Πριν από λίγα χρόνια κυκλοφορούσε στα διεθνή ΜΜΕ η «άποψη» ότι ο Ίψεν έχει ξεπεραστεί. Περιττό να πω ότι αυτή η αντίληψη διαψεύστηκε, δεν «φτούρησε», καθώς ο Ίψεν εξακολουθεί να παίζεται και να διαπρέπει στις παγκόσμιες σκηνές, επειδή είναι ένας κατ’ ουσίαν λαϊκός συγγραφέας που απευθύνεται στην καρδιά των ανθρώπων -όχι στη στενή λογική τους-, μιλώντας με παραβολές.
Δεν πάει πολύς καιρός που ο Αμερικανός σκηνοθέτης Λι Μπρόγιερ παρουσίασε στην Αθήνα ένα «Κουκλόσπιτο», όπου όλα τα τελώνια και τα ξωτικά της σκανδιναβικής μυθολογίας ήταν παρόντα στη σκηνή. Ξεπροβάλλοντας κάτω από καναπέδες και κρεβάτια, ξεμυτίζοντας από ερμάρια και ντουλάπες, κρυμμένα πίσω από τις κουρτίνες, έκαναν τις «ζαβολιές» τους χωρίς να σκανδαλίζουν κανέναν. Το ελληνικό κοινό το δέχτηκε ως κάτι «φυσικό», επειδή ακόμα ως λαός είμαστε εξοικειωμένοι, στο πιο βαθύ μας κύτταρο, με τον μύθο. Και επειδή, κυρίως, η γνωριμία του ελληνικού θεατρικού κοινού με τον Ίψεν στη χώρα μας έχει παλαιότερες και βαθύτερες ρίζες από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Όταν πρωτοπαίχτηκαν τα έργα του στην Ελλάδα, στα τέλη του 19ου αιώνα, έτυχαν λαμπρής υποδοχής από δύο βαρυσήμαντα δοκίμια δύο σπουδαίων ανθρώπων του πολιτισμού, του Γ. Βιζυηνού και του Γρ. Ξενόπουλου, τα οποία άφησαν ως παρακαταθήκη.
Για να έρθουμε στο σημερινό μας θέμα, στην «Αγριόπαπια» του Ίψεν. Και εδώ παρατηρούμε επίσης μια θεμελιακή παρανόηση του έργου. Επιμένουν κάποιοι ότι θέμα του Ίψεν είναι το «ζωτικό ψεύδος», ότι δεν πρέπει, δηλαδή, να χαλάμε την ησυχία των καλών ανθρώπων αποκαλύπτοντάς τους μια οδυνηρή αλήθεια, αλλά είναι προτιμότερο να τους αφήνουμε στον μακάριο ύπνο τους. Τίποτα το αναληθέστερο για τον Ίψεν, που μισεί όσο τίποτα την παραπάνω αντίληψη του βόρειου, καλβινιστικού λουθηρανισμού, τον οποίο αντιμάχεται σε όλα του τα έργα. Πραγματικό θέμα του έργου είναι η βιβλική εντολή ότι μπορούμε να παρέμβουμε στη ζωή των άλλων μόνον όταν η πρόθεσή μας είναι καθαρά αποστολική. Όταν, δηλαδή, με την παρέμβασή μας δεν διεκδικούμε κάτι, έμμεσα ή άμεσα, για τον εαυτό μας. Τότε μόνο η επέμβασή μας δεν θα έχει αποτελέσματα καταστροφικά. Κάτι που συμβαίνει πράγματι στο έργο αυτό του Ίψεν.
Η παράσταση της «Αγριόπαπιας» στο θέατρο Εκάτη από τον θίασο Λεπτουργείον, σε μετάφραση-απόδοση του θιάσου και σκηνοθεσία της Βαλεντίνης Λουρμπά, μπορούμε κατ’ αρχάς να πούμε ότι είναι μια «νοικοκυρεμένη», τετραγωνισμένη παράσταση με ρόλους χτισμένους πάνω στο γαλλικό μοντέλο του «καλογραμμένου έργου». Πράγματι, ο Ίψεν έμαθε να «τελειώνει» τα έργα του, όπως έλεγε ο ίδιος, μελετώντας το γαλλικό καλογραμμένο έργο «σαλονιού». Αλλά για να το ανατινάξει στο τέλος, τοποθετώντας μια βραδυφλεγή βόμβα κάτω από το «χαλί» του: την άτυπη σχιζοφρένεια των ενοίκων του.
Θέμα της «Αγριόπαπιας» και όλων των έργων του ΄Ιψεν δεν είναι, όπως τονίσαμε ήδη, το «ζωτικό ψεύδος», αλλά η αλήθεια της ζωής και το αποστολικό της νόημα. Πρόκειται για μια άγρια κριτική του ηθικολογικού, υποκριτικού προτεσταντικού πνεύματος, κυρίαρχου τότε στη νορβηγική κοινωνία. Ο Γκρέγκερς Βέρλε, αποστάτης γιος του πλούσιου βιομήχανου πατέρα του, φαντασιώνεται ότι είναι ένας Άμλετ-αναμορφωτής του κόσμου και περιφέρει μάταια ένα «γραμμάτιο του ιδεώδους» προς είσπραξη, ενώ δεν είναι παρά ένα άσχημο, αδέξιο και ισχνό αμλετικό ομοίωμα, ανίκανος ακόμη και να ανάψει τη σόμπα του δωματίου του χωρίς να προκαλέσει πυρκαγιά και πλημμύρα! Ανάλογα και τα άλλα πρόσωπα του έργου ανακαλούν τα σαιξπηρικά τους πρότυπα, όπως επισημαίνει ο Τζέιμς Τζόις. Για να μην μακρηγορώ, θα περιοριστώ στο σύμβολο της αγριόπαπιας που είναι η χαμένη μας ελευθερία των φτερών μιας ουράνιας πτήσης, παραπέμποντας στον σκοτωμένο «Γλάρο» του Τσέχοφ και στη μεταμορφωμένη κουκουβάγια του ονείρου της αθώας, αμλετικής Οφηλίας.
Η κατά τα άλλα επιμελημένη παράσταση στο θέατρο Εκάτη, με τα καλά στελέχη της αλλά και με πολλές περικοπές προσώπων ή σκηνών, ακολούθησε το «στρωμένο χαλί» μιας «νοικοκυρεμένης», ευθύγραμμης άποψης, επιλέγοντας την ευρεία πύλη αντί της στενής. Ωστόσο δεν θα ήθελα να κλείσω αυτό το σημείωμα χωρίς να τονίσω ιδιαίτερα την παρουσία μιας πολύ νέας ηθοποιού δίπλα στους έμπειρους Μιχαήλ Άγγελο Δρόσο, Χάρη Λογγαράκη, Όλγα Μουρσελά και Μάνο Χατζηγεωργίου: της Λήδας Χατζηδημητρίου, στον δύσκολο ρόλο της Έντβιγκ-Οφηλίας. Απλή, λιτή και ουσιαστική, υπόσχεται πολλά.
