Φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα, πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής, τρικάκια, ντοκιμαντέρ, ανεκτίμητα τεκμήρια που διατρέχουν το μεγαλύτερο μέρος του ταραγμένου 20ού αιώνα στη χώρα μας συνθέτουν την ιστορική έκθεση «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της», που ξετυλίγεται από αύριο Τρίτη 23 Ιουλίου μέχρι τις 28 Οκτωβρίου στο Κέντρο Τεχνών του ΟΠΑΝΔΑ στο Πάρκο Ελευθερίας, με ελεύθερη είσοδο.
Δύο επέτειοι-ορόσημα για την Ιστορία της Αθήνας, τα 80 χρόνια από την απελευθέρωσή της από τους ναζί το 1944 και τα 50 χρόνια από την πτώση της Χούντας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974, δίνουν την αφορμή να ξεδιπλωθεί το ιστορικό νήμα και να αναδειχτούν η συλλογική ιστορική μνήμη και οι αγώνες για την ελευθερία και τη Δημοκρατία.
Ο επισκέπτης της έκθεσης, που χωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες οριοθετώντας τα γεγονότα του 1944 και του 1974, έρχεται αντιμέτωπος με περισσότερα από 500 τεκμήρια, τα οποία αφηγούνται «ένα ταξίδι από το σκοτάδι στο φως, από την ακραία σκληρότητα της ναζιστικής κατοχής στην ξέφρενη γιορτή των πρώτων ημερών της ελευθερίας και από τη βαρβαρότητα της χούντας στις προσδοκίες που γέννησε η πτώση του αυταρχικού καθεστώτος».
Από τους καταλόγους με τα εδέσματα κέντρων πολυτελείας της Κατοχής, όπου διασκέδαζαν οι αξιωματικοί των κατοχικών δυνάμεων και οι Έλληνες συνεργάτες τους, αντιστικτικά τοποθετημένους με τις φωτογραφίες απισχνασμένων παιδιών από την πείνα και τα συσσίτια της ίδιας περιόδου, τον πίνακα του χαράκτη Τάσσου για την απελευθέρωση της Αθήνας και τη μοναδική έγχρωμη φωτογραφία από εκείνη την ημέρα, και από την αυθεντική ταυτότητα του Δαυίδ Ασέρ και την πλαστή του ταυτότητα ως Δ. Σταματόπουλος, που τον έσωσε από τη ναζιστική φρίκη των στρατοπέδων εξόντωσης, μέχρι το σημείωμα της λογοκρισίας που «κόβει» τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο γνωστό τραγούδι του Μάνου Λοΐζου «Μην με ρωτάς», ο αρχικός τίτλος του οποίου ήταν «Νύχτα του ’42», τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων που καταγράφουν την επιστροφή του Καραμανλή και της ΑΥΓΗΣ για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, τα ψηφοδέλτια όλων των κομματικών σχηματισμών που συμμετείχαν στις πρώτες μετά τη Χούντα ελεύθερες εκλογές, τα τρικάκια στο πάτωμα, ίδια μ’ αυτά που οι πατριώτες γέμιζαν τους αθηναϊκούς δρόμους στην Κατοχή καλώντας σε αντίσταση, τα τρίπτυχα για τις εμβληματικές γυναίκες της Αντίστασης και τους αφανείς του αντιδικτατορικού αγώνα, σ’ αυτή την έκθεση συμπυκνώνεται το βαρύ αποτύπωμα της Ιστορίας σε δύο κομβικές στιγμές της Αθήνας και στοιχειοθετείται ένας φόρος τιμής «σε δύο διαφορετικές εποχές και σε δύο διαφορετικούς κόσμους που ένωσε η ίδια πόλη, η Αθήνα, αλλά και η κοινή απαίτηση των κατοίκων της για δημοκρατία και ελευθερία, το συλλογικό όνειρο για μια καλύτερη ζωή», όπως υπογραμμίζουν τα ΑΣΚΙ, κι έγινε εμφανές κατά την ξενάγηση που έκανε ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης.
«Κάθε συζήτηση για το χθες αφορά το σήμερα και φροντίζει το αύριο» είπε χαρακτηριστικά ο δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας τη Δευτέρα το μεσημέρι στην παρουσίαση της έκθεσης στους δημοσιογράφους. «Αυτή η ρήση των ιστορικών είναι η αφετηρία των πλούσιων δράσεων και εκδηλώσεων που διοργανώνει ο Δήμος Αθηναίων με αφορμή δύο επετείους-ορόσημα: τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας από τη ναζιστική κατοχή και τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974. Θέλουμε η Αθήνα να γιορτάσει, να θυμηθεί, να μάθει, να στοχαστεί, να κοιτάξει την Ιστορία της και κυρίως να συλλογιστεί το αύριο. Η υπεράσπιση της Δημοκρατίας μας είναι υπόθεση όλων. Νομίζω αυτό χρειάζεται να κρατήσουμε από τη φετινή επέτειο, την ανάγκη μιας συλλογικής στράτευσης για τη διαφύλαξη των κεκτημένων της» υπογράμμισε. Μιλώντας ιδιαίτερα για τη Μεταπολίτευση, επισήμανε ότι «αποτελεί μια μοναδική εμπειρία για το ελληνικό κράτος, ένα τεράστιο επίτευγμα. Είναι η μακροβιότερη ομαλή χρονική περίοδος της νεότερης Ιστορίας της Ελλάδας. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η διαδικασία του εκδημοκρατισμού δεν είναι ευθύγραμμη, δεν είναι μονοσήμαντη εξέλιξη, δεν είναι γραμμική. Η άνοδος της Ακροδεξιάς, η υποβάθμιση των δημοκρατικών θεσμών, η υιοθέτηση πολιτικών αποκλεισμού αποτελούν υπαρκτούς κινδύνους για τον δημοκρατικό χαρακτήρα της Πολιτείας μας. Η υπεράσπιση, η εξασφάλιση της Δημοκρατίας είναι υπόθεση όλων».
Ο πρόεδρος της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων Κωστής Παπαϊωάννου τόνισε ότι με την έκθεση «θελήσαμε να θυμηθούμε εκείνες τις μέρες γιορτής του Οκτώβρη του ’44, που ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους, παρόλο που ερχόταν η καταιγίδα του Εμφυλίου. Μαζί θυμόμαστε το πανηγύρι του Ιουλίου του ’74, παρόλο που η χαρά σκιαζόταν από το δράμα της Κύπρου. Ο λαός και στις δύο περιπτώσεις γιόρταζε την ήττα του φασισμού. Ο συνδυασμός των δύο επετείων, το δίπτυχο εθνική ανεξαρτησία και πολιτική ελευθερία είναι πολύτιμη ιστορική παρακαταθήκη, σε στιγμές που κερδίζουν έδαφος οι ανελεύθερες ιδέες, οι αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις. Είναι ένα οδόσημο οι εκδηλώσεις αυτές του Δήμου Αθηναίων. Δείχνουν προς την ελευθερία και τη Δημοκρατία, τονίζουν την ευθύνη μας για την προστασία και την εμβάθυνσή τους». Επισήμανε, επίσης, ότι παράλληλα με την έκθεση που «εστιάζει στη γιορτή εστιάζει και στη σκιά που υπάρχει το 1944 με τα Δεκεμβριανά που έρχονται και το 1974 με την τραγωδία της Κύπρου».
Ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης, καθηγητής στο ΕΚΠΑ και πρόεδρος των συνδιοργανωτών ΑΣΚΙ, έκανε λόγο για «σπάνια συνεργασία» με την Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, που σχεδίασε και υλοποίησε την έκθεση. «Είναι δύσκολο να κάνει κανείς μια έκθεση που αναφέρεται σε δύο διαφορετικές ιστορικές στιγμές, όσο κι αν υπάρχουν προφανείς αναλογίες. Προσπαθήσαμε, λοιπόν, από τη μια να κρατήσουμε τα βασικά εκείνα στοιχεία που θα μας επέτρεπαν να καταλάβουμε τις ομοιότητες ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο στιγμές, αλλά παράλληλα θελήσαμε να δείξουμε τις διαφορές, δηλαδή να τις ιστορικοποιήσουμε. Με αυτή την έννοια, ενώ η έκθεση είναι μια έκθεση για τη γιορτή, δεν μπορεί παρά να ξεκινάει από το πένθος, δηλαδή στη μία περίπτωση από την Κατοχή, στην άλλη περίπτωση από τη Χούντα, στις δύο εκείνες περιόδους που τελικά οδήγησαν σ’ αυτό το ξέσπασμα, σ’ αυτό το πανηγύρι» υπογράμμισε, επισημαίνοντας παράλληλα ότι αυτό που «θέλουμε να αναδείξουμε σ’ αυτή την έκθεση είναι η αίσθηση του πανηγυριού, της μαζικής χαράς, της ιδέας της απελευθέρωσης.
Μόνο, όμως, στα παραμύθια η χαρά είναι κάτι που ζει μόνο του. Στην περίπτωσή μας αυτή η χαρά είναι γεμάτη βάρη, την κυπριακή τραγωδία, τον Εμφύλιο που έρχεται στην άλλη περίπτωση. Και παράλληλα είναι γεμάτη με πολύ μεγάλη έγνοια για το μέλλον». Έτσι «το τελευταίο κομμάτι και στις δύο εκθέσεις αναφέρεται στις ανοιχτές πληγές, στα προβλήματα τα οποία εξακολουθούν να υπάρχουν την επόμενη μέρα της απελευθέρωσης και την επόμενη μέρα της Μεταπολίτευσης». Αναφερόμενος ειδικά στη Μεταπολίτευση και παίρνοντας αφορμή από τη φράση του δημάρχου ότι είναι η μακροβιότερη αδιατάρακτη περίοδος της σύγχρονης Ιστορίας μας, είπε ότι «την ίδια στιγμή η Μεταπολίτευση είναι κάτι πολύ μακριά, ένα γεγονός με το οποίο δεν μπορούμε να συνδεθούμε με μία ευθεία γραμμή λόγω των δομικών μετασχηματισμών που έχουν συμβεί σ’ όλη αυτή την περίοδο και εξακολουθούν να συμβαίνουν. Η δυνατότητά μας να ξανασκεφτούμε το ’74, συγκρίνοντάς το και με μία άλλη στιγμή η οποία υπήρξε προπομπός της, νομίζω ότι είναι καταλυτική για να μελετήσουμε το παρελθόν, αλλά κυρίως για να σχεδιάσουμε το μέλλον».
Η έκθεση αποτελεί το επίκεντρο των επετειακών εκδηλώσεων που θα απλωθούν στο κέντρο και στις γειτονιές της πόλης μέχρι τον Νοέμβριο, με παράλληλες εκδηλώσεις, συζητήσεις, προβολές, θέατρο, μουσική, χορό, θεατρικές και ιστορικές διαδρομές, δράσεις για παιδιά και σχολεία. Για την έκθεση συνεργάστηκαν, επίσης, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Αθηναίων.
