Από την εικόνα ενός βαρκάρη ξεκίνησε το βιβλίο. Τον φανταζόμουν μονάχο, σιωπηλό και αμήχανο, να λάμνει για πολλές μέρες χωρίς προορισμό. Πολύ μακριά στο βάθος, οι κορυφές κάποιων βουνών, νησιά πια. Όλη η υπόλοιπη στεριά, καταποντισμένη. Ένας σωρός από σκουπίδια στην επιφάνεια, υπολείμματα ενός πολιτισμού που χάνεται.
Μάρτης-Απρίλης του ’23 η συγγραφή. Δυο μήνες ακατάπαυστης δουλειάς, κατά κανόνα ολονύκτιας. Το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου σημειώθηκαν οι καταστροφικές πλημμύρες της Θεσσαλίας. Αφήνοντας στην άκρη το ανθρώπινο δράμα και τις πολιτικές ευθύνες, θα σταθώ στα λασπόνερα που βύθισαν ολόκληρο τον Κάμπο, στα κατεστραμμένα αντιπλημμυρικά έργα και στα ψάρια που βγήκαν στις πλατείες της Λάρισας - ακόμη μια επιβεβαίωση της ανθρώπινης αδυναμίας μπροστά στην οικολογική κατάρρευση. Όθεν και η μορφή εκείνου του γεροβαρκάρη που κάνει κουπί ανάμεσα στα βυθισμένα σπίτια του χωριού του, η καταστροφή και η ανθρωπιά συμπυκνωμένες σε μια φωτογραφία που θα θυμόμαστε για χρόνια.
Αλλά δεν χρειάζεται να είναι κανείς Κασσάνδρα για να γράψει τέτοια βιβλία κι ούτε η πλοκή τους τοποθετείται σε ένα μακρινό και απροσδιόριστο μέλλον. Η κλιματική αλλαγή δεν προέκυψε ούτε πρόσφατα ούτε αναπάντεχα. Εδώ και σαράντα-πενήντα χρόνια οι προοικονομίες της είναι αναδρομικές αφηγήσεις, ο μέλλοντάς της έχει γίνει παρατατικός και η δυστοπία της είναι η νέα κανονικότητα.
Δικαιούται όμως η λογοτεχνία να μιλά για όλα αυτά; Ξέρω τον αντίλογο, χρόνια αντιμάχομαι τον εστετισμό που υποκρύπτει. Δεν έχει κανένα νόημα να επανέρχομαι στην κουβέντα και να αραδιάζω εκ του αντιθέτου επιχειρήματα. Τη δική μου μόνο αντίληψη για τη λογοτεχνία ως κοινωνική δραστηριότητα με αισθητική διάσταση θα επαναλάβω και την προσπάθειά μου διαμέσου αυτής και, μακριά από διδακτισμούς και ομφαλοσκοπήσεις, από πολιτικές υστεροβουλίες και καλλιτεχνικές ωραιοπάθειες, να δώσω αισθητική φωνή σε όσα βοούν και οδύρονται εντός μου.
Κάπως έτσι έγινε η πρώτη σύλληψη του «Νώε», ως έκφραση οικολογικής αγωνίας. Αλλά από ένα σημείο και μετά τα πράγματα πήραν τη δική τους αυτοδύναμη πορεία, κατά πώς δηλαδή συμβαίνει και σε άλλες γραφές μου, που κλωτσάνε, ανθίστανται και εξεγείρονται στους έξωθεν σχεδιασμούς. Ώστε, πέρα από το οικολογικό θέμα, άρχισα σιγά σιγά να βρίσκω στη βάρκα του ήρωα βιβλικά κείμενα, αρχαιοελληνικούς μύθους, λόγια και λαϊκά παραμύθια, την πνευματική παράδοση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, τις αστικές επαναστάσεις, τα επιστημονικά επιτεύγματα και τα μεγάλα εγκλήματα του 20ού αιώνα.
Τρεις βδομάδες μετά την έκδοση πιάνω το βιβλίο κι ο ίδιος, όχι με την ιδιότητα του συγγραφέα αλλά του αναγνώστη. Το διαβάζω, το ξαναδιαβάζω, προσπαθώ να καταλάβω το στίγμα και να προσδιορίσω το είδος του. Μια αλληγορία θαρρώ πως είναι ο «Νώε», που με το πρόσχημα της οικολογικής δυστοπίας μιλά για τον ανθρώπινο πολιτισμό εν τω συνόλω, την ικανότητα ή την αδυναμία του να ανασυστήσει ένα νέο όραμα ζωής εν μέσω βαθιάς περιβαλλοντικής και πολιτισμικής κρίσης.
* Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης είναι πεζογράφος.
Το νερό που ’χει σκεπάσει τα πάντα*
Εδώ από κάτω μεγάλωσα. Πέντε παράλληλοι δρόμοι και τέσσερις στάσεις του αστικού από το κέντρο. Ήταν το σπίτι, η γειτονιά κι οι φίλοι μου. Σε συνθήκες άπνοιας, που καθαρίζει το νερό, μπορώ να διακρίνω την εκκλησία της ενορίας μου, την κεντρική λεωφόρο, το δημαρχιακό μέγαρο, το κτίριο της αστυνομίας, τις κερκίδες του γηπέδου και κάτι πανύψηλες πολυκατοικίες - όπως ακριβώς ήταν προ καταποντισμού. Στο πάρκο πίσω από την εκκλησία με πήγαινε ο πατέρας όταν ήμουνα μικρός, μπορώ να υποθέσω πού ήταν οι τσουλήθρες και πού οι κούνιες· τριακόσια μέτρα πιο πάνω βρίσκεται το δημοτικό σχολείο, παραδίπλα είναι το γυμνάσιο και το λύκειο - τρεις φορές με κάλεσαν εκεί ως αφηγητή-ιστορητή, τη μια για την Οδύσσεια, τις άλλες δύο για την Αντιγόνη· πιο πέρα είναι το καφέ στο οποίο σύχναζα τα απογεύματα, η δημοτική βιβλιοθήκη με το αναγνωστήριο κι ο κινηματογράφος.
Είναι όλα ίδια και απαράλλαχτα, όπως ακριβώς τα θυμάμαι λίγο καιρό πριν, με τη διαφορά βέβαια του νερού που ’χει σκεπάσει τα πάντα, σαν αυλαία θεάτρου μετά το πέρας της παράστασης. Κάθομαι μονάχος στη σκοτεινή πλατεία και σκέφτομαι πως, αν μπορούσα να τραβήξω στην άκρη την κατεβασμένη κουρτίνα, θα εμφανιζότανε μπροστά μου όλο το σκηνικό της παλιάς ζωής μου. Οπότε θα άνοιγα την πόρτα και θα ’βγαινα στον δρόμο να κάνω έναν περίπατο μέχρι το πάρκο ή να τριγυρίσω στα εμπορικά της γειτονιάς, εκτός κι αν μου τηλεφωνούσε κάνας φίλος για να πεταχτούμε στο κέντρο για κινηματογράφο, μπαρ ή απλώς για μια βόλτα και, επιστρέφοντας αργά το βράδυ στο σπίτι, θα ’πεφτα ξερός για ύπνο.
* Απόσπασμα από το βιβλίο «Νώε», εκδόσεις Κίχλη
