Μόλις πριν από δέκα μέρες η δεξαμενή σκέψης European Council on Foreign Relations (ECFR) παρουσίασε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα -και περίπου ανατρεπτική- έρευνα για το τι απασχολεί τους πολίτες της Ε.Ε. στον δρόμο προς τις ευρωκάλπες. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, δεν είναι το μεταναστευτικό το πρώτο θέμα που τους ανησυχεί και τους φοβίζει - ούτε αυτό που θα κρίνει την επιλογή τους στις ευρωεκλογές του Ιουνίου. Οι δημοσκοπήσεις που έγιναν σε 12 κράτη - μέλη (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σουηδία) τον Ιανουάριο του 2024 δείχνουν ότι μόνο το 15% των ερωτηθέντων βλέπει το προσφυγικό / μεταναστευτικό ως τη μεγαλύτερη κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Σημαντικότερες (21%) θεωρούν την παγκόσμια οικονομική κρίση και την ευρωκρίση, ακολουθούμενες από την κρίση της πανδημίας (19%), την κλιματική κρίση (16%) και τον πόλεμο στην Ουκρανία (16%). Γι αυτό και η εμμονή κυρίως των κεντροδεξιών κυβερνήσεων, αλλά όχι μόνο, να υιοθετούν την ατζέντα της Ακροδεξιάς στο μεταναστευτικό για να της κόψουν τη φόρα στις ευρωεκλογές, είναι τουλάχιστον αντιπαραγωγική. Ως ανάχωμα στην Ακροδεξιά θα μπορούσε να λειτουργήσει μόνο το γκρέμισμα του αφηγήματός της ότι τάχα υπάρχουν «μαγικές λύσεις».
Το θέμα του ελέγχου
Μόνο σε δύο χώρες θεωρείται ως το μείζον πρόβλημα το μεταναστευτικό, κι αυτές είναι δύο χώρες υποδοχής πραγματικά μεγάλων αριθμών προσφύγων και μεταναστών. Πρόκειται για την Αυστρία και τη Γερμανία, όπου και η πίεση της Ακροδεξιάς είναι μεγάλη. Στην Αυστρία οι δημοσκοπήσεις τη φέρνουν στην πρώτη θέση, στη Γερμανία στη δεύτερη. Γι' αυτό και οι κυβερνήσεις των δύο χωρών -η πρώτη δεξιά, η δεύτερη ένας συνασπισμός Κεντροαριστεράς και Φιλελευθέρων- θέλουν να δείξουν ότι έχουν τον έλεγχο της μετανάστευσης, χωρίς να τσαλαπατούν το δικαίωμα των κατατρεγμένων να ζητάνε άσυλο. Το θέμα είναι ακριβώς ο έλεγχος, να μην αισθανθούν οι πολίτες ότι το κράτος έχει χάσει τον έλεγχο του ποιος μπαίνει στη χώρα. Κι είναι ένα θέμα σε μεγάλο βαθμό επικοινωνιακό.
Οι «προστάτες» των συνόρων
Για παράδειγμα, στην Ελλάδα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη επαίρεται για το «έπος» του Έβρου, τα στελέχη της σπεύδουν να φωτογραφηθούν μπροστά στον φράχτη και δηλώνουν ότι προστατεύουν τα σύνορα της Ευρώπης. Η πραγματικότητα είναι ότι σταθερά κάθε χρόνο -με εξαίρεση το 2015, όταν τινάχθηκε οριστικά στον αέρα η Συρία- φτάνουν στο ελληνικό έδαφος 50 με 60 χιλιάδες άνθρωποι που ζητάνε άσυλο. Το 2023 ο αριθμός αυξήθηκε κάπως κι έφτασε στις 64.000, καθώς μετά την τραγωδία της Πύλου μειώθηκαν οι επαναπροωθήσεις στη θάλασσα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους θέλουν να συνεχίσουν προς την κεντρική Ευρώπη -κι όσοι πάρουν άσυλο το κάνουν- είτε επειδή εκεί έχουν συγγενείς και φίλους είτε διότι έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από τη ζωή π.χ. στη Γερμανία απ’ ό,τι στην Ελλάδα.
Καθώς, όπως παραδέχθηκε και ο αρμόδιος υπουργός Μετανάστευσης, η Ελλάδα έχει ανάγκη από εργατικά χέρια, θα μπορούσε να απορροφήσει στην αγορά εργασίας και να εντάξει μακροπρόθεσμα στη γηράσκουσα κοινωνία της περισσότερους από τους ανθρώπους που έρχονται κάθε χρόνο. Αλλά ούτε σχέδιο έχει γι' αυτό ούτε θα τολμήσει να το συζητήσει φωναχτά από τον φόβο της Ακροδεξιάς. Θυμάστε τι πήγε να πάθει ο Δημήτρης Καιρίδης όταν μίλησε για την -αυτονόητη- ανάγκη νομιμοποίησης ήδη εργαζόμενων μεταναστών.
Η μπλόφα της Μελόνι
Στη γειτονική μας Ιταλία, πάλι, που κυβερνά η «μεταφασίστρια» Τζόρτζια Μελόνι, οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών αυξάνονται, παρά τις υποσχέσεις της ότι θα τις μειώσει μαχαίρι. Κι επειδή εκεί δεν υπάρχει φράχτης του Έβρου, για να βγει μπροστά του φωτογραφία, η Ιταλίδα πρωθυπουργός είχε μια άλλη επικοινωνιακή ιδέα. Συμφώνησε με τον Αλβανό πρωθυπουργό Έντι Ράμα ότι θα στέλνει σε στρατόπεδα στην Αλβανία τους αιτούντες άσυλο μέχρι να βγει η απόφαση από τις ιταλικές Αρχές. Όπως τόνισε ένας ειδήμονας του μεταναστευτικού, πρόκειται για μια εξαιρετικά καλή μπλόφα. Η Μελόνι θα μπορέσει να δείξει βάρκες να κουβαλάνε ανθρώπους προς την Αλβανία, χωρίς να πει ποτέ φωναχτά ότι όσοι πάρουν άσυλο θα επιστρέψουν στην Ιταλία. Ούτε ότι η «οροφή» στη δυναμικότητα των αλβανικών στρατοπέδων είναι 3.000 άτομα. Είπαμε, σε μεγάλο βαθμό το θέμα είναι και επικοινωνιακό.
Στα χνάρια της Τουρκίας η Αίγυπτος
Πάντως, η απάντηση που φαίνεται να προσπαθεί να δώσει στο μεταναστευτικό η ευρωπαϊκή ηγεσία, κυρίως με πρωτοβουλία της Κεντροδεξιάς, είναι οι συμφωνίες με -υποτίθεται- ασφαλείς τρίτες χώρες. Περίπου στα πρότυπα της κοινής δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας το 2016, αλλά με μεγαλύτερο κυνισμό. Με τη συμφωνία του 2016 η Ε.Ε. πλήρωσε την Τουρκία για να κρατήσει 4 εκατομμύρια Σύρους στο έδαφός της. Τα χρήματα τα έδωσε σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, για να δείξει ότι δεν τα δίνει απευθείας στον αυταρχικό Πρόεδρο Ερντογάν. Τώρα σειρά έχει η Αίγυπτος, που είναι και πιο επιβαρυμένη από την Τουρκία, καθώς έχει περί τα 9 εκατομμύρια πρόσφυγες από το εμπόλεμο Σουδάν στο έδαφός της και ενδέχεται να αναγκαστεί να… υποδεχθεί και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστινίους, εάν οι Ισραηλινοί τους εκτοπίσουν από τη Λωρίδα της Γάζας. 7,4 δισ. ευρώ υποσχέθηκε να δώσει η Ε.Ε. στον -πολύ πιο αυταρχικό- Αιγύπτιο Πρόεδρο, ώστε να ενισχύσει την οικονομία του και να κρατήσει τα σύνορα κλειστά. Ο αλ Σίσι ήταν πρόθυμος να κάνει αυτή τη συμφωνία, ακριβώς όπως κι ο Ερντογάν το 2016. Και πιθανότατα θα είναι το ίδιο ικανός με τον Ερντογάν να την τηρήσει, εάν με τα ευρωπαϊκά λεφτά -και όχι μόνο- μείνει όρθιο το καθεστώς του στην Αίγυπτο.
Με τη γλώσσα των αριθμών
Οι περισσότεροι πρόσφυγες αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη είναι Ουκρανοί. Μέσα σε τρεις μόνο εβδομάδες το 2022 εγκατέλειψαν τρία εκατομμύρια την εμπόλεμη Ουκρανία, την ώρα που ολόκληρο το 2022 όλοι μαζί οι άνθρωποι που έφτασαν με σαπιοκάραβα στην Ευρώπη -στην Κύπρο, στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Μάλτα, ακόμη και στα ισπανικά Κανάρια νησιά- ήταν οριακά 250.000. Κι αυτό που ανησυχεί όσους ασχολούνται με το προσφυγικό είναι τι θα γίνει εάν χάσει οριστικά τον πόλεμο η Ουκρανία κι αν ξεπαγώσουν και πάλι οι «παγωμένες» διενέξεις στα Δυτικά Βαλκάνια και στον Καύκασο.
