Ο Σπύρος Εξάρας είναι ένας από τους καλύτερους Έλληνες jazz κιθαρίστες, που πριν από τρεις δεκαετίες μετοίκησε μόνιμα στη Νέα Υόρκη.
Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε τον δίσκο «Ανατομία ενός εγκλήματος», στον οποίο μελοποιεί ποιήματα του Φώντα Λάδη που ερμηνεύουν οι Δώρος Δημοσθένους, Γιάννα Κατσαγεώργη, Αργύρης Λούλατζης, Λίνα Ορφανού και Γιώργος Νταλάρας. Το ότι, όπως φαίνεται ήδη από τον τίτλο, θεματικό περιεχόμενο των στίχων είναι το έγκλημα ήταν μία μόνο από τις αφορμές για αυτή τη συζήτηση μαζί του.
Η συνέντευξη του Σπύρου Εξάρα στην «Α» και τον Θάνο Μαντζάνα:
Πώς και γιατί ένας σπουδαίος jazz κιθαρίστας αποφάσισε να γράψει τραγούδια και μάλιστα μελοποιώντας ποίηση;
Δεν είναι η πρώτη φορά που μελοποιώ ποίηση. Η πρώτη ήταν το 2016, όταν μελοποίησα δέκα ανέκδοτα ως τότε ποιήματα του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Το να συνθέτεις πάνω σε έτοιμο στίχο είναι εξίσου συναρπαστικό όσο το να γράφεις μουσική για κάποια ταινία. Παρότι όταν γράφω οργανική μουσική έχω απόλυτη ελευθερία, αυτό δεν σημαίνει πως ο στίχος με δεσμεύει. Ίσα ίσα που μου δείχνει τον δρόμο και με βοηθάει πολλές φορές να οραματιστώ τη μελωδία ή τον συνολικό ήχο ενός τραγουδιού.
Πώς γνώρισες ή ήρθες σε επαφή με τον Φώντα Λάδη και γιατί σου έδωσε συγκεκριμένα αυτόν τον κύκλο ποιημάτων του;
Ο Φώντας Λάδης μου τηλεφώνησε μέσω ενός κοινού μας φίλου αφού είχε ακούσει την εργασία μου που προανέφερα και είχε εντυπωσιαστεί, όπως μου είπε, από το σύνολό της και ειδικά από ένα rap κομμάτι του δίσκου. Έτσι, αναλύοντας και άλλες μουσικές μου, θεώρησε πως είμαι ο κατάλληλος συνθέτης για την «Ανατομία ενός εγκλήματος».
Ο Φώντας Λάδης έχει περισσότερο ίσως από οτιδήποτε άλλο συνδεθεί με τη μελοποίηση του «Γράμματα από τη Γερμανία» από τον Μίκη Θεοδωράκη, που σαφώς ήταν σε ένα λόγιο μεν, αλλά πάντως λαϊκό ύφος. Δεν θεώρησες ότι τόσο ο ίδιος όσο και, ακόμα περισσότερο, το κοινό θα περίμεναν να κινηθείς σε μια ανάλογη κατεύθυνση; Από την άλλη, γνωρίζω ότι ενορχηστρώνεις ένα έργο του Μίκη Θεοδωράκη για τη Λίνα Ορφανού, που υποθέτω ότι θα είναι επίσης στο δικό σου jazz ύφος.
Φυσικά, τόσο στη μελοποίηση του Καμπανέλλη όσο και του Λάδη αυτό ήταν το μεγάλο μου δίλημμα. Προς στιγμήν μου πέρασε από το μυαλό η σκέψη ενός «λαϊκού» δίσκου, αλλά δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να κάνω αναπαραγωγή ενός ιδιώματος που υπάρχει εδώ και χρόνια, και μάλιστα σε υψηλό επίπεδο. Άλλωστε, ένα άλμπουμ με μόνο λαϊκά τραγούδια δεν θα με εκπροσωπούσε απόλυτα. Όσο για τις νέες ενορχηστρώσεις μου στα «Λυρικά» του Μίκη με τη Λίνα Ορφανού, δεν θα έλεγα πως είναι ένας jazz δίσκος. Σίγουρα έχει κάποια στοιχεία jazz, αλλά είναι πολύ περισσότερα αυτά της σύγχρονης και κλασικής, ακόμα και προκλασικής, μουσικής, καθώς και από τη μουσική της χώρας μας, με εξαίρεση μόνο ενός τραγουδιού που το διασκεύασα σε καθαρό οκτάμετρο blues.
Ηταν το διεθνές urban περιεχόμενο των στίχων που σε οδήγησε σε αυτού του είδους τη συνθετική και ενορχηστρωτική γραφή ή αντίστοιχα ακριβώς επειδή οι στίχοι ήταν τέτοιοι -θυμίζοντας ίσως κάπως και το αμερικανικό noir- επέλεξες να τους μελοποιήσεις;
Ναι και στα δύο. Όμως η μεγαλύτερη πρόκληση για εμένα ήταν να δημιουργήσω ένα jazz rock άλμπουμ που να καταφέρει να περάσει στην ελληνική αγορά ως mainstream, ξεφεύγοντας από τα στερεότυπα.
Μου έκανε εντύπωση ότι δεν «συμβιβάστηκες» ακόμα και στα πιο λαϊκά σημεία του δίσκου και τα έπαιξες ο ίδιος στο μαντολίνο. Δεν θα ήταν πιο απλό να παίξει κάποιος άλλος μπουζούκι ή απλώς δεν ήθελες το ηχόχρωμά του στον δίσκο;
Το μαντολίνο θεωρώ πως είναι πιο «θεατρικό» όργανο σε σχέση με το μπουζούκι, που εκφράζει περισσότερο τον πόνο. Αλλά και υφολογικά το μπουζούκι, ακόμη και στα δύο τραγούδια του δίσκου με τον πιο έκδηλα ελληνικό χαρακτήρα, ένα χασάπικο κι ένα απτάλικο, θα ταίριαζε λιγότερο ανάμεσα στην jazz τρομπέτα, στις rocκ κιθάρες, στα δυναμικά τύμπανα και στο Hammond organ. Άλλωστε, δεν ήθελα να δώσω ούτε στο ελάχιστο λαϊκό «στίγμα».
Ο Δώρος Δημοσθένους είναι ένας από τους όχι πολλούς Έλληνες ερμηνευτές που κατέχουν τόσο καλά την jazz. Νομίζω ότι με τη Λίνα Ορφανού έχεις συνεργαστεί κι άλλες φορές και το τραγούδι που ερμηνεύει ο Γιώργος Νταλάρας τού ταιριάζει πάρα πολύ και το αποδίδει συγκλονιστικά. Γιατί και πώς, όμως, επέλεξες τον Αργύρη Λούλατζη και την απούσα εδώ και χρόνια Γιάννα Κατσαγεώργη, δυο φωνές που μάλλον δεν θα τις σκεφτόταν κάποιος/α για αυτά τα τραγούδια;
Η Γιάννα είναι μία σπουδαία φωνή διεθνών προδιαγραφών, γνωστή στον χώρο ως μία από τις εκφραστικότερες ερμηνεύτριες, ειδικά στις ροκ μπαλάντες. Η φωνή της έχει παραμείνει αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου και ήταν η πρώτη που επέλεξα. Πιστεύω ότι υποστήριξε στο έπακρο τα δύο τραγούδια που ερμήνευσε. Όσο για τον Αργύρη Λούλατζη, τον έμαθα από το youtube αναζητώντας τον κατάλληλο ερμηνευτή για τη λόγια ροκ μπαλάντα του δίσκου και με εντυπωσίασε το ευρύ φάσμα της ερμηνευτικής του ικανότητας αλλά και το ηχόχρωμα της φωνής του.
Εκτός από το «Ποιος σκότωσε τον Νίκο Καραλή;», στο οποίο είναι περισσότερο και από προφανές, πιστεύεις ότι και στα περισσότερα τραγούδια το κοινωνικοπολιτικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη γραφή του Φώντα Λάδη υπάρχει κάτω από την επιφάνεια ή έστω εκδηλώνεται έμμεσα; Υπάρχει, τελικά, διασύνδεση εγκληματικότητας και πολιτικής, και ποια είναι αυτή;
Πιστεύω ότι στα περισσότερα τραγούδια του δίσκου υπάρχει έμμεσα ή άμεσα το κοινωνικοπολιτικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τον Φώντα Λάδη. Είναι λογικό, αφού το έγκλημα σχετίζεται άμεσα με το πολιτικό σύστημα, με τον τρόπο που ένα κράτος εφαρμόζει τους νόμους του, με τις κοινωνικές παροχές και τις ευκαιρίες που δίνει στους πολίτες του, μορφωτικά, υγειονομικά και εργασιακά. Όλα αυτά είναι παράγοντες με τους οποίους είναι σε θέση να περιορίσει ή να αυξήσει την εγκληματικότητα.
Οι Αμερικανοί μουσικοί κατανόησαν καθόλου το περιεχόμενο των στίχων ή απλώς ο καθένας έπαιξε τα μέρη του;
Οι μουσικοί γνώριζαν εξαρχής το περιεχόμενο και επιπλέον τους έδωσα μια μετάφραση κάθε τραγουδιού. Έχει σημασία και το ότι είναι Αφροαμερικανοί από περιοχές με υψηλή εγκληματικότητα, όπως το Χάρλεμ.
Ζεις για περισσότερες από τρεις δεκαετίες στη Νέα Υόρκη. Αισθάνεσαι περισσότερο Έλληνας ακόμα, Αμερικανός πλέον ή κάπου ανάμεσα στα δύο και τελικά πολίτης του κόσμου;
Ακόμα προσπαθώ να βρω τη χρυσή τομή. Είμαι Έλληνας και αυτό δεν αλλάζει, αλλά νιώθω και πολίτης του κόσμου μετά από τόσα χρόνια ζωής στην Αμερική και ταξιδιών σε αρκετές άλλες χώρες.
Πώς βλέπεις από τόσο μακριά την χώρα μας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια από κοινωνικής και πολιτικής πλευράς; Είσαι αισιόδοξος για το μέλλον της ή όχι;
Είμαι από φύση αισιόδοξος. Αλλά η Ελλάδα θέλει πολλή δουλειά για να πάει μπροστά, πρέπει να αλλάξουν ριζικά οι άνθρωποί της. Οι Αμερικανοί λένε «για να δεις αλλαγή, πρέπει πρώτα να γίνεις εσύ η αλλαγή». Με το να δοκιμάζουμε κυβερνήσεις διαφορετικού ιδεολογικού προσήμου μόνο για να δούμε ποιος θα κάνει τη διαφορά διχαζόμαστε όλο και περισσότερο. Περιμένουμε τα πάντα από το κράτος, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι το κράτος είμαστε εμείς.
Σκοπεύεις να παρουσιάσεις ζωντανά τον δίσκο στην ολοκληρία του και με όλους τους ερμηνευτές στην Ελλάδα;
Το επιθυμώ, αλλά αυτή τη στιγμή είναι λίγο δύσκολο γιατί δεν ζω στην Ελλάδα, και μέχρι τα Χριστούγεννα έχω πολλές υποχρεώσεις που θα με κρατήσουν μακριά της. Ευελπιστώ το 2024 να πραγματοποιήσω μια παρουσίαση με, ει δυνατόν, όλους τους συντελεστές.
Και τα προσεχή σχέδιά σου όσον αφορά το jazz έργο σου αλλά ίσως και όχι μόνο αυτό πια;
Εχω ολοκληρώσει έντεκα καινούργιες jazz συνθέσεις, εμπνευσμένες από την ελληνική μυθολογία, και βρίσκομαι σε στάδιο αναζήτησης χρηματοδοτών. Είναι ένα project που θα εκτελεστεί από το συγκρότημά μου, το Spiros Exaras World Jazz Ensemble, το οποίο απαρτίζεται από σπουδαίους μουσικούς της jazz αλλά και κάποιους που παίζουν όργανα της world μουσικής, ανάμεσά τους, βέβαια, και παραδοσιακά ελληνικά. Τέλος, έχω αρκετές συνθέσεις κλασικής μουσικής που την επόμενη χρονιά θα παιχτούν ζωντανά και θα ηχογραφηθούν.
Πέρα από την αξία του έργου του, ο Σπύρος Εξάρας λειτουργεί και ως πρέσβης της ελληνικής μουσικής στο εξωτερικό, και αυτό είναι εξίσου σημαντικό.
