ΛΕΝΑ ΚΑΛΑΪΤΖΗ-ΟΦΛΙΔΗ, ΣΙΜΟΣ ΟΦΛΙΔΗΣ, Θεσσαλονίκης χαλκεία και χαλκεύματα, εκδόσεις Ιανός, σελ. 320
Όσο ζούσε ο ποιητής Σαρλ Μπωντλέρ,i περιδιάβαζε τους δρόμους του Παρισιού ως alter ego του. Καταγράφοντας με ακρίβεια ανατόμου πρόσωπα και περιστατικά, επιδίωκε να εντοπίσει το παράδοξο μέσα στην πιο αληθοφανή λεπτομέρεια, να διαβλέψει το φανταστικό πίσω από την πεζή πραγματικότητα.
Flâneurs της εποχής μας οι συγγραφείς Λένα Καλαϊτζή-Οφλίδη και Σίμος Οφλίδης, περιδιαβάζουν τη Θεσσαλονίκη, την πόλη στην οποία γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, αναβιώνοντας την ιστορία της. Συντονίζονται δε στην από κοινού γραφή τόσο αρμονικά, ώστε μόνον από το γένος των επιθέτων ή των μετοχών που χρησιμοποιούν, ενίοτε ξεχωρίζουν.
Οι μυθ-ιστορίες τους διατηρούν το ενδιαφέρον από την πρώτη σελίδα μέχρι την τελευταία. Ο πανοραμικός πίνακας που συνθέτουν περικλείει διηγήσεις αληθινές ή επινοημένες, από τα παρωχημένα χρόνια αλλά και τα σύγχρονα. Τα κείμενά τους γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο συνιστούν καταδύσεις στο παρελθόν. Οι νεκροί της πόλης ζωντανεύουν∙ οι ιδρυτές, οι κάθε είδους κατακτητές, οι πολιτικοί, οι στρατηλάτες, οι διανοούμενοι, οι ποιητές. Με λόγο πλούσιο, ανεξάντλητο σε φαντασία, οι δύο συγγραφείς ξεδιπλώνουν τη μοντερνιστική τους αφήγηση μπαινοβγαίνοντας στους αιώνες. Έτσι όπως διασταυρώνεται η ανθρώπινη ζωή μέσα στον χωροχρόνο, φαίνεται να υπακούει στα ίδια ή σε ελαφρώς παραλλαγμένα ιδεολογήματα, στις ίδιες αυταπάτες.
Ο τίτλος (από την ομώνυμη εντός του βιβλίου μυθ-ιστορία, Χαλκεία και Χαλκεύματα) παραπέμπει στη θεσσαλονικιώτικη συντεχνία των χαλκωματάδων, με τα υπέροχα πάνω στις λείες πλάκες του χαλκού ή άλλου μετάλλου δημιουργήματα των μαστόρων της, που απλωνόταν γύρω από την Παναγία των Χαλκέων. Παραπέμπει βεβαίως και στις ψεύτικες πληροφορίες, (χαλκεία: χαλκουργεία, αρχαία Αθηναϊκή γιορτή, αλλά και χώροι όπου κατασκευάζονται οι ψεύτικες ειδήσεις), στις σκευωρίες που καλλιεργήθηκαν ανά τους αιώνες, (μυθ-ιστορίες), μέσα στις οποίες με τρόπο κάποια φορά πειστικό η φαντασία διασταυρώνεται με την πραγματικότητα.
Οι συγγραφείς καταφέρνουν με δεξιοτεχνία να χωρέσει στο βιβλίο όλη η δραστηριότητα της πόλης, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Τη διηγούνται με μεγάλη γλαφυρότητα και χιούμορ. Ο χρονότοπος επικεντρώνεται στην πάνω από την πλατεία Αριστοτέλους περιοχή. Με σημείο αναφοράς την Παναγία των Χαλκέων, περιλαμβάνει τη Ρωμαϊκή Αγορά, «τις παλαιές και σύγχρονες αστικές κυψέλες που βρίσκονται γύρω από την εκκλησία και περικλείονται από τις οδούς Εγνατία, Ίωνος Δραγούμη, Κασσάνδρου και Ιασωνίδου. Εκεί όπου χτυπάει η καρδιά της πόλης και συναντιέται το μακρινό χθες με το σήμερα».ii Ναοί, πλατείες, κτίρια, αγορές, άνθρωποι. Η τοπιογραφία, η ανθρωπογεωγραφία της πόλης. Οι συγγραφείς περπατούν στους δρόμους, διαλέγονται με τα μνημεία, τους νεκρούς, τους τωρινούς ανθρώπους της. Παρελθόν και παρόν συγχωνεύονται. Οι ιστορίες ανασκαλεύουν, αλλά και καθρεφτίζουν. Είκοσι έξι μυθ-ιστορίες που υπερβαίνουν τον ηθογραφικό ρεαλισμό και χρησιμοποιούν έναν εξαιρετικά πλούσιο οπλισμό, τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος, η αντιπαράθεση αφήγησης, μονολόγου, διαλόγου∙ που καταβυθίζονται στον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων, αξιοποιούν τον λαϊκό λόγο, αλλά και την πλούσια παράδοση της πόλης.
Τα περισσότερα κείμενα σχολιάζουν, θέτουν κοινωνικούς προβληματισμούς. Βασίζονται στη μνήμη και χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα, καθώς ο συνειρμικός λόγος κυριαρχεί, η χρονική συνοχή διασπάται, το παρόν συμπλέκεται με το παρελθόν, ο λόγος εκφέρεται κάθε φορά από διαφορετικά πρόσωπα, τα οποία διαμορφώνονται πειστικά μέσα από τη γλώσσα που εκφέρουν, είτε την τοπική διάλεκτο αναπαράγουν είτε αυτή των Παλατιών, της αριστοκρατίας, της γυναίκας, του πλήθους, την τουρκική, την εβραϊκή, την ελληνική.
Ευαίσθητοι παλμογράφοι των δυνάμεων της ιστορίας, οι συγγραφείς παρακολουθούν αβίαστα και τις περισσότερες φορές αριστοτεχνικά τα πρόσωπα μέσα στο κοινωνικοπολιτικό τους περιβάλλον. Τα παρατηρούν καθώς έρχονται αντιμέτωπα με αλλαγές που μεταβάλλουν οριστικά τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν και τις αξίες του. Δεν ωραιοποιούν, αλλά αναδεικνύουν τα πρόσωπα μέσα στις δυνάμεις και τις αδυναμίες τους. Η πολλαπλή εστίαση εξαιτίας της παρουσίας πλήθους χαρακτήρων συνεπάγεται μια υπόγεια ειρωνική διάσταση στο έργο, ενώ η χρήση χιούμορ αναδεικνύει τη σχετικότητα των πραγμάτων.
Η συναρπαστική τοιχογραφία της Θεσσαλονίκης που τεχνουργεί το ζεύγος Οφλίδη αρχίζει από την ίδρυση της πόλης και περιλαμβάνει τις μέρες μας. Ο αναστοχαστικός περίπατός τους στηρίζεται στις πηγές - καρπός σπουδαίας έρευνας η οποία αποτυπώνεται στη βιβλιογραφία. Οι αρχαίοι Μακεδόνες και οι Μακεδονομάχοι, οι «Μαγεμένες», οι αλώσεις της πόλης, οι ιστορικοί που τις μνημόνευσαν, οι Παναγιές της, οι χρονικογράφοι, οι ήρωες, οι αγωνιστές, τα χάνια, οι συνδικαλιστές της, ο Αμπούτ Λουμπούτ με τις φρικαλεότητες, ο Αβραάμ Μπεναρόγια, ο Ερνέστος Εμπράρ, ο Μάξ Μέρτεν, ο «χασάπης της Θεσσαλονίκης», υπεύθυνος για τον εξανδραποδισμό της πολυπληθούς ομάδας των Εβραίων, ο Χρήστος, ο νεωκόρος στην Παναγία Χαλκέων, o Μανούσος Φάσσης, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Μανώλη Αναγνωστάκη, η επιδημία της χολέρας στη φτωχική εβραϊκή συνοικία, η πυρκαγιά του 1917, οι σεισμοί που συγκλόνισαν την πόλη, τα καραβάνια των προσφύγων και των μεταναστών, τα χαμάμ, το ξήλωμα των αρχαίων για το μετρό, το γενεαλογικό δέντρο των συγγραφέων, οι γειτονιές.
Εγκιβωτισμένες ιστορίες απλών ανθρώπων αλλά και προσωπικοτήτων της πόλης, θραύσματα προσωπικών εμπειριών, διανθισμένα με φράσεις συγγραφέων και στίχους ποιητών, με διακειμενικές αναφορές, ηθογραφικές πληροφορίες, εικασίες, φήμες. Τα κείμενα έχουν ζωντάνια, αμεσότητα, προφορικότητα. Ένα πανόραμα της Θεσσαλονίκης που αξίζει να διαβάσει κάθε άνθρωπος που κατοικεί σε αυτή τη χώρα και το εξωτερικό. Εξαιρετικό βιβλίο.
*Η Λίλια Τσούβα είναι συγγραφέας
i Charles Baudelaire, 1821–1867
ii Από το οπισθόφυλλο
