«Ευχαριστώ τον Αλλάχ, ευχαριστώ τον Πρόεδρο, ευχαριστώ τον δήμαρχο». Εν είδει… προσευχής ξεκινάνε τις απαντήσεις τους σε κάθε ερώτηση οι άνθρωποι σε έναν από τους καταυλισμούς σεισμοπλήκτων του Ισκέντερουν, στον οποίο μας οδήγησαν την περασμένη εβδομάδα οι τουρκικές Αρχές, επιδιώκοντας να δείξουν πόσο επιτυχημένα αντιμετωπίζει η Τουρκία την «καταστροφή του αιώνα», ένα χρόνο μετά τους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου 2023.
Μετά τις πανομοιότητες ευχαριστίες, οι άνθρωποι περιγράφουν τη φρίκη που έζησαν -«άλλο να το ακούς κι άλλο να το ζεις», λέει ο μπογιατζής Καχραμάν Κανάτ- και τον τρόμο που βιώνουν καθημερινά και μόνο στη σκέψη ότι θα αρχίσει πάλι να σείεται η γη. Οι δύο σεισμοί των 7,8 και 7,5 Ρίχτερ μαζί με τους εκατοντάδες μετασεισμούς ισοπέδωσαν πόλεις και χωριά. Στα συντρίμμια έχασαν τη ζωή τους πάνω από 54.000 άνθρωποι, εκατοντάδες χιλιάδες τραυματίστηκαν και έμειναν ανάπηροι, οι περισσότεροι από τα 15 εκατομμύρια των κατοίκων στις επαρχίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας έχασαν τα σπίτια τους, τις δουλειές τους, το μέλλον τους.
Ο 61χρονος Καχραμάν λέει ότι είναι από τους τυχερούς: «Το σπίτι μας καταστράφηκε εντελώς, αλλά ευτυχώς δεν χάσαμε κανέναν από την οικογένειά μας». Ζει με τη γυναίκα του και με δυο από τα παιδιά του εδώ και ένα χρόνο σε κοντέινερ. Ο ένας είναι μαθητής, ο δεύτερος κάνει δουλειές του ποδαριού. Τα άλλα δυο παιδιά του είναι παντρεμένα και μένουν με τις οικογένειές τους σε άλλον καταυλισμό. Στο ερώτημα εάν σχεδιάζουν να αναζητήσουν την τύχη τους κάπου αλλού στην Τουρκία, η απάντηση είναι «δεν έχουν πού να πάνε». Ο Καχραμάν δεν έχει μεγάλες προσδοκίες, δεν ελπίζει ότι θα γυρίσει σύντομα σε δικό του σπίτι. «Ούτε τα ερείπια του σπιτιού μας δεν τα μάζεψαν ακόμα», λέει και προσθέτει: «περνάω από κει και πιάνεται η ψυχή μου». Ο φόβος για τους σεισμούς είναι συνεχής και βασανιστικός, ενώ ο άνθρωπος ντρέπεται που δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τη βοήθεια από το κράτος.
Η Αϊσέ Καρακάς στο πλάι του είναι χαροκαμένη. Έχασε τον γιο της, τη νύφη της, την κόρη της και τα δύο εγγόνια της. Ζει με τον άντρα και το εξάχρονο εγγόνι της σε ένα κοντέινερ και παίρνει 830 τουρκικές λίρες (περίπου 28 ευρώ) τον μήνα για φαγητό. Μιλάει και την πνίγουν οι λυγμοί. Και προσεύχεται στον Αλλάχ να μην ξαναγίνει τόσο δυνατός σεισμός.
Στην παλιά πόλη της Αντάκια, της αρχαίας Αντιόχειας, δεν έχει μείνει πέτρα όρθια. Μέσα στο σκοτάδι με ξεναγεί η Καντίρ (το όνομά της σημαίνει «μοίρα»), ένα γλυκό κορίτσι που κάποτε έπαιζε φλάουτο στο κτήριο του παλιού διοικητηρίου, το οποίο είναι σήμερα ένας τεράστιος σωρός από μπάζα στο κέντρο της πόλης. Η Καντίρ ήταν νοσοκόμα στο παιδιατρικό νοσοκομείο της επαρχίας που ισοπεδώθηκε, τώρα δουλεύει για το AFAD, την Αρχή για τη διαχείριση καταστροφών της Τουρκίας. «Θα τα καταφέρουμε», λέει με χαμόγελο, «έλα να μας δεις σε ένα χρόνο, θα σου φτιάξουμε και κιουνεφέ».
Από το Γκαζιαντέπ στο Ισκέντερουν κι από κει στην Αντάκια, την πρωτεύουσα της επαρχίας Χατάι, που υπέστη και τις μεγαλύτερες ζημίες από τους σεισμούς, είναι πέντε ώρες δρόμος. Δεξιά κι αριστερά του δρόμου απλώνονται μπάζα, κατεστραμμένα κτήρια που δεν έχουν ακόμη κατεδαφιστεί, ατέλειωτα εργοτάξια σπιτιών, καταστημάτων και δημοσίων κτηρίων και καταυλισμοί από κοντέινερ. Σύμφωνα με τον κυβερνήτη του Γκαζιαντέπ Κεμάλ Τσεμπέρ, έχουν στηθεί 220 τέτοιοι καταυλισμοί, όλοι οι σεισμόπληκτοι έχουν μια λαμαρίνα πάνω από το κεφάλι τους και σύντομα θα μπουν σε καινούργια σπίτια. Μάλιστα, την τιμή των νέων κατοικιών θα την ορίσει ο Πρόεδρος, λέει με υπερηφάνεια.
Πάντως, για την πρώτη επέτειο από την καταστροφή, η ΤΟΚΙ, ένα είδος οργανισμού εργατικής κατοικίας της Τουρκίας, κατάφερε να ετοιμάσει 24.000 πολυκατοικίες. Θα χρειαστούν τουλάχιστον οι δεκαπλάσιες.Το ερώτημα είναι πότε θα αποκτήσουν όλοι ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους, όπως υποσχέθηκε ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, κι αν θα καταφέρουν κάποτε να το ξεπληρώσουν.
Ενα δεύτερο ερώτημα είναι εάν τα νέα κτήρια θα είναι πιο ανθεκτικά στους σεισμούς από αυτά που κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι. Σύμφωνα με τον κυβερνήτη του Χατάι Μουσταφά Μασαρλί, «μάθαμε από τους σεισμούς». Τώρα χτίζουν μέχρι τέσσερις ορόφους, ενισχύουν τα θεμέλια, δεν χτίζουν πάνω στα ρήγματα. Στο ερώτημα τι απέγιναν οι υπαίτιοι για τις μαζικές καταρρεύσεις κτηρίων ο κυβερνήτης απαντά με απροθυμία. Κάτι ψελλίζει για τις δίκες που συνεχίζονται, με 100 άτομα να παραμένουν προφυλακισμένα. Ένας Τούρκος συνάδελφος μου ψιθυρίζει ότι κανένα από τα μεγάλα κεφάλια δεν ενοχλήθηκε από τη Δικαιοσύνη.
Μάθημα με θέα
Η Ζεϊνέπ Σαχίν είναι μια γυναίκα δυναμική. Διευθύνει εδώ και δέκα μήνες ένα πλωτό σχολείο και οικοτροφείο δεμένο στο λιμάνι του Ισκέντερουν, στον κόλπο της Αλεξανδρέττας. «Προσπαθούμε να δώσουμε στα παιδιά μια αίσθηση κανονικότητας», λέει, «να επουλώσουμε τα τραύματά τους». Το σχολείο λέγεται «Karadeniz Lifeship Rauf Bey Akademi» και φιλοξενεί 1.200 μαθητές και μαθήτριες Γυμνασίου και Λυκείου. Τα 400 από τα παιδιά μένουν οικότροφα, ενώ εντός του πλοίου ζουν και οι περισσότερες καθηγήτριες και καθηγητές.
Η Ζεϊνέπ μας ξεναγεί στο τεράστιο καταμαράν, το οποίο διαμόρφωσε σε σχολείο η Κaradeniz holding. Η νομαρχία του Χατάι χρηματοδοτεί τη λειτουργία του και δουλεύουν σ’ αυτό πολλοί εθελοντές. Τα παιδιά λείπουν σήμερα. Έχουν πάει να δουν τις οικογένειές τους -ή ό,τι απέμεινε από αυτές- στους γύρω καταυλισμούς από κοντέινερ.
Η Ζεϊνέπ δούλευε σ’ αυτό το πλοίο πριν από τους σεισμούς. Η πλοιοκτήτρια εταιρεία το είχε διαμορφώσει σε ένα είδος πλοίου πρώτης ανάγκης και αρωγής για την περίπτωση ενός μεγάλου σεισμού στην Πόλη. Όταν λοιπόν κατέρρευσε από τον σεισμό το σχολικό συγκρότημα Osman Otken Anatolian στο κέντρο του Ισκέντερουν, το ήδη διαμορφωμένο πλοίο έφτασε και έδεσε στο λιμάνι της πόλης και κατέληξε να παίζει τον ρόλο σχολείου - οικοτροφείου.
Η θέα από τις μισές τάξεις είναι μαγευτική, από τα τεράστια φινιστρίνια μπορεί να δει κανείς όλο τον κόλπο της Αλεξανδρέττας. Αν ήμουν στη θέση των παιδιών, δεν θα μπορούσα παρά να χαζεύω την ώρα του μαθήματος. Πάντως, κανένα παιδί δεν χαζεύει την ώρα των ασκήσεων για σεισμούς, πλημμύρες και φωτιές. «Κάνουν αυτές τις ασκήσεις με θρησκευτική επιμονή», λέει η Ζεϊνέπ, «τρέμουν τους σεισμούς και νιώθουν πιο ασφαλή πάνω στο πλοίο». Τα παιδιά είναι ψυχικά τραυματισμένα, πολλά από αυτά έχουν χάσει γονείς κι αδέλφια. Ωστόσο, οι τελειόφοιτες και τελειόφοιτοι ετοιμάζονται πυρετωδώς για τις εισαγωγικές εξετάσεις στο πανεπιστήμιο - και ελπίζουν σε μια υποτροφία που θα τα οδηγήσει σε κάποια σχολή μακριά από την κατεστραμμένη πόλη.
Γύρω τριγύρω φορτηγά γεμάτα μπάζα πάνε κι έρχονται, αδειάζουν το φορτίο τους στη θάλασσα. Οι ζημιές που υπέστη αυτό το σημαντικό εμπορικό λιμάνι -αλλά και μεγάλη στρατιωτική βάση- από τους σεισμούς της 6ης Φεβρουαρίου ήταν τεράστιες, τα σημάδια της καταστροφής είναι παντού.
Εμπορικό κέντρο στη μέση των καταυλισμών
Από τη μήνη του Εγκέλαδου και την απληστία των εργολάβων δεν ισοπεδώθηκαν μόνο τα σπίτια των ανθρώπων. Καταστράφηκαν και τα μαγαζιά τους, τα εργαστήριά τους, τα καφενεία τους, ο βιοπορισμός τους. Στο Νουρνταγί, τριάντα χιλιόμετρα από το Γκαζιαντέπ, δεν έμεινε πέτρα όρθια. Από τους 42.000 κατοίκους, σκοτώθηκαν οι 2.085. Κάποιοι πήραν των ομματιών τους και οι υπόλοιποι ζουν σε τρεις καταυλισμούς με 8.500 κοντέινερ. Στο μέσο των καταυλισμών στήθηκε ένα είδος αγοράς για να επιστρέψουν οι επαγγελματίες. Έμποροι, κουρείς, υδραυλικοί και καφετζήδες μπορούν να μείνουν στα καταστήματα για τρία χρόνια χωρίς νοίκι. Και μετά βλέπουμε. Στο κεντρικό σούπερ μάρκετ οι σεισμόπληκτοι αγοράζουν με κουπόνια πάνες, πετσέτες, είδη υγιεινής, ζυμαρικά, σερβιέτες, κουβέρτες, πλιγούρι, αλεύρι και λίπασμα.
