Σε μια περίοδο που η ακροδεξιά ρητορική δηλητηριάζει τον δημόσιο διάλογο και στη χώρα και διεθνώς, η ιστορικός Άννα Καρακατσούλη στρέφει την προσοχή της στην εκδοτική παραγωγή από τη Μεταπολίτευση και μετά. Στο καινούργιο βιβλίο της «Το ξίφος του πνεύματος. Βιβλίο, πολιτισμική ηγεμονία και Άκρα Δεξιά στην Ελλάδα μετά το 1974» (εκδόσεις Gutenberg) καταγράφει αυτή την ιδιότυπη, αλλά απολύτως στοχευμένη και εργαλειακή σχέση που ανέπτυξαν οι ακροδεξιοί με την εκδοτική πρακτική. «Οι κατάλογοι των εκδοτικών οίκων της Ακροδεξιάς, οι τίτλοι και οι συγγραφείς τους μιλάνε. Το βασικό που διαβάζουμε για την εποχή μας από τους καταλόγους των συγκεκριμένων εκδοτικών οίκων είναι ότι η Ακροδεξιά είναι εδώ» λέει η γνωστή ιστορικός.
Καθώς κουβεντιάζουμε για το βιβλίο της, η Άννα Καρακατσούλη μας οδηγεί στους δρόμους και στα δίκτυα που ακολουθούν η συγκεκριμένη εκδοτική παραγωγή, η εργαλειακή χρήση αλλά και οι μοντέρνες εκδοχές της και μας βοηθάει να κατανοήσουμε πώς με όχημα τα βιβλία χτίζεται σταδιακά η συνείδηση ενός εθνικιστή, ενός σημερινού νεοναζιστή. Την ίδια ώρα, επισημαίνει μετά λόγου γνώσεως ότι «ένας ενημερωμένος δημοκρατικός πολίτης οφείλει να γνωρίζει πώς διαμορφώνεται η ακροδεξιά ρητορική για να μπορεί να την αντιμετωπίσει, να γνωρίζει δηλαδή πώς η ρητορική τους μετατρέπεται σε ηγεμονία».
Με το βιβλίο σου επιχειρείς την εκδοτική χαρτογράφηση των ακροδεξιών ομάδων μετά τη Χούντα και κατ’ επέκταση των ιδεολογημάτων τους. Ποιο και πόσο αιχμηρό είναι λοιπόν το «Ξίφος του πνεύματος»;
Με αυτό το βιβλίο θέλησα να καταγράψω την εκδοτική παραγωγή που εντάσσεται στον εθνικιστικό και ακροδεξιό χώρο έτσι όπως εμφανίζεται στη χώρα μας μετά τη Μεταπολίτευση. Ήθελα να κατανοήσω και να εντοπίσω πώς διαμορφώνουν τη συνείδηση ενός εθνικιστή σήμερα. Ξέρετε, οι κατάλογοι των εκδοτικών οίκων της Ακροδεξιάς, οι τίτλοι τους και οι συγγραφείς τους μιλάνε και εμείς οι ερευνητές βγάζουμε τα συμπεράσματά μας. Το βασικό που διαβάζουμε για την εποχή μας από τους καταλόγους των συγκεκριμένων εκδοτικών οίκων είναι ότι η Ακροδεξιά είναι εδώ. Σε ό,τι αφορά την έρευνά μου, αυτό που προέκυψε αμέσως ήταν ότι η Ακροδεξιά δεν είναι μία. Υπάρχουν διαφορετικές τάσεις και αποκλίσεις, οι οποίες αποτυπώνονται εκδοτικά, και είναι έκδηλη η διαχωριστική γραμμή που διακρίνει τους εκδοτικούς οίκους του «ελληνικού εθνικισμού» από εκείνους της εξτρεμιστικής νεοναζιστικής Δεξιάς. Για παράδειγμα, στην πρώτη ομάδα ένας εκδοτικός οίκος με κεντρική θέση στον χώρο είναι ο Πελασγός του Ιωάννη Γιαννάκενα, ενώ από τα νεοναζιστικά εκδοτικά ξεχωρίζουν αφενός η Ελεύθερη Σκέψις, ο πρώτος εκδοτικός οίκος της κατηγορίας που ιδρύεται μετά το 1974, και αφετέρου η Θούλη και το Edelweis, που είναι ακόμα ενεργοί σήμερα.
Πού ακριβώς επικεντρώνεται το θεωρητικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον τους αμέσως μετά την πτώση της Χούντας;
Ηδη το 1976 ιδρύονται ο εκδοτικός οίκος και το βιβλιοπωλείο με την κοινή επωνυμία Ελεύθερη Σκέψις από την ομάδα που από τον Οκτώβριο 1975 εξέδιδε το περιοδικό Το Κίνημα. Η Ελεύθερη Σκέψις μεταφράζει και εκδίδει τις ομιλίες των ηγετών της ναζιστικής περιόδου, όπως των Χίτλερ, Γκέμπελς και Ρίμπεντροπ, και έργα της γαλλικής Νέας Δεξιάς και εκφράζει την ακροδεξιά ΕΝΕΠ (Ελληνική Νεολαία Εθνικής Παρατάξεως). Μετά τη διάσπαση του ακροδεξιού χώρου το 1979, ιδρύεται το ΕΝΕΚ (Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα) και εμφανίζεται ο δικός του εκδοτικός οίκος, η Νέα Θέσις, ο οποίος επικεντρώνεται κυρίως στον «ελληνικό εθνικισμό» και εκδίδει τα άπαντα του Περικλή Γιαννόπουλου και του Ίωνα Δραγούμη, πληθώρα ψευδοεπιστημονικών έργων αρχαιογνωσίας καθώς και ποικίλες θεωρίες συνωμοσίας. Έτσι διαχωρίζονται οι δύο τάσεις που αναγνωρίζουμε ακόμα σήμερα, με διαφορετικές εκδοτικές επιλογές και διαφορετική ιδεολογική αφετηρία.
Το κοινό τους δεν είναι μεγάλο ούτε η εκδοτική τους παραγωγή. Όπως σημειώνεις στο βιβλίο σου, δεν ακολουθούν καν τους κανόνες της αγοράς του βιβλίου. Πώς συντηρούνται; Αυτό που επιδιώκουν εντέλει είναι η διαρκής και σταθερή παρουσία τους;
Αυτό που επιδιώκουν κυρίως είναι η τροφοδοσία των αναγνωστών τους με τα κείμενα που θεωρούν σημαντικά, είτε αυτά αφορούν την ελληνική εθνικιστική παράδοση είτε τα φασιστικά κινήματα του Μεσοπολέμου και τον νεοναζισμό. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ακραία δυσπιστία απέναντι στην κατεστημένη επιστημονική κοινότητα, γι’ αυτό και τα έργα που εκδίδουν δεν γράφονται από ειδικούς επιστήμονες. Τα βιβλία αρχαιογνωσίας, για παράδειγμα, τα υπογράφουν πολιτικοί μηχανικοί, φυσικοί, μαθηματικοί και δημοσιογράφοι, οι οποίοι αναγάγουν όλα τα επιστημονικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας στους αρχαίους Έλληνες, υποστηρίζουν τον «ανάδελφο» χαρακτήρα των Ελλήνων αρνούμενοι την ινδοευρωπαϊκή καταγωγή και προβάλλουν την ελληνική γλώσσα ως τη «μητέρα όλων των γλωσσών». Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο στόχος τους δεν είναι το κέρδος, δεν λειτουργούν σαν μια κανονική εμπορική επιχείρηση, ωστόσο τα βιβλία τους δεν είναι αυτοεκδόσεις. Οι εκδότες αναλαμβάνουν το ρίσκο του κόστους και της έκδοσης με την αντίληψη ότι επιτελούν έναν υψηλό στόχο ιδεολογικής αποστολής.
Ανάλογους εκδοτικούς οίκους συναντάμε μόνο στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη;
Οχι. Αντίθετα, είναι εντυπωσιακή η γεωγραφική διασπορά τους σε όλη την επικράτεια. Συναντάμε εκδοτικές μονάδες στα Γιάννενα, στη Λαμία, στην Καλαμάτα… Ένα στοιχείο όμως που είναι αξιοσημείωτο και δηλώνει τον εκδοτικό δυναμισμό τους είναι ότι αναφύονται διαρκώς νέα σχήματα από μορφωμένους νέους ανθρώπους, που σήμερα πια είναι πολύ μακριά από τη Χούντα, ενημερώνονται για τις διεθνείς εξελίξεις και εκφέρουν έναν σύγχρονο θεωρητικό λόγο.
Συνάντησες τέτοιες ομάδες;
Φυσικά, και θα ξεχώριζα τα «Παιδιά της Αντιγόνης», που εκδίδουν το περιοδικό Το Ένζυμο και που το 2019 ίδρυσαν τις συνεταιριστικές εκδόσεις Έξοδος. Είναι μια ομάδα νέων ανθρώπων με πολύ συγκροτημένη εθνικιστική θεωρητική σκέψη και ακολουθούν μοντέρνες εκδοτικές μεθόδους. Το 2019 μάλιστα απέσπασαν το τρίτο βραβείο στα Ελληνικά Βραβεία Σχεδιασμού Οπτικής Επικοινωνίας (ΕΒΓΕ) για τον σχεδιασμό του περιοδικού τους. Οι συγκεκριμένοι απομακρύνονται από τις συνήθεις αυτοσχέδιες εκδόσεις του χώρου τους και για να στήσουν τόσο το περιοδικό όσο και τις εκδόσεις τους, απευθύνθηκαν σε επαγγελματία γραφίστα, με πολύ άρτιο αποτέλεσμα, όπως προκύπτει και από τη βράβευσή τους. Κυρίως με αυτή τη νεότερη γενιά εθνικιστών ξεπερνιέται και το ανάχωμα στις ξένες επιρροές που ίσχυε στα παλιότερα εκδοτικά σχήματα. Δηλαδή, ενώ μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα οι ελληνοκεντρικοί εκδότες απέφευγαν τις μεταφράσεις θεωρώντας πως ο «ελληνικός εθνικισμός» δεν έχει χρεία ξένων επιρροών και υποδειγμάτων, πλέον από τις εκδόσεις Έξοδος κυκλοφορούν ακόμη και διανοητές όπως οι Μαξ Βέμπερ και Ζέεβ Στέρνχελ.
Αυτοί οι εκδοτικοί οίκοι παρακολουθούν τα ιδεολογικά ρεύματα, τις σύγχρονες συζητήσεις στον χώρο της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, στην Αμερική;
Οι ελληνοκεντρικοί εκδοτικοί οίκοι απορρίπτουν, όπως είπαμε, ως περιττό και αδιάφορο οτιδήποτε μη ελληνικό. Αυτοί που μεταφράζουν συστηματικά και εμπλουτίζουν με νέους τίτλους τους καταλόγους τους ανήκουν στη νεοναζιστική τάση. Βγάζουν βιβλία των πρωτεργατών του ναζισμού στις ΗΠΑ, τα μανιφέστα των νεοναζιστικών κινημάτων της Σκανδιναβίας, πολλά έργα του Ιταλού φασίστα Ιούλιου Έβολα και του Γάλλου ιδρυτή της Νέας Δεξιάς Αλέν ντε Μπενουά. Η εξτρεμιστική Δεξιά παρουσιάζει πολύ έντονη εξωστρέφεια και αναπτύσσει σχέσεις και δίκτυα με τις αντίστοιχες οργανώσεις στην Ισπανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία - στην τελευταία ήδη κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Πολύ αργότερα αναπτύσσει σχέσεις με τη Γερμανία η Χρυσή Αυγή, η οποία μάλιστα επιχείρησε να ιδρύσει και παράρτημα εκεί αλλά δεν το κατόρθωσε.
Στο βιβλίο σου μιλάς για πνευματική ηγεμονία αυτού του χώρου. Βιώσαμε την αποδοχή που γνώρισε η αποτρόπαια δράση της Χρυσής Αυγής. Προφανώς δεν οφείλεται στην εκδοτική της διαδρομή, ωστόσο οι εκδόσεις της παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Πού εστιάζεται αυτό;
Η Χρυσή Αυγή πρωτοεμφανίζεται ως περιοδικό. Τον Δεκέμβριο του 1980 βγαίνει το πρώτο τεύχος με υπότιτλο «Εθνικοσοσιαλιστική περιοδική έκδοσις» και τον Απρίλιο του 1981 εμφανίζεται ως εκδοτικός οίκος με το ίδιο όνομα και τη μετάφραση της «Τρίτης Δηλώσεως της Βαρκελώνης», του νεοφασιστικού και νεοναζιστικού πανευρωπαϊκού συνασπισμού Νέα Ευρωπαϊκή Τάξη, που αποτελεί και την ιδεολογική προμετωπίδα της. Είναι ένα περιοδικό γεμάτο ναζιστικά συνθήματα και σύμβολα, σε χρώματα κόκκινο, μαύρο και λευκό, που παραπέμπουν ευθέως στον ναζισμό. Από τη στιγμή που η Χρυσή Αυγή μπαίνει στη Βουλή το 2012 και εισπράττει την κρατική επιχορήγηση, φαίνεται πως χρησιμοποιεί τα χρήματα αυτά -μεταξύ άλλων- για να πολλαπλασιάσει την εκδοτική της παρουσία ιδρύοντας βιβλιοπωλεία και διαφορετικές επωνυμίες. Η νεοναζιστική εγκληματική οργάνωση βρίσκεται πίσω από τις εκδόσεις Χρυσή Αυγή προφανώς, αλλά και Ηλιοφόρος, Απολλώνειο Φως, Χ.Α. Κατάστημα, Ασκαλών, Τρίμορφος, Νέα Σπάρτη, Απίων, ΑΓΝΙ, Λαϊκές Εθνικιστικές Εκδόσεις, Διοτίμα, Αντεπίθεση, Λόγχη κ.ά. και φυσικά τις πολυτελείς εκδόσεις του κοινοβουλευτικού της ιδρύματος ΑΙΓΙΣ. Ταυτόχρονα όμως με αυτή τη διόγκωση εταιρικών σχημάτων, ο εκδοτικός της ζήλος μειώνεται. Οι ίδιοι τίτλοι ανακυκλώνονται μεταξύ επωνυμιών και ο αριθμός τους περιορίζεται σε περίπου είκοσι ετησίως συνολικά.
Θεωρείς πως η εκδοτική παρουσία της Χρυσής Αυγής έπαιξε ρόλο στην πορεία της προς το ελληνικό Κοινοβούλιο;
Ασφαλώς. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στον «Πολιτικό οδοδείκτη» του Ίωνα Φιλίππου, ψευδώνυμο του συνιδρυτή της Χρυσής Αυγής Γιάννη Περδικάρη, που κυκλοφορεί το 2013 από τις εκδόσεις Ήλεκτρον του Κωνσταντίνου Πλεύρη, η περίοδος μέχρι το 2005 είναι αφιερωμένη στην «κοσμοθεωρητική συγκρότηση» των μελών της οργάνωσης και στον «πολιτικό ακτιβισμό» και συνοδεύεται από αντίστοιχα σημαντική παραγωγή νεοναζιστικών έργων, ενώ στη συνέχεια ο στόχος μετατοπίζεται στις φυσικές επιθέσεις κατά μεταναστών και αριστερών και η διανοητική παραγωγή περνάει σε δεύτερο πλάνο. Γίνεται φανερό ότι οι εκδόσεις για τη Χρυσή Αυγή έχουν καθαρά εργαλειακό χαρακτήρα προκειμένου να πετύχει τον στόχο της, που ήταν η προβολή των θέσεών της και η προσέλκυση οπαδών μέχρι την είσοδό της στο Κοινοβούλιο.
Η σημερινή πολιτική παρουσία της Ακροδεξιάς πώς συστοιχίζεται με τον εκδοτικό χώρο;
Σήμερα, και ιδιαίτερα μετά την καταδίκη της Χρυσής Αυγής και την πανδημία, παρατηρούμε την εμφάνιση μιας νέας πολιτικής τάσης που βρίσκεται κοντά στα συνθήματα της αμερικανικής Alt Right, με αιχμή το αντιεμβολιαστικό κίνημα και ζητήματα οικογένειας, θρησκευτικής πίστης και έμφυλων ταυτοτήτων. Αυτές οι τάσεις είναι εμφανείς στο Διαδίκτυο, αλλά δεν έχουν ακόμα εκδοτικό φορέα. Λογικά θα ακολουθήσει.
Θεωρείς πως η εθνικιστική και ακροδεξιά ρητορική αρχίζει να γίνεται ηγεμονική;
Από τη στιγμή που η ρητορική τους υιοθετείται πολύ συχνά από φορείς της εξουσίας και επηρεάζει κεντρικές πολιτικές της χώρας, θεωρώ πως είναι μια προοπτική πολύ πιθανή. Το πιο ανησυχητικό, κατά την άποψή μου, είναι ότι ο «εθνικιστικός συντηρητισμός» επικρατεί σε όλον τον κόσμο, στη Δύση αλλά και στην Ινδία, ορθώνοντας φράχτες και κηρύσσοντας το μίσος για τον άλλον.
Δεν ανησυχείς μήπως με τη μελέτη σου δίνεις ακόμα πιο έντονη ορατότητα σε όλα αυτά τα μορφώματα;
Δεν είναι θέμα ορατότητας, είναι θέμα επίγνωσης. Όλος αυτός ο χώρος εξακολουθεί να υπάρχει και να αναπτύσσεται ανεξάρτητα με το αν εμείς ασχολούμαστε μαζί του. Πιστεύω ότι ένας ενημερωμένος δημοκρατικός πολίτης οφείλει να γνωρίζει πώς διαμορφώνεται η ακροδεξιά ρητορική για να μπορεί να την αντιμετωπίσει, να γνωρίζει δηλαδή πώς η ρητορική τους μετατρέπεται σε ηγεμονία.
