα της bad bank βρίσκονται αλλού. Πολλά από τα ακίνητά της βρίσκονται κοντά στις μεσογειακές ακτές της Ισπανίας, έγιναν όμως τοξικά επειδή δεν βρίσκονταν σε προνομιακές τοποθεσίες, αλλά σε κάποια απόσταση από την παραλία καθώς και από κέντρα εργασίας. Ο κυβερνητικός αξιωματούχος είπε: «Προφανώς η Sareb δεν έχει κτήρια στο κέντρο των μεγάλων πόλεων. Αλλά η ποσότητα είναι σημαντική. Τα 50.000 σπίτια είναι ένας πολύ υψηλός αριθμός σε σύγκριση με το συνολικό ποσό των δημοσίων κατοικιών που διατίθενται σήμερα».
