Με αφορμή την έξοχη, εμπνευσμένη παράσταση του Δήμου Αβδελιώδη, αφιέρωσα το προηγούμενο σημείωμα στη μοναδική προσωπικότητα του Σωκράτη, με επίκεντρο την απολογία του στην περίφημη δίκη του, που διασώζει ακέραιη ο Πλάτων στην «Απολογία Σωκράτους». Πρόκειται για έναν δραματικό μονόλογο με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Σωκράτη. Ένα κείμενο στην καρδιά του τραγικού, αν διαβάσουμε προσεκτικά, πέρα από την καθιερωμένη ερμηνεία, τον ορισμό της τραγωδίας του Αριστοτέλη: Η τραγωδία είναι (τραγική) μίμησις πράξεως σπουδαίας (που επιφέρει αποτελέσματα) και τελείας (που ενέχει σκοπό), με διακριτά τα μέρη της και μελισμένο λόγο, η οποία, με τον έλεο και με τον φόβο, ολοκληρώνει σε σημασία (περαίνει), το τέλος (κάθαρσιν) τέτοιων παθημάτων (του ήρωα). Το ρήμα «περαίνω» είναι καθοριστικό για να καταλάβουμε τι εννοεί ο Αριστοτέλης: η πράξις δεν φέρει εξαρχής τραγικό χαρακτήρα. Γίνεται με την τραγική, όχι με την κοινή, ρεαλιστική μίμηση.
Αλλά ας γυρίσουμε στον τραγικό Σωκράτη και στην απολογία του για να αναζητήσουμε τους λόγους που γέννησαν στους εκπροσώπους της ανώτερης τάξης της Αθήνας τόσο μεγάλο μίσος. Ένα κλειδί βρίσκεται στο χωρίο της «Απολογίας», όπου ο Σωκράτης αναφέρεται έμμεσα στον Αριστοφάνη, ο οποίος τον είχε ψευδώς καταγγείλει στις «Νεφέλες», λίγα χρόνια πριν, ως σοφιστή που αμφισβητεί τους θεούς και διαφθείρει τους νέους κάνοντας το ψέμα αλήθεια. Ας δούμε ολόκληρη την εικόνα: ο Αριστοφάνης ήταν σπουδαίος κωμικός ποιητής, δεν μπορούμε όμως να είμαστε απόλυτα βέβαιοι για την αντικειμενικότητά του. Στις «Νεφέλες» «χαϊδεύει τ’ αυτιά» των πλούσιων Αθηναίων αστών. Ξέρει ότι αυτό που επιθυμούν δεν είναι να μορφωθούν αληθινά τα παιδιά τους, αλλά να γίνουν «σαΐνια» και «ξεφτέρια» στη δημαγωγία για να μπορούν να «κολυμπούν» σε όλες τις καταστάσεις, να μην διστάζουν μπροστά σε τίποτα και «να κάνουν το μαύρο άσπρο», ώστε να επικρατούν στην αγορά της πολιτικής και του χρήματος. Έτσι, ενθαρρύνει ουσιαστικά στις «Νεφέλες» τους ματαιόδοξους πλούσιους Αθηναίους να εμπιστευθούν στους σοφιστές την εκπαίδευση των παιδιών τους με το σκεπτικό ότι αφού τους πληρώνουν αδρά, άνετα μπορούν και να τους ελέγχουν! Επειδή το χρήμα κυβερνάει τα πάντα - έτσι πιστεύουν. Ο Σωκράτης, αντιθέτως, διδάσκει το «γνώθι σαυτόν» δωρεάν και πολεμάει τη σοφιστική. Το λέει ρητά στην «Απολογία» και επικαλείται ως μάρτυρα την πασίδηλη πενία του. Αυτή ίσως να είναι η αιτία του μίσους της άρχουσας τάξης προς αυτόν: χαλάει την εμπορευματοποίηση του χρόνου και την απρόσκοπτη χρηματική ροή του εμπορικού δούναι και λαβείν. Η αφιλοκερδής προσφορά της γνώσης, η δωρεάν παιδεία δεν γίνονται ποτέ ανεκτές από την πλουτοκρατία - μια αντίληψη που δεν άλλαξε μέσα στους αιώνες. Ο Αριστοφάνης στις «Νεφέλες» «καρφώνει» τον Σωκράτη και τον «δίνει» ωμά στους πλούσιους Αθηναίους αστούς σαν να τους λέει «Να ποιος είναι ο αληθινός εχθρός σας». Άδηλα τα κίνητρά του. Ίσως να επιδίωκε να αποκτήσει την εύνοια των κριτών του «αγώνα» ή κάτι άλλο. Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου…
Η παράσταση, σε σκηνοθεσία, διδασκαλία εκφοράς της γλώσσας και ερμηνεία του Δ. Αβδελιώδη, στο Studio, δόθηκε στα αρχαία ελληνικά, μιλημένα λαγαρά, που μεταδίδουν άμεσα το ρίγος του κειμένου από τον σπουδαίο, ελληνομαθή μελετητή του διαχρονικού πολιτισμού μας Ελβετό καθηγητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης Ζιλ Ντεκορβέ. Με έξοχη, επίσης, τη μετάφραση του σκηνοθέτη στους υπέρτιτλους, στη φυσική, επιτέλους, ροή της σύγχρονης γλώσσας μας. Ο σκηνοθετικός τρόπος του Δ. Αβδελιώδη δίνει απόλυτη προτεραιότητα στον λόγο και προάγει δημιουργικά τη «μίμηση» όχι ως κοινή, εξωτερική, ρεαλιστική, ψυχοφωτογραφική μίμηση «κατόπτρου», αλλά ως μίμηση εσωτερική, αντιρεαλιστική, του βάθους, όχι της έκτασης, «δι’ ελέου και φόβου», τραγική, με τον ηθοποιό να σκάβει εντός του αναγνωρίσιμα σύμβολα ώστε να γεννήσει στον θεατή την «οικεία ηδονή», που είναι η καρδιά του τραγικού. Μια έξοχη, μελετημένη, εξισορροπημένη σε όλα τα στοιχεία της παράσταση-κέντημα, υποδειγματικά σκηνοθετημένη. Με τα κοστούμια του Αριστείδη Πατσόγλου, με δεσπόζον σκηνικό αντικείμενο την κλεψύδρα του γλύπτη Κώστα Κοτσανά, για μόνο μία παράσταση, που σύντομα όμως θα επαναληφθεί.
