Ο Ευριπίδης στις «Τρωάδες» εικονογραφεί «γεωμετρικά» την επόμενη μέρα της άλωσης μιας πόλης από ξένο στρατό με οπτικό μέσο τις αιχμάλωτες γυναίκες, που θεωρούνται λεία πολέμου. Όποιος θέλει να αναζητήσει κάτι σχετικό στη νεότερη ελληνική ποίηση ας ανατρέξει στο κλέφτικο δημοτικό τραγούδι «Οι γυναίκες των Λαζαίων», που ως θέμα έχει την τύχη των αιχμάλωτων γυναικών των αρματολών του Ολύμπου Λαζαίων μετά την εξόντωσή τους από τον Βελή, γιο του Αλή Πασά. Οι αναλογίες με τις «Τρωάδες» εκπλήσσουν.
Στις «Τρωάδες», που διδάχθηκαν το 415 π.Χ., χρονιά της καταστροφής της Μήλου από τους Αθηναίους αλλά και της μοιραίας για την Αθήνα Σικελικής Εκστρατείας, ο Ευριπίδης, πέρα από τα άλλα, εκθέτει αριστοτεχνικά την ψυχολογία της γυναίκας εν αιχμαλωσία, διακρίνοντας ανάμεσα στις επώνυμες και στις ανώνυμες, που αποτελούν εδώ τον χορό της τραγωδίας. Οι επώνυμες, με επικεφαλής την τέως βασίλισσα της Τροίας Εκάβη, έχουν πλήρη συνείδηση της απόλυτης δυστυχίας τους και προτιμούν τον θάνατο από τη σκλαβιά. Γι’ αυτό διασώζουν το όνομά τους. Οι άλλες γυναίκες, όσες θέτουν ως προτεραιότητα την με κάθε τρόπο επιβίωσή τους (βλ. την «πάροδο»), θα μείνουν ανώνυμες. Δεν πρόκειται για εκλεκτικισμό του Ευριπίδη, όπως έχει άστοχα υποστηριχθεί, επειδή για τον αρχαίο ποιητή η συνείδηση έχει πάντοτε όνομα. Συνείδηση και όνομα δεν πάνε χώρια, αλλά μαζί.
Αρχίζω με τη μετάφραση του ομότιμου καθηγητή της Μετρικής στο Πανεπιστήμιο των Πατρών Θεόδωρου Στεφανόπουλου. Γράφει στο σημείωμά του, ανάμεσα σε άλλα: «Ως μεταφραστής σέβομαι πάντα την ακεραιότητα του κειμένου που μεταφράζω. Γνωρίζοντας ότι μια τραγωδία με τις ποικίλες διαστρωματώσεις της, τις εξάρσεις και τις υφέσεις δεν είναι τελικά ένα κείμενο αλλά πολλά, αν προτιμάτε πολλές φωνές, προσπαθώ κατ’ αρχάς να ψηλαφίσω το ανάγλυφο του αρχαίου κειμένου, για να επιλέξω κάθε φορά τον πιο πρόσφορο τόνο και να αποφύγω ισοπεδωτικές αποδόσεις […] Στην προσπάθεια αυτή επιστρατεύω οτιδήποτε θα μπορούσε να με βοηθήσει, ανάμεσα σε άλλα και τη γνώση μου της αρχαίας μετρικής…».
Δεν έχω λόγους να διαφωνήσω με τις πιο πάνω μεταφραστικές αρχές του Θ. Στεφανόπουλου, που ίσχυσαν και για τις «Τρωάδες». Θα ήθελα, όμως, λίγο περισσότερη ποίηση στα λυρικά και στα διαλογικά μέρη του έργου. Ο Ευριπίδης «τραγουδιόταν» από τον κόσμο στην εποχή του. Αλλά πρέπει να πω μια μεγάλη απορία μου: Τι γύρευε αυτή η στρωτή, γεωμετρημένη μετάφραση σε μια παράσταση χύμα και αλαλούμ, όπως αυτή που είδαμε; Όπου ο Ποσειδών εμφανίζεται στον πρόλογο, παιγμένος από έναν κωμικό ηθοποιό (Αντώνης Καφετζόπουλος), να τρώει τη σούπα του με κουταλάκι του γλυκού από το μαστραπαδάκι και να τη φτύνει στο δάπεδο; Όπου η Αθηνά μοιράζεται σε δεκατέσσερις γυναίκες ηθοποιούς, όσες και τα μέλη του γυναικείου χορού, και κανείς δεν μπορεί να την ξεχωρίσει μέσα στο πλήθος; Όπου το σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου περιλαμβάνει ολόκληρο τηλεφωνικό θάλαμο στη μέση της ορχήστρας (!); Και κανείς δεν σκέφτηκε τη δυστυχία της Ρούλας Πατεράκη, όταν πρέπει να παίζει μέρος της «Εκάβης» στριμωγμένη μέσα σε τηλεφωνικό θάλαμο! Όπου ο ρόλος της Κασσάνδρας δόθηκε στη Μαρία Διακοπαναγιώτου, που τον παίζει σαν λουλουδού σκυλάδικου, επιστρατευμένη την τελευταία στιγμή για να αντικαταστήσει τη χορεύτρια ανατολικών χορών που μόλις το έσκασε με τον υπάλληλο του γωνιακού γραφείου τελετών; Όπου ο χορός των σκλαβωμένων γυναικών φεύγει με τις βαλίτσες σαν γκρουπ τουριστριών και μόνο το πούλμαν τους δεν είδαμε στην ορχήστρα; Όπου η «Ανδρομάχη» (Μαρίζα Τσάρη) δεν ξέρει πού να βάλει τα ωραία χεράκια της όταν της παίρνουν το παιδί και η «Ελένη» (Λουκία Βασιλείου) λέει τα ωραία λογάκια της αμήχανα, σαν πρωτοετής φοιτητριούλα δραματικής σχολής; Όπου ο καλός Αλέξανδρος Μπουρδούμης, ως Μενέλαος, μένει εντελώς ακάλυπτος σκηνοθετικά και αδίδακτος σαν να μην τον αφορά διόλου η υπόθεση της γυναίκας του; Η σκηνοθεσία τον «αποσύρει» από τον «αγώνα» ανάμεσα στην Ελένη και στην Εκάβη, τον κάνει αόρατο. Όπου η μουσική του Στέφανου Κορκολή σε σχέση με το έργο έρχεται σαν τα λευκά σεντόνια με τα οποία σκεπάζουν οι νοικοκυρές τα έπιπλα του σαλονιού για να μην πιάνουν σκόνη; Με κερασάκι της τούρτας να χτυπάει το τηλέφωνο του θαλάμου ενώ υποκλίνονται οι ηθοποιοί!
Μια παράσταση αλλόκοτη, αλλοπρόσαλλη, απερίγραπτη, άσχετη, ατσούμπαλη, στην οποία σώζεται μόνο ο άριστος Δημήτρης Πιατάς (Ταλθύβιος), που αντιστέκεται σθεναρά στην απίστευτη έκπτωση προσώπων και πραγμάτων.
