Η ζωγραφική και η φωτογραφία συνδέονται με μια αδελφική σχέση, αν κρίνουμε από τα κοινά γνωρίσματά τους σήμερα, την πιστή ή αφαιρετική αποτύπωση της μορφής και του τοπίου, τη σύνθεση και τη φωτοσκίαση, τη σύλληψη της κίνησης και του χρόνου μέσα στο κάδρο. Κι αν εκλάβουμε την προσπάθεια απαξίωσης της «δευτερότοκης», άμα τη γεννήσει της το 1839 από τους υποστηρικτές της «πρωτότοκης», ως αποτέλεσμα του φόβου της να πάρει την προνομιακή θέση της. Που πυκνώθηκε στη γνωστή αποστροφή του ποιητή Σαρλ Μποντλέρ «Η φωτογραφία είναι η υπηρέτρια της ζωγραφικής». «Η ιστορία της φωτογραφίας», επισημαίνει η Σούζαν Ζόνταγκ στο σχετικό της δοκίμιο, «μπορεί να συνοψιστεί ως διαμάχη ανάμεσα σε δύο επιταγές, την εξιστόρηση της αλήθειας και την ωραιοποίηση των εικόνων της φύσης που παραπέμπει στις Καλές Τέχνες». Μια διαμάχη που ξέσπασε, όμως, την ίδια περίοδο της βιομηχανοποίησης της παραγωγής και του τρόπου ζωής, της διατάραξης των κοινωνικών ισορροπιών και της γέννησης του προλεταριάτου και στις Καλές Τέχνες.
Οι ριζοσπαστικοί εκφραστές της αποφάσισαν να αναζητήσουν με τον χρωστήρα τους την αλήθεια της ύπαρξης πέρα από τις εξιδανικευμένες, ρομαντικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας με έργα που απέκτησαν έναν κριτικό, πολιτικό χαρακτήρα και σφραγίστηκαν στη διάρκεια των χρόνων με τον κοινωνικό, κριτικό, μαγικό ή φανταστικό, καπιταλιστικό, φωτογραφικό ρεαλισμό τους. Η φωτογραφία μέσα στο εργαστήριο των ζωγράφων δεν έδινε μόνο το εναρκτήριο λάκτισμα, αλλά τους βοηθούσε να ψυχογραφήσουν τις μορφές τους. Όπως συνέβη στις εξωτικές γυναίκες από τη Γαλλική Πολυνησία του Γκογκέν, στον «Λουόμενο» του Σεζάν, στα πρόσωπα της οικογένειάς του που μόρφωσε με τον χρωστήρα του ο Βαν Γκογκ, γράφοντας χαρακτηριστικά στον αδελφό του Τέο: «Φτιάχνω αυτό το πορτρέτο της μητέρας για εμένα… Δεν αντέχω άλλο την άχρωμη φωτογραφία και προσπαθώ να δημιουργήσω μια με πλήρη αρμονία των χρωμάτων, όπως (τη) βλέπω με τη μνήμη μου». «Ελευθέρωνε τη φαντασία» τους, όπως υποστήριζε ο σουρεαλιστής Νταλί. Ενσάρκωνε τα επιτεύγματα των επιστημών και ωθούσε καλλιτέχνες του κινήματος που καθιέρωσε τη σύζευξη των Καλών με τις Εφαρμοσμένες Τέχνες, του Μπαουχάους, όπως ο Μοχόλι Νάγκι ή ο Κρίστιαν Σαντ, να εξερευνήσουν τις δεξιότητές τους σ’ αυτό το άγνωστο πεδίο με τη φωτογραφική μηχανή. Αναδείχτηκε γρήγορα η ίδια με την εξέλιξή της -που υπερέβαινε τον καθαρά μηχανικό τρόπο παραγωγής της εικόνας και έφερε πλέον το υποκειμενικό αποτύπωμα του δημιουργού τους- σε πρότυπό τους και σε ισότιμη μορφή τέχνης.
Το ταξίδι μέσα από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία στην Tate Modern
Η ομαδική έκθεση που φιλοξενεί η Tate Modern σε συνεργασία με το ίδρυμα Yageo στο Λονδίνο φιλοδοξεί κάτω από τον ενδεικτικό τίτλο «Αιχμαλωτίζοντας τη στιγμή» να μεταβληθεί σε έναν χώρο «ανοιχτής συνομιλίας» μεγάλων σύγχρονων, παλαιότερων και νέων ζωγράφων και φωτογράφων. «Να εξερευνήσει αυτή τη δυναμική σχέση… εξετάζοντας πώς το πινέλο και ο φακός έχουν χρησιμοποιηθεί για να απαθανατίσουν στιγμές μέσα στον χρόνο και πώς αυτά τα δύο μέσα έχουν εμπνεύσει και επηρεάσει το ένα το άλλο».
Ο θεατής έχει την ευκαιρία να διεισδύσει στο ρεαλιστικό έργο του Λουσιέν Φρόιντ και στο εξπρεσιονιστικό του Φράνσις Μπέικον, που «πειραματίζονταν με το μέσο της φωτογραφίας στο δικό τους έργο αλλά και στο έργο του άλλου». Να αναγνωρίσει, όπως δήλωνε ο Μπέικον, που δούλευε με βάση το υλικό που τραβούσε ο φίλος του, φωτογράφος John Deakin, αλλά αντλούσε και ο ίδιος από εφημερίδες ή ταινίες, όπως το «Θωρηκτό Ποτέμκιν», ότι «οι φωτογραφίες δεν είναι μόνο σημεία αναφοράς, αλλά συχνά αποτελούν και έναυσμα ιδεών» για τις στρεβλωμένες, διατυπωμένες μέσα στα ίχνη της παραστατικής ζωγραφικής φιγούρες του. Ανακαλύπτει στις δραματικές φωτογραφίες του Τζεφ Γουόλ την ένταση αλλά και τον ιδιότυπο τρόπο σύνθεσης των έργων του Ιάπωνα καλλιτέχνη των αρχών του 19ου αιώνα Χοκουσάι, από τα οποία άντλησε την πνοή του. Αντικρίζει στις πανοραμικές φωτογραφίες του Αντρέας Γκούρσκι την εμμονή του στην «παραδοσιακή» σύλληψη της λεπτομέρειας και ταυτόχρονα τον αφανισμό του ατόμου μέσα στις σύγχρονες μάζες. Διαισθάνεται στις γυναίκες πρόσφυγες της Ντοροτέα Λάνγκε τη μαυρόασπρη πλαστικότητα της οδύνης. Διακρίνει στα φωτορεαλιστικά έργα του Ντέιβιντ Χόκνεϊ, ή της Άλις Νιλ, στα πολυπολιτισμικά δημιουργήματα του Βρετανοκενυάτη Μάικλ Άρμιταζ αλλά και της μοναδικής γυναίκας του κινήματος της ποπ αρτ Πολίν Μπότι την άμεση επιρροή της φωτογραφίας στο στήσιμο του ζωγραφικού χώρου και στην καταγραφή της μορφής.
Διαβάζει στη φτιαγμένη με την τεχνική της μεταξοτυπίας «Αυτοπροσωπογραφία» του Άντι Γουόρχολ τη «ζωή ως μια σειρά από εικόνες που αλλάζουν καθώς επαναλαμβάνονται», αλλά και την κατάχρηση της φωτογραφίας ως ενός πανίσχυρου μέσου της καταναλωτικής κοινωνίας με το οποίο προωθούνται η αλλοίωση των επιθυμιών μας και η χειραγώγησή μας. Αναγκάζεται να αναζητήσει στις περίτεχνες φωτογραφίες διάσημων έργων της ζωγραφικής της Λουίζ Λόιερ τις αντιστοιχίες και τις διαφορές με το πρωτότυπο. Στέκεται συχνά αμήχανος μπροστά στα πλασμένα με ψηφιακά μέσα έργα που δείχνουν μια ώσμωση της τεχνολογίας με την ανθρώπινη δημιουργία, προβάλλουν τον τρόπο έκφρασης πάνω σε μια οθόνη, αποστασιοποιούν και ταυτόχρονα έλκουν τον θεατή. Προσπαθεί να ανιχνεύσει στις συνειδητά «ζωγραφισμένες φωτογραφίες» του Γκέρχαρντ Ρίχτερ και στις αφαιρετικές φωτογραφίες των θαλασσινών τοπίων του Χιρόσι Σουγκιμότο τα όρια μεταξύ αυτών των εκλεκτικά συγγενών μορφών της Τέχνης. «Δεν βλέπω με δυσπιστία την πραγματικότητα για την οποία δεν γνωρίζω σχεδόν τίποτα», έχει δηλώσει ο Ρίχτερ, «αλλά την εικόνα της πραγματικότητας που μας διαμεσολαβούν οι αισθήσεις μας και που είναι ατελής, περιορισμένη. Οι αισθήσεις μας έχουν εξελιχθεί για να επιβιώσουμε. Το ότι μπορούμε να βλέπουμε και τα αστέρια είναι εντελώς τυχαίο. Και επειδή δεν μπορούμε να συμφιλιωθούμε με αυτό επιχειρούμε πάρα πολλά πράγματα, για παράδειγμα ζωγραφίζουμε και επίσης φωτογραφίζουμε, αλλά όχι με την έννοια της (ανεύρεσης) ενός υποκατάστατου της πραγματικότητας αλλά ενός εργαλείου». Κατανοεί εντέλει τα λόγια που διατύπωσε ο γκαλερίστας, φωτογράφος, ένθερμος υποστηρικτής του κινήματος του φωτορεαλισμού στην Αμερική του 1930, αλλά και κυρίως της ίδιας της τέχνης της φωτογραφίας Άλφρεντ Στίγκλιτς: «Αυτό που αληθινά με ενδιαφέρει στη φωτογραφία δεν είναι η επαγγελματική της πλευρά -τι χυδαίος όρος!-, αλλά η διάσταση της τέχνης που λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό της, μυστικά, ως αποτέλεσμα της βαθύτερης εσωτερικής εμπειρίας ,και αυτή είναι η φωτογραφική τέχνη που ζει στον χρόνο».
Info: «Capturing the Moment A Journey Through Painting and Photography» Οργάνωση: Tate Modern + YAGEO Foundation, Taiwan Τate Modern, Bankside, London SE19TG Διάρκεια έκθεσης: έως 28 Ιανουαρίου 2024 Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10 π.μ.-6 μ.μ.
