Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Γεια σου, Οτέλο, κόκκινε ήρωα της χαράς της επανάστασης
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Γεια σου, Οτέλο, κόκκινε ήρωα της χαράς της επανάστασης

Οτέλο ντε Καρβάλιο

Ανάμεσα στα πολλά χαρτιά που συσσωρεύονται σταδιακά και που δεν πετάς ποτέ γιατί σου θυμίζουν ιδιαίτερες στιγμές στη ζωή (και την Ιστορία), υπάρχει ακόμα ένα κιτρινισμένο σημείωμα, γραμμένο με μολύβι, που έχει την αξία του εξαιτίας της περίστασης. Είναι του Οτέλο ντε Καρβάλιο, ο οποίος πέθανε χθες*. Μια απώλεια που συγκίνησε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, βαθιά τη γενιά μου, αλλά καθόλου τους Millennials και τους τριγύρω τους, για τους οποίους ανακάλυψα ότι τους είναι άγνωστος ένας τόσο αγαπημένος πρωταγωνιστής ενός τόσο σημαντικού γεγονότος του προηγούμενου αιώνα.

Σε αυτό το σημείωμα ο στρατηγός ντε Καρβάλιο μου λέει ότι δεν θα γίνει το ραντεβού που είχαμε μερικές ώρες αργότερα: εκείνη τη στιγμή τον συνελάμβαναν.

Όχι, δεν είναι η τραγική σύλληψη της δεκαετίας του 1980, μια εντελώς διαφορετική περίοδος, όταν οδηγήθηκε στο σπίτι του και στη συνέχεια καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλάκιση για τρομοκρατία, επεισόδιο που δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί, πιθανότατα μια αστυνομική σκευωρία βασισμένη στη δική του μεγάλη αφέλεια, που δεν τον έκανε ποτέ να διακόψει τις σχέσεις του με μια μικρή εξτρεμιστική ομάδα, με την ελπίδα να τους πείσει να αποφύγουν ένα γελοίο πραξικόπημα. Τον άφησαν με αναστολή μετά από δύο χρόνια και λίγο μετά τον αμνήστευσαν, επειδή -πιστεύω- ντρέπονταν, τα ίδια άτομα που τον είχαν καταδικάσει. Όπως και όλη η Πορτογαλία, που έμεινε έκπληκτη για το πού είχε φτάσει εκείνη τη στιγμή: να συλλάβει τον πιο θαρραλέο, τον πιο δημοφιλή ήρωα της Επανάστασης που έφερε τη δημοκρατία στη χώρα, αυτόν που είχε διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στις πολλές πολύ δύσκολες στιγμές και σηματοδότησε για χρόνια την πορεία που ακολούθησε την εξέγερση απελευθέρωσης από ένα από τα πιο θλιβερά φασιστικά καθεστώτα στην Ευρώπη, αυτό του Σαλαζάρ.

Σε ό,τι αφορά το ραντεβού μου με τον Οτέλο -που δεν ήταν το πρώτο-, δεν ήταν δυνατόν να γίνει, ήταν το '75 ή το '76, δεν θυμάμαι πια. Γιατί τον συνέλαβε μια δεξιά παράταξη του στρατού που είχε χρησιμοποιήσει γελοία έναν κανόνα ο οποίος απαγόρευε στους στρατιωτικούς να κάνουν πολιτικές δηλώσεις! Φανταστείτε, ο στρατός εκείνη την εποχή ήταν η πολιτική, γιατί όλη η εξουσία είχε ανατεθεί στη συνέλευση του Κινήματος των Ενόπλων Δυνάμεων MFA!

Ήμουν στη Λισσαβώνα, γιατί έμεινα εκεί για μήνες για το Μανιφέστο, και μετά, μπρος - πίσω, ακολουθούσα τη θλιβερή τροχιά που τελικά «εξομάλυνε» τη χώρα. Από την οποία διατηρώ στη μνήμη μου μία από αυτές τις εικόνες που δεν σβήνονται, για τη χαρά που προκαλούν ή, αντίθετα, για τον πόνο. Αυτό με κάνει ακόμα να κλαίω.

Ήταν μία από τις τελευταίες πράξεις: Η συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος PCP, για λόγους ασφαλείας που ήταν ήδη απαραίτητοι, γινόταν στο γυμναστήριο ενός χωριού 100 χιλιόμετρα βόρεια της Λισσαβώνας, της Αλκαμπάσα, στην οποία είχα φτάσει τη νύχτα μαζί με άλλους δημοσιογράφους επειδή μας είχαν ξυπνήσει και προειδοποιήσει πως οι «κομμουνιστές είχαν περικυκλωθεί» και πως τώρα είχαν οχυρωθεί στο γυμναστήριο, απειλούμενοι από πλήθος ένοπλων αγροτών, που «μόλις» συγκρατούσε -έτσι ήταν οι επίσημες πληροφορίες- ο στρατός, ένα σύνταγμα που διοικούσε ο δεξιός στρατηγός Τσαράις, ο οποίος διοικούσε το βόρειο τμήμα της Πορτογαλίας, τη συντηρητική περιοχή των «μικροτσιφλικάδων», οι οποίοι είχαν φοβηθεί από την κινητοποίηση για την αγροτική μεταρρύθμιση των εργατών των κόκκινων περιοχών του Αλεντέζο στον Νότο, που τα έβαλαν με τους «μεγαλοτσιφλικάδες».

Οτέλο ντε Καρβάλιο

Όταν φτάσαμε, πέφτανε ήδη πυροβολισμοί και αναγκαστήκαμε να κρυφτούμε κάτω από τα αυτοκίνητα. Στη συνέχεια, η σκηνοθεσία της μισητής ταπείνωσης: τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του PCP φορτωμένα σε στρατιωτικά θωρακισμένα αυτοκίνητα, μια μεγάλη πομπή, και στα πλάγια οι συμμορίες των μικρών αντιδραστικών αγροτών να βροντοφωνάζουν από χαρά.

Μέσα από τα παράθυρα κοίταξα το βλοσυρό πρόσωπο του Άλβαρο Κουνιάλ, του γραμματέα του PCP, υπεύθυνου για πολλά σοβαρά λάθη εκείνη την περίοδο, αλλά ενός άντρα που, μόλις 15 χλμ. από εκεί, στη φυλακή Πενίκε, είχε περάσει δεκαετίες, και που μόλις τον είχαν συλλάβει τον είχαν δέσει από τα πόδια και τον είχαν κρεμάσει ανάποδα. Για μέρες.

Ο θάνατος του Οτέλο με στενοχώρησε, αλλά ακόμη περισσότερο γιατί οι νέοι δεν ήξεραν ποιος ήταν. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που θυμάμαι τα θλιβερά πράγματα της εποχής των Γαρυφάλλων, η οποία αποτέλεσε, αντίθετα, μια εξαιρετική έκρηξη χαράς και λαϊκής εφευρετικότητας. Που, όχι τυχαία, δεν βρήκε καταφύγιο σε ομάδα πραξικοπηματιών του στρατού, αλλά σε επαναστάτες. Το αντίθετο από αυτό που είχε συμβεί στη Χιλή έναν χρόνο νωρίτερα.

Μεταξύ των αρχείων που κρατάω υπάρχει επίσης ένα εξαιρετικό ντοκουμέντο: το εξώφυλλο μιας πορτογαλικής έκδοσης της εποχής, της εφημερίδας O Journal, που απεικονίζει τους επαναστάτες ηγέτες όλων των εποχών να κάθονται στα σχολικά θρανία: τον Λένιν, τον Μάο, τον Γκράμσι, τον Μπακούνιν, τον Τρότσκι, χωρίς να ξεχνάμε ούτε τον Στάλιν ούτε τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, αλλά ούτε και τον Μαρκούζε, τον Σαρτρ και τον Μπερτράντ Ράσελ, και το απορροφημένο πρόσωπο κάποιου που παλεύει με έναν γρίφο.

Στον πίνακα ο χάρτης της Πορτογαλίας είχε ένα ερωτηματικό: τι στο διάολο ήταν αυτή η επανάσταση που έγινε από στρατιώτες που διάβασαν τον Μαρξ, όχι ένα από τα συνηθισμένα στρατιωτικά πραξικοπήματα, ίσως προοδευτικό αλλά ίσως αυταρχικό, όπως τόσα άλλα στον Τρίτο Κόσμο, αλλά ένα πλήρες και ακόμη υπερβολικό άνοιγμα πίστωσης σε κάθε πιθανή βασική κοινωνική εμπειρία, μια εξαιρετική ανοιχτή πίστωση για το μέλλον, ίσως υπερβολική, μια εξαιρετικά πολυμορφική πολιτικοποίηση που όχι μόνο υποστηρίζει στα λόγια αλλά και απαιτεί, ένα σύνθημα, «η εξουσία στον λαό», το οποίο είναι επίσης ένα σχέδιο -το «πρόγραμμα - οδηγός»- της άμεσης δημοκρατίας; Για όλους αποτελούσε γρίφο, το πραγματικό αίνιγμα, την ιδιαιτερότητα της ιστορίας, ποιο ήταν, στην πραγματικότητα, αυτό το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων MFA, το οποίο, έχοντας απορρίψει τον αντιδραστικό συνταγματάρχη Σπινόλα, είχε αναλάβει τα ηνία της χώρας ξεκινώντας μια σειρά διαδικασιών πρωτοφανών για την ιστορία των υπαρκτών σοσιαλισμών.

Και είναι κατανοητό ότι η εμπειρία που τέθηκε σε κίνηση είχε γοητεύσει τη νέα Αριστερά όλης της Ευρώπης, που εκείνα τα χρόνια ήταν στην αναζήτηση ενός δρόμου που δεν θα επαναλάμβανε τα σοβιετικά λάθη, αλλά και που δεν σήμαινε την αποποίηση του αγώνα κατά του καπιταλισμού.

Δεν προκαλεί εντύπωση που η Λισσαβώνα έγινε αμέσως -και για πολύ καιρό- η πρωτεύουσα της γενιάς του '68 από όλο τον κόσμο, ειδικά των Ιταλών.

Ήταν η εποχή που στο αεροδρόμιο, θυμάμαι, δίπλα στις οθόνες που ανακοίνωναν αφίξεις και αναχωρήσεις υπήρχαν οι πινακίδες που ανέφεραν τα ραντεβού μας: «Η Lotta Continua συνεδριάζει απόψε στις 22.30 στις...», «Το PDUP - Μανιφέστο στις 9 το βράδυ στη διεύθυνση...».

Στις βραδινές μας συναντήσεις όπου βυθιζόμασταν μόλις τελείωναν οι καθημερινές πορείες συζητούσαμε μέχρι τα ξημερώματα και συναντούσαμε τους νέους συντρόφους που μας είχε προσφέρει απροσδόκητα η Επανάσταση του Γαρυφάλλων.

Εμείς του Il Manifesto - PDUP συναντιόμασταν με εκείνους του MES, του Κινήματος της Σοσιαλιστικής Αριστεράς, για το οποίο ο αιρετικός κομμουνισμός μας αποτελούσε σημείο αναφοράς. Ανάμεσά τους, ο Ζόρζε Σαμπάιο, που ήρθε επίσης στην Μπολόνια στο εθνικό μας συνέδριο το 1975, επικεφαλής αντιπροσωπείας του MES, και που αργότερα, από το 1996 έως το 2006, εξελέγη Πρόεδρος της Πορτογαλικής Δημοκρατίας.

Το πώς κατέληξαν τα πράγματα, είναι γνωστή ιστορία. Ακόμη και μεταξύ μας -δημοσιογράφοι και αριστεροί ακτιβιστές (οι δύο ρόλοι συχνά επικαλύπτονταν)- συζητούσαμε, τους μήνες της παρακμής της Επανάστασης, για το πώς θα κρίνουμε την πολύ γρήγορη διαδοχή των γεγονότων.

Θυμάμαι τα μακρά τηλεφωνήματα μεταξύ της Λισσαβώνας και του συντακτικού γραφείου στη Ρώμη: πώς να αξιολογηθεί το έγγραφο που κυκλοφόρησε στις 25 Μαρτίου από τους εννέα «λογικούς» αξιωματικούς, με κύριο συγγραφέα τον Μέλο Αντούνες, τον πιο σοφό από τους αξιωματικούς, που δικαίως αναζήτησε μια λογική σταθεροποίηση ["Αναζητώντας τον τρίτο δρόμο ανάμεσα στον υπαρκτό σοσιαλισμό και τη σοσιαλδημοκρατία"];

Μας ενδιέφερε τι έλεγε ο Οτέλο, πάνω απ' όλα, αν και ο ίδιος το είχε υπογράψει. Η άποψη του Οτέλο ήταν σημαντική για εμάς, ήταν μια αποφασιστική ένδειξη. Επειδή όλοι αισθανόμασταν πάντοτε πως θα υπερασπιζόταν πλήρως την ιδέα ότι μια δημοκρατία είναι δημοκρατία εάν δοθούν στον λαό όλα τα δυνατά εργαλεία για να αποφασίσει.

Γεια σου, Οτέλο. Πέθανες, ωστόσο, σε μια από τις καλύτερες στιγμές της πολιτικής ζωής της Πορτογαλίας, που ήταν καλύτερη από ό,τι θα μπορούσε να συμβεί: από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, η Πορτογαλία μού φαίνεται αυτή με την καλύτερη κυβέρνηση, με έναν σοσιαλιστή πρωθυπουργό, που στηρίζεται, παρά τις πολλές κριτικές, από δύο σημαντικά αριστερά κόμματα: το παλιό PCP, που φαίνεται να έγινε πιο σοφό, και το Μπλόκο της Αριστεράς, το οποίο προχώρησε στην πρώτη επίσημη εμφάνισή του με τίτλο «O Manifesto», λόγω της εφημερίδας μας και της στενής σχέσης που είχε με το PDUP ένας από τους ιδρυτές του, ο Μιγκέλ Πόρτας.

* Δημοσιεύτηκε στην ιταλική εφημερίδα Ιl Manifesto στις 27 Ιουλίου 2021.

Μετάφραση - απόδοση:

Αργύρης Παναγόπουλος

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL