Η παρ’ ολίγον “ναυμαχία” Ρωσίας - Ηνωμένου Βασιλείου στα ανοιχτά της Σεβαστούπολης την περασμένη Τετάρτη προκάλεσε ένα εύλογο ερώτημα: τι δουλειά έχει ένα αντιτορπιλικό του Βρετανικού Ναυτικού στη Μαύρη Θάλασσα τον 21ο αιώνα; Η απάντηση μπορεί να αναζητηθεί κάπου μεταξύ των υπερφίαλων διακηρύξεων του Τζόνσον για μια “παγκόσμια Βρετανία” μετά το Brexit και της προφανούς φιλοδοξίας του να το πετύχει αυτό όχι με τη βρετανική ποπ ή την αγγλική κουζίνα, αλλά διά της πυγμής και της ισχύος. Η “παγκοσμιότητα” που πλασάρει ο Βρετανός πρωθυπουργός ικανοποιώντας την αγγλική εθνικιστική αυταρέσκεια σίγουρα περιέχει ψήγματα νοσταλγίας για το παρελθόν.
Άραγε αυτό προδικάζει και μια νεκρανάσταση της πάλαι ποτέ ναυτικής υπερδύναμης του 19ου αιώνα; Από γεωπολιτικής άποψης, το ιδεολόγημα της “παγκόσμιας Βρετανίας” αποτυπώνει τη διάχυτη επιθυμία να “επανέλθει” δυναμικά η χώρα στην παγκόσμια σκηνή και να αποκατασταθεί στη θέση που της αρμόζει. Αλλά σε έναν κόσμο όπου αναδυόμενες δυνάμεις σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο φιλοδοξούν να ορίσουν τις τύχες τους ποντάροντας στην τεχνολογική υπεροχή και όχι πια στα... μπαχαρικά και στο μετάξι, αυτή η μύχια επιθυμία ίσως φαντάζει απωθημένο ή βίτσιο.
Σαφώς η αφήγηση περί βρετανικής παγκοσμιότητας συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τα επιχειρήματα των υποστηρικτών του Brexit, που επιμένουν ότι η αποδέσμευση από την Ε.Ε. και η απαλλαγή από τις «υποχρεώσεις» των Βρυξελλών θα αφήσουν επιτέλους ελεύθερη τη Βρετανία να διαπρέψει στο παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα και να επιβληθεί στη γεωστρατηγική σφαίρα. Αυτή η ιδεολογική κατασκευή τροφοδοτεί -και τροφοδοτείται- (από) τη νοσταλγία για το βρετανικό μεγαλείο που φυσικά έχει ταυτιστεί ιστορικά με το “ένδοξο” Βασιλικό Ναυτικό και την αδιαμφισβήτητη αλλοτινή κυριαρχία του σε θάλασσες και ωκεανούς...
Γεωπολιτική σκακιέρα
Δεν αποτελεί, λοιπόν, έκπληξη το ότι η μετα-Brexit Βρετανία παίζει ήδη τα δικά της παιχνίδια στη γεωπολιτική σκακιέρα, αν και ορισμένοι αναλυτές έχουν την τάση να τα υποτιμούν ή ακόμη και να τα χλευάζουν. Το αντιτορπιλικό HMS «Defender», που λίγο έλειψε να εμπλακεί σε θερμό επεισόδιο με τις ρωσικές ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις στα ανοιχτά της Κριμαίας, νοτίως της Σεβαστούπολης, την Τετάρτη, δεν βρέθηκε τυχαία σ’ αυτή τη ρότα.
Κατευθυνόταν προς τη Γεωργία, “επιδεικνύοντας” την αποφασιστικότητα του Λονδίνου να υπερασπιστεί την “ελεύθερη ναυσιπλοΐα” μόλις λίγα μίλια από τις ακτές της Κριμαίας και αφού στις αρχές της εβδομάδας είχε αγκυροβολήσει στην Οδησσό, όπου πάνω στο κατάστρωμά του εκπρόσωποι της ουκρανικής και της βρετανικής κυβέρνησης υπέγραψαν συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας για την από κοινού ναυπήγηση οκτώ πολεμικών σκαφών και την κατασκευή μιας νέας ναυτικής βάσης της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα!
Οι απαρχές του σημαντικού αυτού ντιλ -που οπωσδήποτε δεν διέφυγε της ρωσικής προσοχής- ανάγονται στον Οκτώβριο του 2020, όταν ο Ουκρανός Πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι επισκέφθηκε την Ντάουνινγκ Στριτ και υπέγραψε σειρά σημαντικών οικονομικών και εμπορικών συμφωνιών με τον Τζόνσον. Προς αναζήτηση νέων συμμάχων στη Δύση ο πρώτος, ούτως ώστε να αντισταθμίσει τη μειονεκτική θέση της χώρας του απέναντι στη Ρωσία, προς αναζήτηση νέων ερεισμάτων στη διεθνή σκηνή ο δεύτερος υπό την επήρεια του Brexit, η συμφωνία... ήρθε και έδεσε.
Ο Ζελένσκι πήγε στη ναυτική βάση του Πόρτσμουθ όπου τον ξενάγησαν στο νέο αεροπλανοφόρο του βρετανικού ναυτικού “Πρίγκιπας της Ουαλίας” και φυσικά του έγινε μια επίδειξη των τελευταίων στρατιωτικών δυνατοτήτων του Ηνωμένου Βασιλείου. Ακολούθησαν συζητήσεις σχετικά με τις βρετανικές προσφορές “βοήθειας” για τον εκσυγχρονισμό του ουκρανικού Πολεμικού Ναυτικού και της ναυπηγικής βιομηχανίας της χώρας, ιδιαιτέρως σημαντικοί στόχοι για το Κίεβο λόγω της απώλειας των ναυτικών εγκαταστάσεών του στην Κριμαία μετά την προσάρτησή της στη Ρωσία το 2014.
Στη διάρκεια εκείνης της επίσκεψης, ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας Αντρίι Ταράν και ο Βρετανός ομόλογός του Μπεν Ουάλας υπέγραψαν μνημόνιο στρατιωτικής συνεργασίας το οποίο θα χρηματοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό και με ευνοϊκούς όρους με 1,25 δισεκατομμύρια λίρες από το U.K. Export Finance, τον οργανισμό εξαγωγικών πιστώσεων του Ηνωμένου Βασιλείου. Στο πλαίσιο της συμφωνίας προβλέπεται η παραγωγή ταχύπλοων σκαφών που θα μπορούν να εξοπλιστούν με πυραυλικά συστήματα καθώς και άλλων πολεμικών πλοίων που θα ακολουθούν τα πρότυπα του ΝΑΤΟ και θα βοηθήσουν στον εκσυγχρονισμό και στην ισχυροποίηση του ουκρανικού Πολεμικού Ναυτικού. Τα δύο πρώτα πλοία θα κατασκευαστούν στο Ηνωμένο Βασίλειο σε συνεργασία με το Κίεβο και θα ακολουθήσει η κατασκευή σύγχρονων ναυπηγείων στην Ουκρανία προκειμένου να συνεχιστεί εκεί η παραγωγή των νέων σκαφών. Θα είναι εξοπλισμένα με οπλικά συστήματα υψηλής ακρίβειας καθώς και με συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου.
Προφανώς αυτός ο παράταιρος “συνεταιρισμός” ήταν η πραγματική αιτία του ρωσικού εκνευρισμού μπροστά στη θέα του «Defender» να διασχίζει τα ήρεμα νερά της Μαύρης Θάλασσας στα ανοιχτά της Κριμαίας...
Όνειρα και πραγματικότητα
Πάντως, υπάρχουν και εκείνοι που δεν παίρνουν στα σοβαρά τα σχέδια του Τζόνσον για μια “παγκόσμια Βρετανία”.
Πριν από έξι δεκαετίες, ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Τρούμαν Ντιν Άτσεσον, ο άνθρωπος που ουσιαστικά έβαλε τα θεμέλια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτική κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, είχε πει χαρακτηριστικά ότι η Βρετανία έχασε μια αυτοκρατορία, αλλά ακόμη δεν βρήκε τον ρόλο της. “Με την ένταξή της στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, το 1973, απέκτησε τελικά έναν ρόλο. Έγινε η γέφυρα ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη” γράφει ο Βρετανός δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός του Carnegie Europe Πίτερ Κέλνερ, ειδικός στο Brexit, στον λαϊκισμό και στην κοινοβουλευτική δημοκρατία.
“Η γέφυρα δεν ήταν τόσο μεγάλη ή ισχυρή όσο θα ήθελαν οι Βρετανοί ηγέτες, αλλά έκανε τη διαφορά. Με γλώσσα, Ιστορία και πολιτισμό κοινά με τη μία και μια ήπειρο κοινή με την άλλη, η Βρετανία μπόρεσε να αναπτύξει στενούς δεσμούς και με τις δύο πλευρές βοηθώντας στην ανάπτυξη κοινών προσεγγίσεων σε παγκόσμια ζητήματα”.
«Αλλά το Brexit γκρέμισε αυτή τη γέφυρα. Οι σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ε.Ε. είναι πλέον ψυχρές και αδέξιες. Η Βρετανία παραμένει φιλική προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως σήμερα είναι πολύ λιγότερο χρήσιμη στην Ουάσιγκτον. Εάν οι ΗΠΑ θέλουν να διαπραγματευτούν με την Ευρώπη, παρακάμπτουν το Λονδίνο και απευθύνονται κατευθείαν στις Βρυξέλλες, στο Παρίσι, στο Βερολίνο. Επιπλέον, ο Πρόεδρος Μπάιντεν, που αισθάνεται υπερήφανος για τις ιρλανδικές ρίζες του, δεν θα εντυπωσιαστεί από τις προσπάθειες του Τζόνσον να ξαναγράψει το Πρωτόκολλο Βρετανίας - Ε.Ε. για τη Βόρεια Ιρλανδία. Οτιδήποτε, ακόμη και η πιο αμυδρή ένδειξη βρετανικής κακής πίστης, θα ενοχλήσει σοβαρά τον Λευκό Οίκο».
Πρόσφατα, το περίφημο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων των ΗΠΑ διατύπωσε μια πρόταση “ανασύστασης” του διεθνούς συστήματος έπειτα από δύο αιώνες κυριαρχίας του από τη Δύση, πρώτα με την Pax Britannica κι έπειτα με την Pax Americana. «Συναυλία των Δυνάμεων για μια Παγκόσμια Εποχή» ονόμασε την πρωτοβουλία του αυτή και πρότεινε ως μέλη της τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα, την Ε.Ε., τη Ρωσία, την Ιαπωνία και την Ινδία, όχι όμως τη Βρετανία. Βγάζοντάς την έξω από τη λίστα, την υποβίβασε αυτόματα στις παγκόσμιες δυνάμεις δεύτερης κατηγορίας, παρά το γεγονός ότι διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο και κατέχει έδρα μόνιμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Δεν αποκλείεται, τελικά, η “παγκόσμια Βρετανία” του Τζόνσον ν; αποδειχθεί απατηλό όνειρο…
