Με φιλοσοφία που παραπέμπει στο δόγμα του σοκ του Μίλτον Φρίντμαν η κυβέρνηση επιχειρεί να επωφεληθεί από την καταστροφή στη Θεσσαλία, την οποία επέτρεψε αφήνοντάς την πρώτα ανοχύρωτη, και βλέπει τώρα την καταρράκωσή της ως ευκαιρία προκειμένου να ανοίξει τον δρόμο για την ιδιωτικοποίηση του νερού και την επέλαση των funds στον πάλε ποτέ σιτοβολώνα της χώρας, που θα έχει ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των αγροτών και των τοπικών προϊόντων.
Η απευθείας ανάθεση του τιτάνιου έργου του σχεδιασμού κλιματικής θωράκισης της κύριας αγροτικής περιοχής της χώρας μετά τις τελευταίες καταστροφικές πλημμύρες σε εταιρεία η οποία είναι εμπορική (HVA) και δεν έχει οποιαδήποτε σχέση με τη διαχείριση υδάτινων οικοσυστημάτων πιστοποιεί από μόνη της τις διαφορετικές προθέσεις που υπάρχουν για το μέλλον της Θεσσαλίας αντί της πραγματικής της προστασίας. Το βιογραφικό της HVA είναι αντιθέτως ιδιαίτερα πλούσιο σε ό,τι αφορά την παρουσία της σε πρώην αποικιοκρατικές χώρες. Στο σάιτ της εταιρείας, όπου υπάρχει ένας χάρτης με τη δραστηριότητά της από το 1879, οπότε και ιδρύθηκε, οι περισσότερες κουκκίδες που σχετίζονται με τα πρότζεκτ που έχει υλοποιήσει εντοπίζονται στην Αφρική και στη Νότια Ασία, σε περιοχές δηλαδή όπου αναπτύχθηκε η ολλανδική αποικιοκρατία. Μάλιστα, η εταιρεία νιώθει την ανάγκη να διευκρινίσει ότι… δεν χρησιμοποίησε σκλάβους, μολονότι η δουλεία είχε τυπικά καταργηθεί όταν ιδρύθηκε - από το 1863. Το 1928 η HVA είχε εδραιωθεί μάλιστα ως μία από τις μεγαλύτερες αποικιακές εταιρείες στον κόσμο, με 36 «παραρτήματα» στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες (το σημερινό Αρχιπέλαγος των Φιλιππίνων και της Ινδονησίας) και περίπου 200.000 εργαζόμενους! Επίσης, όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα της στο σημείο για τη στρατηγική που ακολουθεί, η HVA είναι γνωστή για τον ρόλο της ως διαμεσολαβήτρια μεταξύ των πολυεθνικών προκειμένου να αγοράζονται τα προϊόντα της από τα γεωργικά περιουσιακά στοιχεία που διαχειρίζεται ή κατέχει μαζί τους από κοινού.
Αντιθέτως, δεν είναι καθόλου γνωστή για τη σχέση της με τις υποδομές περιβάλλοντος. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περιβαλλοντικές οργανώσεις της Ολλανδίας δεν την είχαν καν ακουστά όταν καλούνταν να απαντήσουν στα σχετικά ερωτήματα των αντίστοιχων ελληνικών, οι οποίες ζητούσαν να μάθουν περισσότερα μετά τις κυβερνητικές ανακοινώσεις. Στο master plan που συγκρότησε για τη Θεσσαλία, η HVA όχι μόνο δεν συμβαδίζει με τις ευρωπαϊκές Οδηγίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά επαναφέρει και κακές πρακτικές του παρελθόντος. Προτείνει την περαιτέρω τσιμεντοποίηση των οικοσυστημάτων μέσα από την κατασκευή φαραωνικών υποδομών, το ξερίζωμα της εναπομείνασας βλάστησης στα ποτάμια -συντηρώντας τη λανθασμένη αντίληψη ότι είναι εκείνη που τα μπλοκάρει όταν έχουμε έντονα καιρικά φαινόμενα-, την εκβάθυνση των ποταμών αντί για τη διαπλάτυνσή τους, που συνεπάγεται την καταστροφή του πυθμένα, και συνολικά λύσεις που θα δημιουργήσουν περισσότερα και μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που ενδέχεται να διευθετήσουν όσο βαθαίνει η κλιματική κρίση.
Ισως έναν ρόλο στην εμπλοκή της παράταιρης με τις ανάγκες HVA να έπαιξε και το γεγονός ότι ο σημερινός διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Μιλτιάδης Γκουζούρης έχει διατελέσει μεταξύ άλλων σύμβουλος του υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης Αθανάσιου Τσαυτάρη (επί κυβέρνησης Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜ.ΑΡ. την περίοδο 2012-2014) και είναι μέλος του Development Finance Forum, «πρωτοβουλίας της Παγκόσμιας Τράπεζας με στόχο τη δημιουργία αναπτυξιακών έργων σε χώρες με αναπτυσσόμενες οικονομίες».
Θα μας σώσουν μόνο και μόνο επειδή είναι Ολλανδοί
Από την πρώτη στιγμή ο πρωθυπουργός ανέδειξε παραπλανητικά τον τόπο προέλευσης της εταιρείας. Ήθελε να δημιουργήσει την εντύπωση πως η κυβέρνηση είχε καταλήξει στην πλέον κατάλληλη επιλογή μόνο και μόνο επειδή η HVA προέρχεται από μια χώρα που κατέχει πλούσια τεχνογνωσία στη διαχείριση των δικών της υδάτινων οικοσυστημάτων έχοντας διευθετήσει από καιρό το ζήτημα των πλημμυρών.
Ξεκοκαλίζοντας την έκθεση της ολλανδικής εταιρείας, WWF και Greenpeace υπογραμμίζουν ότι στερείται ακόμη και τη στοιχειώδη επιστημονική επάρκεια. Μιλούν για ένα εξαιρετικά πρόχειρο αποτέλεσμα, όπου γίνεται συρραφή κειμένων και προτάσεων που είχαν διατυπωθεί παλιότερα και συχνά με αντικρουόμενο μεταξύ τους χαρακτήρα, καθώς είχαν σχεδιαστεί σε άλλη εποχή και εντός άλλου πλαισίου. «Οι προτάσεις της διαιωνίζουν ό,τι μας έφερε ως εδώ» δήλωσε στην ΑΥΓΗ της Κυριακής η Έλενα Δανάλη, υπεύθυνη της εκστρατείας για βιώσιμη γεωργία της Greenpeace, επισημαίνοντας ακόμη ότι δεν αναφέρονται καν πληροφορίες για τους επιστήμονες που συνέταξαν τα κείμενα ούτε όμως μεθοδολογία ή περιγραφή της έρευνας (αν διεξήχθη έρευνα…).
Οι απώτερες προθέσεις
Κι ενώ το κείμενο παρουσίαζε σοβαρές ελλείψεις ως προς την επιστημονική επάρκειά του, αποτύπωνε ξεκάθαρα τις απώτερες προθέσεις του σχεδιασμού μέσα από την επιλογή να αναδείξει σε κεντρικό ζήτημα την ίδρυση ενός οργανισμού διαχείρισης υδάτων με τη μορφή Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου (ΟΔΥΘ), ο οποίος δηλώνεται ρητά ότι θα λειτουργεί με βάση τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας και θα αναλάβει δημόσιες εξουσίες, όπως η διοίκηση των υδάτινων πόρων της Θεσσαλίας, η διαμόρφωση της τιμολογιακής πολιτικής του νερού -πόσο θα πληρώνουν δηλαδή οι αγρότες το νερό για να ποτίζουν τα χωράφια τους- και η επιβολή προστίμων.
Η κυβέρνηση, σαν να βρισκόταν σε συνεννόηση, πήρε αυτούσια την πρόταση της HVA και τη μετέτρεψε σε πρόταση νόμου. Ήταν τόσο εξόφθαλμη η διαδικασία, που ενώ το master plan ήταν ακόμα ανοιχτό σε δημόσια συζήτηση, ένα μέρος του βγήκε σε παράλληλη διαβούλευση για να γίνει νόμος τους κράτους. Ο σχεδιασμός της HVA προβλέπει την πρόσληψη δέκα διευθυντών και ενός δικηγόρου από την ελεύθερη αγορά με αμοιβές ύψους 3 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως, όπου ένα μέρος των υπέρογκων μισθών θα επωμιστούν οι Θεσσαλοί αγρότες και η τοπική κοινωνία (περιβαλλοντικά τέλη, κόστος άρδευσης κ.ο.κ.). Στο νομοσχέδιο πάλι δεν γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένο ποσό, ωστόσο οι αμοιβές συσχετίζονται με τις ετήσιες αποδοχές του ανώτατου δικαστικού λειτουργού της χώρας, δηλαδή του προέδρου του Αρείου Πάγου.
Για να καλύψει τις ανάγκες της, η ΟΔΥΘ Α.Ε. θα μπορεί να επιβάλλει διοικητικά πρόστιμα και να εισπράττει και από «την εκμετάλλευση της περιουσίας της», η οποία πιθανότατα θα αφορά τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα τα οποία προτείνει η HVA στο master plan της και, βεβαίως, τα υδάτινα οικοσυστήματα της Θεσσαλίας. Για τα μέλη του Δ.Σ., πάλι, προβλέπεται ακόμη και μπόνους στην περίπτωση που επιτύχουν τους στόχους τους. «Αφού δεν υπάρχει παραγωγή αλλά εκμετάλλευση δημόσιου αγαθού, ποιοι είναι οι στόχοι που θα φέρνουν μπόνους στα μέλη του Δ.Σ. ενός κερδοσκοπικού οργανισμού;» διερωτήθηκε με ανάρτησή της η Θεοδότα Νάντσου, διευθύντρια Περιβαλλοντικής Πολιτικής του WWF.
Ιδιαίτερα γενναιόδωρο είναι το master plan και όταν φτάνει σε εκείνα που θα χρειαστεί ο ΟΔΥΘ για να λειτουργήσει. Περιέχει τόση λεπτομέρεια, σε επίπεδο ακόμα και αριθμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, smartphones και ποδηλάτων, τυπολογίας για τις οθόνες αλλά και τύπου αυτοκινήτων 4x4.
Επιβάρυνση αντίστοιχη με τα διόδια
Αντιθέτως, για την κατασκευή των έργων που προτείνει η HVA, όπως αναχώματα μήκους 130 χιλιομέτρων, με το κόστος να ανέρχεται στα 5 εκατομμύρια ευρώ για κάθε χιλιόμετρο, δημιουργία τάφρου μήκους 40 χιλιομέτρων και μεγάλα φράγματα, δεν είναι εξασφαλισμένη η χρηματοδότηση.
«Γνωρίζουμε ότι η Ε.Ε δεν δίνει πλέον λεφτά για μεγάλα φράγματα λόγω του διαφορετικού μοντέλου πολιτικής που προωθεί. Προφανώς οι πόροι θα βρεθούν από συμπράξεις δημόσιων και ιδιωτικών φορέων (ΣΔΙΤ). Που σημαίνει ότι όποιο έργο κατασκευαστεί θα λειτουργήσει όπως οι εθνικές οδοί με τα διόδια. Θα παραχωρείται η λειτουργία ενός φράγματος για 30-40 χρόνια, που σημαίνει ότι θα τιμολογεί τη χρήση του ο ιδιωτικός οργανισμός προς τον φορέα διαχείρισης και προφανώς ο φορέας θα μετακυλίει το κόστος αυτό στους αγρότες» δηλώνει στην ΑΥΓΗ ο Θάνος Γιαννακάκης, συντονιστής δράσεων για λύσεις από τη φύση του WWF.
Η αναφορά στις λύσεις που βασίζονται στη φύση (nature based solutions) γίνεται μόνο κατ’ επίφαση, ενώ από την έκταση που δίνεται σε κάθε πρόταση αναδεικνύονται και πάλι οι προτεραιότητες για την περιοχή. «Αρχικά αναφέρει ότι για τις πλημμύρες θα έπρεπε να φτιαχτούν μικρά έργα ορεινής υδρονομίας, το οποίο είναι και το βέλτιστο. Ωστόσο, σ’ αυτό αφιερώνει 2,5 σελίδες στο κείμενο των 400 σελίδων. Σαν δεύτερη επιλογή λίγες γραμμές παρακάτω αναφέρει ότι αν δεν ευοδωθούν τα συγκεκριμένα έργα, τότε προτείνεται η κατασκευή 23 μεγάλων φραγμάτων, στην οποία αφιερώνει 60 σελίδες» επισημαίνει ο Θ. Γιαννακάκης.
Δεν πρόκειται «απλώς» για μια επιστημονική αστοχία της έκθεσης, καθώς τα μεγάλα αυτά φράγματα έχουν χωροθετηθεί σε πολύ συγκεκριμένες συντεταγμένες. «Τα έχουν χωροθετήσει στις εξόδους των βουνών προς την πεδιάδα, εκεί που υπάρχουν ποτάμια. Που σημαίνει ότι σε κάθε έξοδο των βουνών προς την πεδιάδα θα φτιάχνεται ένα μεγάλο φράγμα, που σημαίνει ότι θα ελέγχεται ό,τι νερό φτάνει στην πεδιάδα από τα βουνά είτε από τον φορέα είτε από την εταιρεία, η οποία μέσω ΣΔΙΤ θα έχει κατασκευάσει τα έργα και θα διεκδικεί την αξιοποίησή τους για τις επόμενες δεκαετίες».
«Θα τους πιέσουν να αλλάξουν προϊόντα μέσω της τιμής στο νερό»
«Προχωρούν βήμα-βήμα. Όποιος ελέγχει το νερό ελέγχει και τη γη και τα προϊόντα» τονίζει ο Βασίλης Κόκκαλης, τομεάρχης Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και βουλευτής Λάρισας του κόμματος. Διαβλέπει ότι τα ιδιωτικά συμφέροντα θα πετύχουν την αλλαγή που επιδιώκουν στον Θεσσαλικό Κάμπο καθώς ο φορέας διαχείρισης θα μπορεί να χρησιμοποιεί την τιμή ως μέσο πίεσης και να κοστολογεί υψηλότερα την άρδευση για τα προϊόντα που καλλιεργούνται στα χωράφια και δεν συγκαταλέγονται σε εκείνα που εμπορεύονται οι πολυεθνικές.
Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πυκνώνουν οι αναφορές για συζητήσεις μεταξύ της ίδιας της HVA με συνεταιρισμούς αγροτών για την ενοικίαση ή αγορά εκτάσεων δημιουργείται η αίσθηση μιας συντονισμένης προσπάθειας να γίνει πράγματι η κρίση ευκαιρία. Οι αγρότες αναμένεται να πιεστούν να αλλάξουν τις καλλιέργειές τους όχι για το καλό του πλανήτη (να στραφούν δηλαδή σε λιγότερο υδροβόρες επιλογές), αλλά γιατί προϊόντα όπως το αβοκάντο φεύγουν πιο εύκολα στις ευρωπαϊκές χώρες, σε αντίθεση με το βαμβάκι. «Το brand των ελληνικών προϊόντων θα χαθεί» προειδοποιεί ο Β. Κόκκαλης.
Η κυβέρνηση αρνείται με κατηγορηματικό τρόπο ότι το νομοσχέδιο ιδιωτικοποιεί τους υδάτινους πόρους της Θεσσαλίας. Τις απαντήσεις όμως τις δίνει το ίδιο το νομοσχέδιο. Έτσι, ενώ το μετοχικό κεφάλαιο προβλέπεται ότι ανήκει σε ποσοστό 100% στο Δημόσιο, δεν παρέχονται εγγυήσεις ότι δεν μπορεί να τροποποιηθεί το σχετικό άρθρο. Με μια αύξηση του (εξαιρετικά ανεπαρκούς για τις αρμοδιότητες της ΟΔΥΘ Α.Ε.) αρχικού μετοχικού κεφαλαίου (1.000.000 ευρώ) ο δημόσιος χαρακτήρας του φορέα θα αποδυναμωθεί αισθητά. Επιπλέον, το νομοσχέδιο δεν κατοχυρώνει ρητά ούτε τον κοινωφελή χαρακτήρα της ΟΔΥΘ Α.Ε. ούτε την καθολική, προσιτή, συνεχή, ποιοτική και περιβαλλοντικά βιώσιμη παροχή των υπηρεσιών της ύδρευσης, άρδευσης, αποχέτευσης και περιβαλλοντικής προστασίας. Στον περιφερειάρχη Θεσσαλίας Δημήτρη Κουρέτα έκανε ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ενώ στη χώρα της HVA ο αντίστοιχος φορέας ανήκει στο Δημόσιο και συνεργάζεται με τις 21 περιφέρειες της χώρας για τη διαχείριση των λεκανών απορροής και κινδύνων πλημμύρας, εδώ προκρίνεται ένα ιδιωτικό σχήμα.
Ο μεγάλος κίνδυνος του εκτοπισμού
Οσοι αγρότες επιλέξουν να μείνουν στον τόπο τους παρά τις αντιξοότητες και το γεγονός ότι αρκετά χωράφια παραμένουν βουτηγμένα στη λάσπη και στο νερό (170.000 στρέμματα παραμένουν ακόμη πλημμυρισμένα) «θα μετατραπούν απλώς σε εργαλεία παραγωγής για τα προϊόντα των πολυεθνικών» σημειώνει ο Β. Κόκκαλης.
«Όλη η συζήτηση γίνεται τελικά για να φεουδαρχίσουμε τη Θεσσαλία μέσω της ιδιωτικοποίησης;» διερωτάται η Έλενα Δανάλη, ενώ, όπως τονίζει, στο επίκεντρο θα έπρεπε να βρεθεί η κουβέντα για την αλλαγή αγροτικού μοντέλου και τη διαχείριση του νερού, καθώς το μοντέλο εντατικής και βιομηχανικής γεωργίας που εφαρμοζόταν ως σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του αποδείχθηκε υψηλού ρίσκου και εντελώς ευάλωτο στα νέα κλιματικά δεδομένα. «Όλες οι προβλέψεις δείχνουν ότι αν δεν αλλάξει το αγροτικό μοντέλο, σε δέκα-δεκαπέντε χρόνια ο Θεσσαλικός Κάμπος θα έχει ερημοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό».
