Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας κάποιος παραλληλισμός του ρωμαϊκού θεάτρου με τη σημερινή εποχή. Αυτό που έκανε από την εμφάνισή του το ρωμαϊκό δράμα ήταν να αντιγράψει. Θαμπωμένοι οι Ρωμαίοι από τον ελληνικό πολιτισμό, και ιδιαίτερα από το αρχαίο δράμα, διασκεύαζαν τα ελληνικά έργα, σύμφωνα όμως με το γούστο του απαίδευτου ρωμαϊκού κοινού. Ζητούμενο ήταν το εντυπωσιακό θέαμα, οι χοντροκοπιές, χιούμορ χαμηλού επιπέδου και σκαμπρόζικη στιχομυθία. Όπως αντιμετωπίζουν συχνά σήμερα τα κλασικά έργα απαράσκευοι και αμφιβόλου ταλέντου δημιουργοί. Μέχρι και πριν από λίγο καιρό καμωνόντουσαν πως η εργασία τους ήταν η προσωπική τους ερμηνεία πάνω σε ένα έργο. Σακάτευαν και σακατεύουν ακόμα πολλοί και πολλές τον Σαίξπηρ ή τον Αισχύλο, τους ανεβάζουν αυτάρεσκα στο κρεβάτι του Προκρούστη, κόβουν και ράβουν, ώστε να φέρουν διαχρονικά αριστουργήματα στα μέτρα τους.
Το υπόβαθρο της δημιουργίας του αρχαίου δράματος στην Ελλάδα βρίσκεται στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η μακρά πορεία από την Ιερά Οδό έως την Ελευσίνα και οι τελετές προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης γέννησαν και εξέλιξαν το αρχαίο δράμα. Όμως άλλη ήταν η κληρονομιά των Ρωμαίων. Το υλικό το οποίο αναζητούμε για τη δημιουργία του ρωμαϊκού δράματος δεν βρίσκεται στους ιερούς ψαλμούς των μυστών, αλλά στα αστεία των γελωτοποιών, στους άσεμνους αστεϊσμούς που λάμβαναν χώρα σε κοινωνικές συναθροίσεις, σε γιορτές του θερισμού όπου συμμετείχαν προσωπιδοφόροι χορευτές και μουσικοί από την Ετρουρία. Στη χώρα μας, όπου υπάρχει άφθονο υλικό από την παράδοση έως τη σύγχρονη τέχνη, προσαρμοζόμαστε σε αισθητικές προτάσεις εύκολες κοπιάροντας ευπώλητα έργα στο θέατρο, στη μουσική, στα εικαστικά κ.λπ.
Εγκαταλείποντας λοιπόν οι Ρωμαίοι τις επιρροές που είχαν από τις λαϊκές διασκεδάσεις άλλων λαών της ιταλικής χερσονήσου, μετά τον 3ο π.Χ. αιώνα, έρχονται σε επαφή με τους Έλληνες και αυτό αλλάζει καθοριστικά τον πολιτιστικό προορισμό τους. Ο πρώτος που παρουσίασε μεταφρασμένο ελληνικό έργο, μια «φάμπουλα παλιάτα» δηλαδή, ήταν ο Λίβιος Ανδρόνικος. Οι μεταφράσεις των αρχαίων έργων φυσικό ήταν να κυριαρχήσουν. Πλάι τους και λίγα έργα με θέματα από τη ρωμαϊκή Ιστορία, η «φάμπουλα πρετέξτα», για να ακολουθήσει η «φάμπουλα τογκάτα», με θέματα της καθημερινής ρωμαϊκής ζωής.
Το αρχαίο ελληνικό δράμα επινοούσε έργα όπου συγκρούονται θεοί και ήρωες, το καλό με το κακό, η ηθική με το άδικο. Στο αντίστοιχο ρωμαϊκό, όπως και στην εποχή μας, προφέρονταν ιστορίες με θέματα από την πεζή επικαιρότητα με αφθονία κωμικών σκηνών. Τα έργα κωμωδίας ήταν τα περισσότερα. Όμως οι τραγικοί συγγραφείς απολάμβαναν περισσότερου σεβασμού. Εδώ όμως την ηθική, το δίκιο, την ποίηση των έργων, τη νέμεση και την κάθαρση αντικαθιστούν μελοδραματικές και μακάβριες σκηνές με παθιασμένους ήρωες. Λύσεις εύκολες και κοσμαγάπητες, δηλαδή.
Προϊόντος του χρόνου και παρά τις δημιουργίες σπουδαίων συγγραφέων όπως ο Σενέκας, το θέατρο όπως εκφράζεται από το ρωμαϊκό δράμα περνά σε ύφεση και τέλος σε αποσύνθεση. Οι εκφυλισμένες επιλογές του κοινού μαζί με την εχθρότητα προς το θέατρο της χριστιανικής Εκκλησίας οδήγησαν σε αυτήν την πτώση. Αυτά γύρω στον 2ο μ.Χ. αιώνα. Τον 6ο αιώνα τα θέατρα στην Ευρώπη έκλεισαν. Ο δραματικός λόγος σίγησε, συμπεριλαμβανομένου του ρωμαϊκού δράματος.
Τη θέση των θεατρίνων πήραν πια σαλτιμπάγκοι, γελωτοποιοί, ταχυδακτυλουργοί, ακροβάτες, μενεστρέλοι.
Ηταν μοιραία η πτώση του θεάτρου όχι μόνο στη Ρώμη, αλλά και σε ολόκληρο τον τότε δυτικό και πολιτισμένο κόσμο. Είναι αποτελέσματα επιλογών, που ακολουθούν τις διάφορες εκπτώσεις στην ποιότητα της τέχνης των δημιουργών. Όταν αποφασίσεις να πάρεις ένα μονοπάτι κατηφορικό, συνήθως χάνεις τον έλεγχο και μπορεί να βρεθείς σε ένα βάθος τέτοιο από το οποίο δεν μπορείς να επιστρέψεις.
Είναι η εποχή μας τέτοια. Είμαστε ελαστικοί. Αποδεχόμαστε τις εκπτώσεις και την ασημαντότητα του καθημερινού. Όμως οι παραχωρήσεις μας στο κοινωνικό, πολιτικό, δημιουργικό πεδίο μπορεί να μας οδηγήσουν σε σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι ηθοποιός, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
