Του Κώστα Τερζή
Μια σταδιακή, επίπονη, αλλά ουσιαστική αναγέννηση έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια στον ιταλικό κινηματογράφο, έπειτα από σχεδόν σαράντα παρακμής και απουσίας του από τον παγκόσμιο κινηματογραφικό χάρτη. Τελευταία αξιοπρόσεκτη ένδειξη: Για τα βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, που θα απονεμηθούν το Σάββατο 7 Δεκεμβρίου στο Βερολίνο, ανάμεσα στις έξι υποψηφιότητες για την καλύτερη ευρωπαϊκή ταινία, συναντάμε για πρώτη φορά δύο ιταλικές παραγωγές, το «Τέλειο χτύπημα» του Τζουζέπε Τορνατόρε, που προβλήθηκε στην Ελλάδα μέσα στο καλοκαίρι, και την "Τέλεια Ομορφιά" του Πάολο Σορεντίνο, που βγήκε στις ελληνικές αίθουσες την προηγούμενη Πέμπτη. Επιπλέον, στη νεοσύστατη κατηγορία για την καλύτερη ευρωπαϊκή κωμωδία, ανάμεσα στις τέσσερις υποψηφιότητες συναντάμε το "Benvenuto Presidente!" του Ρικάρντο Μιλάνι (ταινία που δεν έχει προβληθεί στη χώρα μας).
Η νέα ταινία του Ναπολιτάνου Πάολο Σορεντίνο, του κορυφαίου, πιθανότατα, Ιταλού σκηνοθέτη αυτή τη στιγμή, έχει ως κεντρικό χαρακτήρα έναν ηλικιωμένο συγγραφέα - δημοσιογράφο. Κάπου σαράντα χρόνια πριν, είχε γράψει ένα και μοναδικό βιβλίο, που πήρε καλές κριτικές, «Το Ανθρώπινο Σύστημα». Από τότε όμως προσαρμόστηκε στη ζωή ενός «επιτυχημένου» δημοσιογράφου, που κινείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους της Ρώμης, σαρκάζει διαρκώς τα συμβάντα της ζωής του, σχεδόν κάθε βράδυ διοργανώνει πάρτι στο εντυπωσιακό διαμέρισμά του απέναντι από το Κολοσσαίο, αλλά κατά βάθος συναισθάνεται το κενό της ζωής που επέλεξε και την αδυναμία του να ξεφύγει από αυτήν. Είναι προχωρημένο καλοκαίρι στη "στοιχειωμένη" από μνημεία και αλλεπάλληλα "στρώματα" πολιτισμών Ρώμη. Ο Τζεπ Γκαμπαρντέλα, ο ήρωας που υποδύεται ο Τόνι Σερβίλο, ένας χαρακτήρας που συνδυάζει τον κυνισμό, τη φιλοσοφική εγκαρτέρηση και τη διεισδυτική παρατήρηση όσων συμβαίνουν γύρω του, μνημονεύοντας αποσπάσματα από έργα του Φλομπέρ, γιορτάζει τα 65 χρόνια του με ένα ξέφρενο πάρτι στο διάμερισμά του, ενώ τον βαραίνει μια διάθεση απολογισμού και περισυλλογής... Πρόκειται σίγουρα για την πιο «φελινική» δημιουργία του Σορεντίνο, με στιγμές που θυμίζουν το δημιουργικό αδιέξοδο στο «Οκτώμισι», τη διαρκή περιπλάνηση στο «Ντόλτσε Βίτα», την γκροτέσκ ονειροφαντασία στην «Πόλη των γυναικών».
Αλλά ο Σορεντίνο δεν είναι Φελίνι και, παρά το γεγονός ότι ορισμένες σκηνές εντυπωσιάζουν, χάρη στην εικονοπλαστική ικανότητα του σκηνοθέτη, το σύνολο, πέρα από τη μεγάλη διάρκεια, πάσχει από την έλλειψη ενοποιητικής αντίληψης - πιθανότατα για ορισμένους αυτό να αποτελεί προτέρημα, εάν θεωρήσουμε ότι αποδίδει την κατακερματισμένη κουλτούρα της εποχής μας. Και η Ρώμη, όπως έλεγε ο σκηνοθέτης Μάριο Σολντάτι, είναι η πόλη που περισσότερο από κάθε άλλη μεταδίδει το αίσθημα της αιωνιότητας. Αλλά, σχολιάζει ο Σορεντίνο, ποια ακριβώς είναι η αίσθηση της αιωνιότητας, αν όχι η αίσθηση του κενού;
Τη σύγχρονη ανθρωπογεωγραφία του ιταλικού σινεμά συμπληρώνουν, ενδεικτικά, νέοι σκηνοθέτες, όπως ο Λούκα Γκουαντανίνο, που μας έδωσε το ώριμο σκηνοθετικά, πλήρες συναισθημάτων «Είμαι ο έρωτας», αλλά και ο άγνωστος στην Ελλάδα Ντανιέλε Λουκέτι (ένας μοντέρνος συνεχιστής της νεορεαλιστικής παράδοσης), του οποίου η ταινία «La nostra vita», μια σύνθετη ματιά για τη σύγχρονη εργατική τάξη της Ιταλίας, δυστυχώς δεν προβλήθηκε ποτέ στη χώρα μας. Οι νέοι Ιταλοί σκηνοθέτες, μαζί με τους "παλιούς" Μπελόκιο, Τορνατόρε, Μορέτι και τους αγέραστους αδελφούς Ταβιάνι, ανανεώνουν, ενώ ταυτόχρονα επανασυνδέονται με την πλούσια παράδοση του ιταλικού κινηματογράφου, που για πάρα πολλά χρόνια έδινε τον "τόνο" στο ευρωπαϊκό σινεμά, τόσο με τις ταινίες των μεγάλων δημιουργών Παζολίνι, Βισκόντι, Φελίνι, Αντονιόνι, όσο και με τις εμπορικές παραγωγές.
Ο νεορεαλισμός των Ντε Σίκα, Ροσελίνι, Βισκόντι ξεπήδησε μέσα από τα ερείπια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου για να επηρεάσει δημιουργούς και καλλιτεχνικές τάσεις σε όλο τον πλανήτη, ενώ η πασίγνωστη Comedia all' Italiana, που αποτύπωνε κριτικά τις τεράστιες κοινωνικές αλλαγές της μεταπολεμικής Ιταλίας, έφερε το ιταλικό σινεμά σε επαφή με το «μεγάλο κοινό», ενώ ταυτόχρονα είχε ισχυρές ρίζες, που έφταναν μέχρι την Commedia del Arte, το ναπολιτάνικο και το βενετσιάνικο θέατρο.
Ήταν η τηλεόραση που σχεδόν νέκρωσε το σινεμά στην Ιταλία για πάρα πολλά χρόνια, με τα 640 (!) τηλεοπτικά κανάλια και την ιδεολογική κυριαρχία του μπερλουσκονισμού που αυτά ανέδειξαν και έφεραν μέσα σε κάθε σπίτι. Ο Καβαλιέρε και οι μιμητές του έδιναν τον τόνο όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στη λαϊκή κουλτούρα, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του '80, όταν ο Ιταλός θεατής, πέρα από τα κακόγουστα σόου, είχε τη δυνατότητα να βλέπει 250 κινηματογραφικές ταινίες κάθε εβδομάδα στο σπίτι του, αντί για δύο που μπορούσε να δει μέχρι τότε από την τηλεόραση. Αυτό ήταν ένα καθοριστικό χτύπημα για τη μακρά παράδοση της ιταλικής κινηματογραφικής βιομηχανίας... Μέσα σε πέντε χρόνια, από το 1980 έως το 1985, οι μισές κινηματογραφικές αίθουσες στην Ιταλία έκλεισαν.
Μια πρώτη ανάσα για τον ποιοτικό κινηματογράφο, με σειρά μέτρων υπέρ της παραγωγής ταινιών, δόθηκε κατά τη δεκαετία του '90, όταν στην τότε κυβέρνηση της Κεντροαριστεράς υπουργός Πολιτισμού ήταν ο Βάλτερ Βελτρόνι, για πολλά χρόνια δήμαρχος της Ρώμης, φανατικός κινηματογραφόφιλος και εμπνευστής του ανταγωνιστικού προς τη Μόστρα Φεστιβάλ Κινηματογράφου της ιταλικής πρωτεύουσας. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων ο Βελτρόνι είχε νομοθετήσει τότε την υποχρέωση των τηλεοπτικών επιχειρήσεων να επενδύουν μεγαλύτερα ποσά στον κινηματογράφο (σας θυμίζει μήπως το περιβόητο ελληνικό 1,5%, που νομοθετήθηκε εδώ και χρόνια, αλλά ακόμα περιμένουμε να τολμήσουν οι πολιτικοί να το κάνουν πράξη, δίνοντας τέλος στην ασυλία των νταβατζήδων καναλαρχών;).
"Η τέλεια ομορφιά" του Πάολο Σορεντίνο προβάλλεται στις αίθουσες "Αστυ", "Ταινιοθήκη της Ελλάδος", "Νιρβάνα", "Αίγλη", "Διάνα", "Κηφισιά Cinemax", "Αθήναιον Cinepolis". Παράλληλα, στη Θεσσαλονίκη το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο (Αλ. Φλέμινγκ 1) διοργανώνει μέσα στον Δεκέμβριο κάθε Τρίτη, στις 8 μ.μ., προβολές ταινιών: Αυτή την Τρίτη προβάλλεται η "Τέλεια ομορφιά" του Σορεντίνο, στις 10 Δεκεμβρίου το αριστουργηματικό "Ο κλέψας του κλέψαντος" (I soliti ignoti) του Μάριο Μονιτσέλι (1958) και στις 17 Δεκεμβρίου το "Caterina va in città" του Πάολο Βίρτζι (2003).
