«Το αίμα που χύθηκε στο Πολυτεχνείο δεν έχει δικαιωθεί» λέει ο Ιερώνυμος Λύκαρης. Ένας από τους πολλούς και αυτός που συμμετείχαν στη «λαϊκή εξέγερση», 50 χρόνια μετά καταθέτει τον δικό του οβολό στη μνήμη. Το βιβλίο του «Πολυτεχνείο 1973. Το αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει» (εκδ. Καστανιώτης) μπορεί να διαβάζεται σαν μυθιστορηματικό ντοκιμαντέρ, ωστόσο πατάει γερά στις πηγές και σε μια πραγματικότητα που έχει σφραγίσει τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα ξεκίνησε να γράφει το 2019. Επιδιώκοντας να συνδέσει μια ληστεία τράπεζας με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, διαπίστωσε ότι το υλικό του ξεπερνάει κατά πολύ τον αρχικό σχεδιασμό. Τα πρακτικά από τις δύο δίκες του Πολυτεχνείου και ο «Φάκελος 650» της Ασφάλειας τον τροφοδότησαν επαρκώς ώστε να καταγράψει «ώρα την ώρα, δρόμο τον δρόμο» όσα συνέβησαν εκείνες της ημέρες γύρω από το Πολυτεχνείο αλλά και πιο μακριά. Στα νοσοκομεία και στις κλινικές που περιέθαλψαν τραυματίες και πιστοποίησαν νεκρούς. Εν πολλοίς, άγνωστα τα στοιχεία που παραθέτει από το Νοσοκομείο Παίδων που περιέθαλψε τραυματισμένα παιδιά από 4 έως 13 χρόνων! Ακόμα πιο εντυπωσιακή μέσα στην τραγικότητά της η ιστορία του Αγαμέμνονα Καραγιώργη, του μεγαλοεργολάβου που η Χούντα επέλεξε να αναθέσει την επέκταση του ΚΑΤ, προφανώς για τις υπηρεσίες του στην υπόθεση «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Το παιδί του δολοφονήθηκε από ριπή πυροβόλου στο Πολυτεχνείο.
Για όλα αυτά μας μιλάει ο Ιερώνυμος Λύκαρης (ψευδώνυμο), ο γνωστός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, που στο συγκεκριμένο βιβλίο πραγματεύεται πολλούς φόνους, δολοφόνους που αθωώθηκαν και άλλους που αναζητούνται ακόμα.
Ακόμα ένα ακόμα βιβλίο για το Πολυτεχνείο; Διαφοροποιείται από όσα έχουν γραφτεί έως τώρα;
Το βιβλίο αυτό δεν είναι ένα χρονικό της τριήμερης εξέγερσης, αν και πολλές ηρωικές πλευρές της ξετυλίγονται μέσα από τις μαρτυρικές καταθέσεις των τραυματιών και των συγγενών των νεκρών στις δύο δίκες για τη σφαγή. Ούτε η ιστορία του σκανδάλου των δύο δικών, στην οποία θα μπορούσαμε να δώσουμε και τον τίτλο «Έγκλημα και Ατιμωρησία». Είναι ένα βιβλίο που επιχειρεί να ανασύρει από τη λησμοσύνη την αυθεντική αλήθεια της φωνής των «άγνωστων στρατιωτών του Νοέμβρη», που μίλησαν για την πιο σημαντική στιγμή της ζωής τους μέσα από τις λίγες παραγράφους μιας κατάθεσης σε δικαστήριο και μετά σιώπησαν.
Πώς από τα αστυνομικά μυθιστορήματα βρεθήκατε να γράφετε για το Πολυτεχνείο;
Τον Νοέμβριο του 2018 σε ένα από τα επετειακά αφιερώματα εκείνης της χρονιάς είδα τη φωτογραφία από το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Μακεδονία του Σαββάτου 17 Νοεμβρίου 1973. Εκεί, κάτω από τη μεγάλη είδηση της εισβολής του τανκς, τους νεκρούς, τους τραυματίες και τους συλληφθέντες, υπήρχε ένα μονόστηλο για τη ληστεία σε ένα υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας που έγινε το πρωί της Παρασκευής 16 Νοεμβρίου. Μου κίνησε το ενδιαφέρον, θεώρησα ότι βρήκα θέμα για τη συγγραφή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος και άρχισα να συγκεντρώνω πραγματολογικό υλικό. Διαβάζοντας την πεντάτομη, δυσεύρετη πλέον, έκδοση των πρακτικών της πρώτης δίκης για τη σφαγή του Πολυτεχνείου, γρήγορα συνειδητοποίησα ότι στις ξεχασμένες καταθέσεις των συγγενών των νεκρών, των τραυματιών αλλά και των αυτοπτών μαρτύρων δολοφονιών και τραυματισμών που κατέθεσαν ως μάρτυρες κατηγορίας αποτυπώνονταν συγκλονιστικές λεπτομέρειες και στιγμιότυπα της εξέγερσης. Ψηφίδες της άγνωστης ιστορίας της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, που ζωντανεύουν μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα, δρόμο τον δρόμο την καθοριστική συμβολή αυτών που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις και στις συγκρούσεις στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους, αυτών που τελικά προσέδωσαν στην εξέγερση τον χαρακτήρα του λαϊκού ξεσηκωμού. [Αναφέρομαι σε όσους και όσες το βράδυ της Παρασκευής 16/11 έστησαν τα οδοφράγματα, δεν έκαναν πίσω στα κύματα των δακρυγόνων, υπέστησαν τον άγριο ξυλοδαρμό (σε αρκετές περιπτώσεις τον ανταπέδωσαν στα ίσα) και στη συνέχεια δέχτηκαν μαζικά τα ανθρωποκτόνου πρόθεσης πυρά των αστυνομικών δυνάμεων και των παρακρατικών. Αλλά και σε όσους και όσες αψήφησαν τον στρατιωτικό νόμο και κατέβηκαν στους δρόμους το Σάββατο 17/11 και την Κυριακή 18/11 και υπέστησαν τη δολοφονική δράση του στρατού, συνεπικουρούμενου από τις καταπονημένες, στα όρια της αποδιοργάνωσης, αστυνομικές δυνάμεις.] Παράτησα, λοιπόν, το μυθιστόρημα και άρχισα να ασχολούμαι με αυτή την προσπάθεια. Αρχικά οργάνωσα κατάλληλα το υλικό ώστε να διευκολυνθεί η παράθεσή του ανά ώρα και τόπο τραυματισμού ή δολοφονίας. Κατέληξα ότι ο προσφορότερος τρόπος για να αξιοποιηθούν όλα όσα διασώθηκαν από τα λεγόμενά τους, τα όσα καταγράφηκαν δηλαδή από τον πρακτικογράφο του δικαστηρίου και τους δημοσιογράφους που κάλυπταν τη δίκη, ήταν αυτός της τριτοπρόσωπης αφήγησης με μια κοινή αφηγηματική δομή για όλες τις περιπτώσεις.
Για πόσες περιπτώσεις μιλάμε;
Συνολικά μιλάμε για 23 συγγενείς νεκρών, 133 τραυματίες, 2 συγγενείς τραυματιών και 25 αυτόπτες μάρτυρες. Ξεκίνησα με σκοπό αυτό το σώμα των καταθέσεων να αποτελέσει το σύνολο του βιβλίου, με τίτλο εργασίας «Φωνή του αίματος». Τελικά όμως, όπως είδατε, αποτέλεσε το πρώτο μέρος του.
Και το δεύτερο μέρος πώς προέκυψε;
Τυχαία. Στα τέλη του 2021 βρήκα στα αρχεία μου ένα αφιέρωμα του Έθνους του 1994, όπου ο δημοσιογράφος Θοδωρής Ρουμπάνης αποκάλυπτε υλικό από τον «Φάκελο 650» του Γραφείου Εθνικής Ασφαλείας της Αστυνομικής Διεύθυνσης Αθηνών - μια σημαντική τότε δημοσιογραφική επιτυχία. Όπως έγραφε στο εισαγωγικό του σημείωμα, επρόκειτο για απόρρητα έγγραφα που σώθηκαν από την καταστροφή και περιλάμβαναν καταλόγους με ονόματα νεκρών, τραυματιών, συλληφθέντων, ακόμα και πολιτών που έχασαν τις τσάντες τους και τις ταυτότητές τους. Στο αφιέρωμα δημοσιεύονταν, μεταξύ άλλων, έγγραφα για τους νεκρούς, τα ονόματα 514 τραυματιών που εμφανίζονταν στις καταστάσεις της Ασφάλειας, καθώς και ένα έγγραφο του Νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» με τα τραυματισμένα παιδιά που διακομίστηκαν στο νοσοκομείο τις μέρες της εξέγερσης. Τα έγγραφα που μου έδωσε ο Θ. Ρουμπάνης αναφέρονταν στους νεκρούς, οι καταστάσεις νοσοκομείων και κλινικών με νεκρούς και τραυματίες και οι καταστάσεις της Ασφάλειας με τραυματίες οργανωμένα και αυτά κατάλληλα, αποτέλεσαν το δεύτερο μέρος του βιβλίου με τίτλο «Φάκελος 650». Με αφορμή δε την επέτειο για τα 50 χρόνια από την εξέγερση, θεώρησα ότι θα ήταν μια πρόσθετη εκδήλωση αναγνώρισης η δημοσίευση τόσο των εγγράφων για τους νεκρούς όσο και όλων των ονομάτων των τραυματιών που υπάρχουν στις δύο διαφορετικού τύπου καταστάσεις που προανέφερα, και που όλοι τους σχεδόν παρέμειναν «οι άγνωστοι στρατιώτες του Νοέμβρη», όπως πολύ εύστοχα τους χαρακτήρισε στο επίμετρο του βιβλίου η Μαριάννα Τζιαντζή.
Τα στοιχεία για τους νεκρούς και τους τραυματίες σε αυτά τα έγγραφα συμπίπτουν με όσα γνωρίζουμε μέχρι τώρα;
Σε ό,τι αφορά τους νεκρούς, τα έγγραφα του «Φακέλου 650» δεν προσθέτουν τίποτα το νεότερο στα αποτελέσματα της έρευνας του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη με τους 24 επιβεβαιωμένους νεκρούς. Διαχρονικά η Ασφάλεια, από το πρώτο έγγραφο που είναι η έκθεση του διευθυντή της Αστυνομίας Πόλεων Λουκά Χριστολουκά με ημερομηνία 21/11.1973 μέχρι το τελευταίο διαθέσιμο έγγραφο με ημερομηνία 11/1/1984, παραδέχεται μόνο την ύπαρξη 15 νεκρών που δολοφονήθηκαν από πυροβόλο όπλο. [Αξίζει, ωστόσο, να πούμε ότι από έγγραφο σε έγγραφο, έξι συνολικά, ο αριθμός των νεκρών που καταγράφει κάθε φορά ποικίλλει, ενώ από καταγραφή σε καταγραφή πολλά ονόματα γράφονται λάθος. Αυτή η εκ συστήματος ή από αμέλεια λανθασμένη καταγραφή των «αποδεκτών» από την αστυνομία νεκρών της εξέγερσης αποτελεί γραφειοκρατική σκύλευση, που κορυφώνεται επί Μεταπολίτευσης με τη στάση του «Ελληνικού Δημοσίου» στις «στρεφόμενες εναντίον του» αγωγές από τις οικογένειες των Ιωάννη Κομνηνού (κατατέθηκε την 1η/9/1977) και Νικόλαου Μαρκούλη (κατατέθηκε πριν τις 19/1/1979, πιθανότατα τον Δεκέμβριο του 1978).] Ενώ έχουν ολοκληρωθεί πια και οι δύο δίκες, οι νομικοί σύμβουλοι του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως εξακολουθούν να θεωρούν ως «ισχυρισμό» τη δολοφονία των ανθρώπων τους και να ζητούν από την Ασφάλεια επειγόντως κάθε σχετικό στοιχείο για τη «λυσιτελεστέραν υπεράσπισιν των συμφερόντων του Δημοσίου».
Και με τους τραυματίες το ίδιο συμβαίνει;
Ο αριθμός των τραυματιών που περιλαμβάνεται στις καταστάσεις των νοσοκομείων και των κλινικών και στις καταστάσεις «τραυματισθένων ιδιωτών» της Ασφάλειας είναι κατά πολύ μικρότερος από τους 1.103 που κατέγραψε η προανάκριση του εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά το 1974. [Αυτό έχει την εξήγησή του, αφού στα νοσοκομεία και στις κλινικές καταγράφηκαν κυρίως οι βαρύτερα τραυματισμένοι που χρειάστηκαν εισαγωγή και νοσηλεία, αλλά και από το γεγονός ότι πολλοί από τους ελαφρύτερα τραυματισμένους έδιναν ή ψεύτικα ονόματα ή δεν έδιναν καθόλου από τον φόβο της σύλληψης. Πίσω από πολλές τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν συγκινητικές στιγμές, αν αναλογιστεί κανείς ότι πολλοί γιατροί και νοσηλευτές τίμησαν τον όρκο τους και προστάτευσαν από την Ασφάλεια πολλούς τραυματίες είτε μην καταγράφοντας τα ονόματά τους είτε και φυγαδεύοντάς τους.] Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι δεν πρέπει να υπήρξε δημόσιο νοσοκομείο ή ιδιωτική κλινική της Αθήνας και της ευρύτερης περιοχής που να μην δέχτηκε έστω και έναν τραυματία της εξέγερσης. Στα διαθέσιμα στοιχεία καταγράφονται 42 νοσοκομεία και κλινικές με συνολικά 320 τραυματίες, από τους οποίους στοιχεία για το φύλο τους προκύπτει για τους 313 (250 άνδρες και 63 γυναίκες). Το σύνολο των ονομάτων που περιλαμβάνονται στις καταστάσεις «τραυματισθέντων ιδιωτών» της Ασφάλειας είναι 534. [Από αυτά, οι 20 είναι αστυνομικοί που έχουν «παρεισφρήσει» από κεκτημένη υπηρεσιακή ταχύτητα. Επίσης, 4 τραυματίες πολίτες έχουν καταγραφεί δύο φορές. Αφαιρώντας τους αστυνομικούς και τους διπλογραμμένους, προκύπτει ότι το σύνολο των «ιδιωτών» τραυματιών είναι 510 (417 άνδρες, από τους οποίους οι 5 ξένοι υπήκοοι, και 93 γυναίκες). Το ενδιαφέρον και με τις δύο διαφορετικής προέλευσης καταστάσεις είναι ότι μας δίνουν πληροφορίες για την ημερομηνία τραυματισμού, την ηλικία, το επάγγελμα, το μέσο τραυματισμού και το είδος του τραύματος.] Όλα αυτά τα στοιχεία τα αποτυπώσαμε σε πίνακες χωρίς τις συνήθεις συμπτύξεις των κοινωνιολογικών κατηγοριοποιήσεων.
Διαβάζοντας το βιβλίο σας μου έκανε μεγάλη εντύπωση ο αριθμός των τραυματισμένων παιδιών που προκύπτει από την κατάσταση του Νοσοκομείου Παίδων. Πού τραυματίστηκαν αυτά τα παιδιά;
Από τα παιδιά που καταγράφονται σε αυτή την κατάσταση λεπτομέρειες γνωρίζουμε για τον μικρότερο νεκρό της εξέγερσης, τον Δημήτρη Θεοδωρά, του οποίου οι γονείς κατέθεσαν στην πρώτη δίκη και η μητέρα του μόνο στη δεύτερη, και για τα δύο αδέλφια Νικόλαο και Κωνσταντίνο Κατρατζή, των οποίων ο πατέρας κατέθεσε και στις δύο δίκες. Για τα άλλα δύο παιδιά που αναφέρονται στην κατάσταση, τον 13χρονο Νικόλαο Λάμπρου και τον 12χρονο Γεώργιο Αργίτη, δεν γνωρίζουμε τις συνθήκες του τραυματισμού τους. Από τις καταστάσεις των νοσοκομείων και των κλινικών αλλά και από αυτές της Ασφάλειας προκύπτει ότι τα παιδιά και οι έφηβοι τραυματίες ήταν πολύ περισσότεροι. Συγκεκριμένα, στις πρώτες καταστάσεις καταγράφονται 5 παιδιά ηλικίας από 4 έως 11 χρόνων και 43 έφηβοι (34 αγόρια και 9 κορίτσια), ενώ στις καταστάσεις της Ασφάλειας καταγράφονται ένα 10χρονο αγόρι και 43 έφηβοι (31 αγόρια και 12 κορίτσια). Κάποια ονόματα είναι κοινά και στις δύο καταστάσεις.
Πίσω από τους αριθμούς όμως υπάρχουν ανθρώπινες ιστορίες τραγικές, συγκινητικές. Για παράδειγμα, η περίπτωση του πατέρα του νεκρού Στυλιανού Καραγιώργη.
Πράγματι, η περίπτωσή του θυμίζει αρχαία τραγωδία. Ο Αγαμέμνονας Καραγιώργης ήταν μεγαλοεργολάβος οικοδομών. Μάλιστα, την περίοδο εκείνη είχε αναλάβει την επέκταση του Νοσοκομείου ΚΑΤ, όπου λίγες μέρες μετά τον θανάσιμο τραυματισμό του το πρωί του Σαββάτου από ριπή πολυβόλου ξεψύχησε τελικά ο γιος του Στυλιανός. Αμέσως μετά τον θάνατό του απαίτησε από τις Αρχές να μάθει ποιος σκότωσε το παιδί του. Επικαλούμενος τις αντικομουνιστικές δάφνες του, έστειλε επιστολή-αίτημα στον χουντοπρόεδρο στρατηγό Γκιζίκη, στην οποία, αφού υπενθύμιζε το «αγωνιστικό παρελθόν» του στον αντικομουνιστικό αγώνα -υπήρξε «μαχητής των Δεκεμβριανών όπου «σφαγιάσθηκαν» δύο αδέλφια του χωροφύλακες, στον Εμφύλιο «πολέμησε λυσσωδώς τους κομμουνιστάς», στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου συμμετείχε από κοινού με τη Χωροφυλακή σε συλλήψεις «αρκετών επικίνδυνων κομμουνιστών» και γενικά η όλη δράση του υπήρξε πάντα «Εθνικιστική ως ενεχόμενος πιστός των Ελληνοχριστιανικών παραδόσεων, αγωνιζόμενος υπέρ των ιδανικών της πατρίδος, της θρησκείας και της οικογένειας»-, απαίτησε να πληροφορηθεί ποιος και για ποιο λόγο σκότωσε τον γιο του. Και αν κάποιος υπεύθυνος ανακριτής είχε αναλάβει τις ανακρίσεις και πότε θα γινόταν η δίκη για να παραστεί ως πολιτικώς ενάγων. Απάντηση, φυσικά, δεν πήρε. Συνέχισε να ψάχνει ο ίδιος κατά τη διάρκεια και μετά την πτώση της Χούντας Ιωαννίδη, κατέθεσε και στις δύο δίκες και, μέσα από το τραγικό προσωπικό του δράμα, έφτασε να πει: «Είμαι υπερήφανος για το παιδί μου. Το παιδί μου κι αυτοί που πέθαναν έπεσαν για να ζήσουμε ελεύθεροι από τους τυράννους της Χούντας». Και στη δεύτερη επέτειο της εξέγερσης να δημοσιεύσει αγγελία μνημόσυνου με φωτογραφία του γιου του ακόμη και στον Ριζοσπάστη.
[Αυτό που προκύπτει από το βιβλίο είναι ότι το Πολυτεχνείο δεν ήταν υπόθεση μόνο των φοιτητών και γενικά των εγκλείστων στο ΕΜΠ. Το «μέσα» και το «έξω» ήταν αδιαχώριστα.
Ετσι είναι. Από τις προαναφερόμενες καταστάσεις προκύπτει ότι χιλιάδες μαθητές, σπουδαστές (εργαζόμενοι στην πλειονότητά τους), φοιτητές και εργαζόμενοι νεολαίοι κατέβηκαν μαχητικά στους δρόμους και ενώθηκαν με συνειδητοποιημένα τμήματα της εργατικής τάξης, αυτοαπασχολούμενους, μεσαία στρώματα, επιστήμονες και καλλιτέχνες. Και εκεί, μέσα από τη φωτιά των φραγμάτων πυρός, σφυρηλατήθηκε κάτι το μοναδικό. Το μέγα πάθος, η επίμονη μαχητικότητα και η συντροφική αλληλεγγύη των ανθρώπων που βρέθηκαν να διαδηλώνουν δίπλα δίπλα, να σώζουν τραυματίες και τελικά να πεθαίνουν ή να τραυματίζονται και οι ίδιοι, χωρίς να ξέρει ο ένας το όνομα του άλλου. Αυτά τα στοιχεία είναι που προσέδωσαν στην αυθόρμητη εκκίνηση της φοιτητικής κατάληψης τον χαρακτήρα γνήσιας λαϊκής εξέγερσης. Για να αποτυπωθούν όλα αυτά με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, στο τέλος του πρώτου μέρους έκανα μια προσπάθεια ευσύνοπτης σύνθεσης στοιχειών από όλες τις καταθέσεις, με βάση τις ακόλουθες ενότητες: Δολοφονηθήκαν ή τραυματίστηκαν επειδή συμμετείχαν στην εξέγερση ή επειδή βρεθήκαν συμπωματικά στα πεδία της δολοφονικής δράσης της αστυνομίας ή του στρατού· ποιοι πυροβολήθηκαν εν ψυχρώ, κατόπιν σκόπευσης· ποιοι τραυματίστηκαν στην προσπάθειά τους να σώσουν άλλους τραυματίες· πόσους άλλους ή άλλες είδαν να τραυματίζονται λίγο πριν, την ίδια στιγμή και λίγο μετά τον τραυματισμό τους ή και κατά τη μεταφορά τους στα νοσοκομεία και στις κλινικές· τι υπέστησαν και τι είδαν οι τραυματίες, οι συνοδοί και οι συγγενείς τους στο Ρυθμιστικό Κέντρο (νυν οσοκομείο ΓΝΑ «Γεννηματάς») ή σε άλλα νοσοκομεία και κλινικές όπου διακομίστηκαν μετά τον τραυματισμό τους· ποιοι κατέθεσαν στις δίκες έχοντας σφαίρα ή θραύσματα από σφαίρα στο σώμα τους και ποιοι ότι έμειναν ανάπηροι εξαιτίας του τραυματισμού τους.]
Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο; Το αίμα που χύθηκε δεν έχει δικαιωθεί;
Οχι, το αίμα που χύθηκε στο Πολυτεχνείο δεν έχει δικαιωθεί. Ούτε από την άποψη των πολιτικών στόχων της εξέγερσης ούτε από την άποψη της καταδίκης αυτών που τελικά παραπέμφθηκαν για να δικαστούν για τη σφαγή, οι περισσότεροι ως ηθικοί αυτουργοί και δύο μόνο ως φυσικοί αυτουργοί δολοφονιών. [Θυμίζω ότι η ανακοίνωση Συντονιστικής Επιτροπής που διαβάστηκε στους δημοσιογράφους το μεσημέρι της Παρασκευής έθετε ως στόχο ότι μετά την παύση του τυραννικού καθεστώτος της Χούντας έπρεπε να εγκαθιδρυθεί η λαϊκή κυριαρχία και η εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα. Αλλά και στην ενωτική ανακοίνωση που εκδόθηκε μετά την πτώση της Χούντας, στις 28/9/1974, την οποία υπέγραψαν μέλη της Συντονιστικής που ανήκαν σε όλες τις αντιδικτατορικές οργανώσεις ή ήταν ανένταχτοι αγωνιστές, οι διαπιστώσεις για τον ρόλο των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ, των βάσεων κ.λπ. παραμένουν εξαιρετικές. Σε ό,τι αφορά δε τις δίκες, τους κατηγορούμενους, τις ποινές και τις αθωώσεις, αρκεί να θυμίσουμε ότι από τους 32 κατηγορούμενους που κάθησαν τελικά στο εδώλιο στην πρώτη δίκη, οι 20 κρίθηκαν παμψηφεί ένοχοι για μέρος, κατά περίπτωση, του κατηγορητηρίου, 11 αθωώθηκαν παμψηφεί και ένας με ψήφους 4-1 για όλες τις κατηγορίες. Μεταξύ των παμψηφεί αθωωθέντων ήταν και ο αρχηγός της Αστυνομίας Πόλεων Νικόλαος Δασκαλόπουλος! Σε λιγότερο από δύο χρόνια, στη δεύτερη δίκη, τα 25 χρόνια φυλάκισης τριών από τους καταδικασθέντες έγιναν αθώωση, για έναν που είχε καταδικαστεί σε τρις ισόβια η ποινή του έπεσε στους 18 μήνες, για άλλον τα 3,5 χρόνια φυλάκισης έγιναν 7 μήνες, ενώ ακόμη δύο αθωώθηκαν για όλες τις κατηγορίες. Η απόφαση αυτή είναι πρώτη κραυγαλέα αμφισβήτηση της εξέγερσης, που ισοδυναμεί με σπίλωση της μνήμης των νεκρών, με προσβολή και κατασυκοφάντηση των τραυματιών, αλλά και όλων εκείνων που συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν.
