Το σημείωμα της προηγούμενης Κυριακής ήταν αφιερωμένο στην παράσταση του Στάθη Λιβαθηνού με τον τίτλο: «Καζανόβα / Δον Ζουάν. Ερωτική περιπλάνηση», που παρακολουθήσαμε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 260. Συνεχίζω σήμερα.
Σε αυτήν την πρωτότυπη δουλειά του ο Στάθης Λιβαθηνός, συγγραφέας και σκηνοθέτης, κατορθώνει να «παντρέψει» δύο ρομαντικούς ποιητές που έζησαν και έγραψαν σε απόσταση χρονική μεγαλύτερη από έναν αιώνα. Πρόκειται για τον Λόρδο Βύρωνα, και για τη σπουδαία Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγιεβα. Αμφότεροι εμπνεύστηκαν, ο μεν από τη μυθική φιγούρα του Ισπανού «ερωτοκατακτητή» Δον Ζουάν, η δε από την ιστορική μορφή του Βενετσιάνου ομολόγου του, Καζανόβα. Και οι δυο ήρωες έχουν δώσει λαβή σε δεκάδες λογοτεχνικά έργα, σε ένα πλήθος γλώσσες, με περισσότερο δραστήριο τον Δον Ζουάν, οι περιπέτειες του οποίου έχουν γίνει κάτι σαν «μύθος μέσα στοn μύθο».
Σύμφωνα με μια βάσιμη άποψη που υποστηρίζει ο συγγραφέας και ψυχαναλυτής Όττο Ράνκ, ο Δον Ζουάν υπήρξε πρόσωπο ιστορικό και την προηγούμενη Κυριακή έκανα μια παρουσίαση των κυριότερων σημείων της πραγματείας του. Θα επαναλάβω σήμερα ότι ο Βύρων στο ανολοκλήρωτο αυτό επικό ποίημά του για τον Δον Ζουάν δεν επιχειρεί να μιμηθεί τους διάσημους προκατόχους του που ασχολήθηκαν με το ίδιο θέμα. Ακολουθεί τη λαϊκή παράδοση ενός δημοφιλούς, ασεβούς και αμαρτωλού λαϊκού ήρωα, διαφθορέα και ινδάλματος συγχρόνως των γυναικών, όπως ήταν ο ίδιος, ένα αληθινό σκάνδαλο των καιρών του. Με προδρόμους του τα άπειρα ιταλικά και γαλλικά ερωτικά ρομάντσα του 17ου αιώνα, που αναβαθμίζει και ανασκευάζει με το ταλέντο του.
Ερχομαι τώρα στη βεβαιωμένα ιστορική μορφή του Καζανόβα, που ενέπνευσε τη μεγάλη Ρωσίδα ποιήτρια Μαρίνα Τσβετάγεβα. Λίγα λόγια για το ιστορικό πρόσωπο του Καζανόβα. Γεννημένος στα 1725 από δύο γονείς που ήταν διάσημοι τότε ηθοποιοί, έγινε γνωστός περισσότερο για την τάση του να κατακτά τις γυναίκες και να τις εγκαταλείπει και λιγότερο για την ιδιότητά του ως δεινού χαρτοπαίκτη που περιηγήθηκε όλα τα καζίνα της Ευρώπης αφήνοντας το αποτύπωμά του. Τα ερωτικά του κατορθώματα έχει καταγράψει ο ίδιος σε μια σειρά 12 τόμων που εκδόθηκαν με τον τίτλο: «Η ιστορία της ζωής μου». Φυλακίστηκε για χρέη αλλά και συνεργάστηκε με τον βασιλιά Λουδοβίκο 15ο της Γαλλίας για… την εξυγίανση της οικονομίας της χώρας μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος καζίνων που είχε εμπνευστεί! Στα τελευταία τού βίου του συνδέθηκε με μια πολύ νεαρή κοπέλα που μοιάζει να τον αγάπησε, όπως και αυτός εκείνην. Αίσια αυλαία, «άφεση αμαρτιών» για την εξαγορά μιας πολυτάραχης περιπλανώμενης ζωής.
Η Μαρίνα Τσβετάγεβα εμπνέεται από τον θρύλο του και γράφει το αριστούργημά της «Το τέλος του Καζανόβα», που μάλλον επέσπευσε και το δικό της τραγικό τέλος όταν έπεσε -λόγω και της ακραίας ερωτικής της ελευθεριότητας- στη δυσμένεια του σταλινικού καθεστώτος και, εξόριστη στη Σιβηρία, μη έχοντας από πουθενά στήριξη, έβαλε τέλος στη ζωή της.
Στην παράστασή του ο Στάθης Λιβαθηνός, που έγραψε και το «σενάριο», «σκηνοθετεί» μια συνάντηση «από αλλού» των δύο φωνών, της ανδρικής, του Βύρωνα, και της γυναικείας, της Μαρίνας Τσβετάγεβα. Φωτίζει ένα τοπίο, από την ερωτική περιπλάνηση και τον χρόνο που περνά και χάνεται, ως το θέμα της εξορίας, εξωτερικής και εσωτερικής, που είναι η άλλη όψη της περιπλάνησης. Το πιο ενδιαφέρον και γόνιμο στοιχείο είναι ότι η σύνδεση και ο φωτισμός των δύο μεγάλων κειμένων γίνεται από την πλευρά της αθωότητας, πριν από το κατά συνθήκη «προπατορικό αμάρτημα», πριν από την απώλεια του παραδείσου. Κάτι που σίγουρα θα χειροκροτούσε ο Ανδρέας Εμπειρίκος της «Οκτάνας». Οι δύο πρωτόπλαστοι άχρονοι ήρωες επιστρέφουν αναμάρτητοι και καθαροί στο «ξύλο της ζωής», όπως οι αιωρούμενες μαριονέττες του Κλάιστ στο γνωστό δοκίμιο. Και αυτό, στους στυγερούς καιρούς που ζούμε, με την αθωότητα να είναι ένα είδος εν ανεπαρκεία, αποτελεί κατόρθωμα, τόσο του συγγραφέα και σκηνοθέτη Στάθη Λιβαθηνού όσο και της δεμένης ομάδας που τον πλαισιώνει.
Η μετάφραση του «Τέλους του Καζανόβα» είναι της Έλσας Ανδριανού, του «Δον Ζουάν» του Γιώργου Κοροπούλη. Σκηνικά-κοστούμια της Ελένης Μανωλοπούλου, μουσική του Θοδωρή Αμπαζή, φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου, κίνηση του Σταύρου Λίτινα, βρίσκονται όλα σε «παλίντονη αρμονία». Παίζουν ισοκέφαλα οι: Βασίλης Ανδρέου, Γιώργος Δάμπασης, Νίκος Καρδώνης, Στάθης Κόικας, Ειρήνη Λαφαζάνη, Λίλλυ Μελεμέ, Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, Μαρία Σαββίδου, Θεόβη Στύλλου, Άρης Τρουπάκης, Δημήτρης Φιλιππίδης.
