Ο Αυστριακός σκηνοθέτης Νικολάους Γκεϊρχάλτερ έχει αναπτύξει την προσωπική του κινηματογραφική γλώσσα, με την οποία μας ωθεί να αναλογιστούμε θέματα ζωτικής σημασίας που απασχολούν τη δυτική κοινωνία: από τα ερείπια που αφήνει πίσω της η βιομηχανική εποχή («Homo Sapiens», 2016) και τις καταστροφικές επεμβάσεις στην επιφάνεια της Γης («Earth», 2015) μέχρι την αθέατη λειτουργία της βιομηχανικής παραγωγής τροφίμων και της μαζικής παραγωγής κρέατος («Our daily bread», 2005).
Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον τίμησε με την προβολή εννέα ταινιών του, ενώ του απονεμήθηκε ο τιμητικός Χρυσός Αλέξανδρος για τη συνολική του προσφορά. Με αφορμή την τελευταία του ταινία «Εκτός τόπου» («Matter out of place»), που μιλάει για τα απορρίμματα που έχουν κατακλύσει τις ακτές, τα βουνά, τον βυθό των ωκεανών αλλά και το υπέδαφος της Γης, μιλήσαμε με τον Ν. Γκεϊρχάλτερ για την τεχνική του και για τον συναγερμό που μας κρούουν οι ταινίες του.
Πώς καταφέρατε να στήσετε τα πλάνα σ’ αυτά τα μέρη και πώς αποφασίσατε ποιες λήψεις είναι οι καταλληλότερες για να φέρουν στο φως τις ποσότητες απορριμμάτων που παράγει η ανθρωπότητα καθημερινά;
Το πιο δύσκολο είναι να φτάσεις μέχρι εκεί αυτοπροσώπως, μαζί με το συνεργείο, αφού πρώτα αποκτήσεις τις απαραίτητες άδειες για να έχεις πρόσβαση σ’ αυτά τα μέρη. Από τη στιγμή που ξεμπερδέψεις με τη γραφειοκρατία και τις επιστολές προς τους υπευθύνους, για εμένα είναι ξεκάθαρο το πού θα βάλω την κάμερα και ποια πλάνα θέλω να τραβήξω. Είναι εντελώς πρακτικό το ζήτημα. Αυτό που μας έχει λύσει τα χέρια είναι η χρήση του drone. Στις σκηνές με τα απορρίμματα στις ακτές το drone κατάφερε να πάρει εικόνες από σημεία που δεν θα φτάναμε, γιατί θα έπρεπε να ήμασταν στη θάλασσα. Βέβαια, δεν καταγράφει ήχο και περιπλέκει τα πράγματα αργότερα, στον συγχρονισμό του μοντάζ, αλλά οι εικόνες από ψηλά βοηθούν το κοινό να αντιληφθεί τη μεγάλη εικόνα.
Οι εικόνες είναι αποκαρδιωτικές, σχεδόν φτάνει στον θεατή η μυρωδιά. Αλλά υπάρχει και μια αισθητική ομορφιά στις λήψεις. Πώς πετύχατε αυτή την ισορροπία;
Προτού τραβήξουμε εικόνες, αφιερώσαμε χρόνο στο να σταθούμε σ’ αυτά τα μολυσμένα μέρη, να πάρουμε την αύρα και να αισθανθούμε τι συμβαίνει γύρω μας. Χρειάζεται πρώτα να κατανοήσουμε τα μέρη, όσο περιορισμένος και να είναι ο χρόνος που έχουμε, και μετά να τραβήξουμε υλικό.
Και σε αυτή την ταινία, όπως και στις προηγούμενες, δείχνει να σας απασχολεί η σχέση ανθρώπου και μηχανής. Είναι μια εμμονή στο έργο σας;
Με συναρπάζει να παρατηρώ τις μηχανές για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι θεωρώ πως αποτελούν καθρέφτη της κοινωνίας μας και των αναγκών μας. Οποιαδήποτε ανάγκη έχουμε ή νομίζουμε πως έχουμε, φτιάχνουμε την αντίστοιχη μηχανή για να μας την ικανοποιήσει. Ο άλλος είναι η ευκολία του χειρισμού σε σχέση με τα εντυπωσιακά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με έναν μεγάλο εκσκαφέα μπορεί να μετακινήσει ολόκληρα κομμάτια του εδάφους χωρίς κανέναν κόπο. Αυτή είναι μια ιδέα που με συναρπάζει και φυσικά, όπως με όλα τα πράγματα, υπάρχει η ωφέλιμη χρήση όσο και η καταστροφική χρήση.
Παρά τη συνήθως «βαριά» θεματολογία των ταινιών σας, δεν σου αφήνουν ένα αίσθημα απαισιοδοξίας πως όλα είναι χαμένα, αλλά επιτρέπουν μια ελπίδα αισιοδοξίας.
Προτιμώ να μην σκέφτομαι με όρους απαισιοδοξίας ή αισιοδοξίας. Με απασχολεί ο ρεαλισμός. Και, ρεαλιστικά μιλώντας..., έχουμε πρόβλημα. Αυτό είναι μέρος της δουλειάς μου: να δείχνω τα ρεαλιστικά σενάρια και την πραγματικότητα. Και το κοινό μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του. Έχω εμπιστοσύνη στον θεατή. Αλλά αν δεν δούμε πρώτα την πραγματικότητα και δεν την αποδεχθούμε, δεν θα αλλάξει τίποτα.
Θεωρείτε πως ένα ντοκιμαντέρ μπορεί να αλλάξει τα πράγματα;
Οχι άμεσα. Αυτό θα ήταν πολύ εύκολο. Αν μια ταινία έκανε άμεσα τη διαφορά, θα ζούσαμε σε έναν καλύτερο κόσμο. Είναι μια ολόκληρη διαδικασία και για να μπει σε τροχιά. Θα πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τα δεδομένα. Και το ντοκιμαντέρ μπορεί να φέρει τον θεατή σε επαφή με δομές, συστήματα και μέρη που μένουν κρυφά και δεν είναι προσβάσιμα στο ευρύ κοινό. Εμείς ως κινηματογραφιστές μπορούμε να αποκτήσουμε πρόσβαση σ’ αυτές τις καταστάσεις και να κάνουμε τους θεατές να νιώσουν πως είναι μέρος του συνόλου. Είναι σημαντικό να έχουν δει, να έχουν ακούσει και να έχουν νιώσει τα γεγονότα, σαν εμπειρία. Δεν με ενδιαφέρει να προσφέρω στατιστικά νούμερα και στοιχεία τα οποία μπορεί να βρει κανείς στο Διαδίκτυο. Και δεν θέλω να φανώ ιδιαίτερα επεξηγηματικός, η υπερβολική πληροφορία αφαιρεί το ενδιαφέρον. Αυτό που ψάχνω είναι να αποτυπώσω την εμπειρία μιας κατάστασης. Και αυτή η εμπειρία μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση ή έστω να αρχίσουν να σκέφτονται λίγο διαφορετικά.
