Απεχθάνεται τις επαφές με την ελληνική γραφειοκρατία, ειδικά με την εφορία! Το όνειρο, το όραμά της για την τέχνη, η ανάγκη της να γίνεται κάθε μέρα και καλύτερη κινούν την ύπαρξή της. Μέσον της, η μουσική και η hatha yoga, που τη βοηθά να παίζει ένα ιδιαίτερα δύσκολο μουσικό όργανο.
A Paris. Τα πρώτα χρόνια
Η Clio K. γεννήθηκε στο Παρίσι από Έλληνες γονείς που βρέθηκαν εκεί προδικτατορικά, για σπουδές Δικαίου και Ιστορίας της Τέχνης. Μέχρι το Γυμνάσιο έζησε μια ανέφελη παιδική ηλικία. Την εποχή εκείνη στην «Πόλη του Φωτός» όλοι είχαν τα ίδια δικαιώματα στη μόρφωση και στον πολιτισμό. Και η συνύπαρξη των διάφορων φυλών στις γειτονιές ήταν κάτι παραπάνω από αρμονική.
Αξέχαστα της έχουν μείνει τα πάρτι στα σπίτια οικογενειακών φίλων από το Μάλι και τη Γουαδελούπη. Εκεί μυήθηκε στους ήχους του Τρίτου Κόσμου. Όλα τα κορίτσια ήταν ελεύθερα να φορούν μίνι και μοντέρνα ρούχα. Ο θρησκευτικός φανατισμός που σήμερα υποχρεώνει τη γυναίκα να φορά μαντίλα, το ακραίο φυλετικό μίσος δεν είχαν κάνει ακόμη την εμφάνισή τους στα banlieues των μεταναστών.
Στα σκοτεινά χρόνια της ελληνικής χούντας των συνταγματαρχών, οι αριστεροί γονείς της βίωσαν προβλήματα με τη γαλλική αστυνομία του στρατηγού Ντε Γκολ, που συνεργαζόταν με την ελληνική. Η αποστέρηση του δικαιώματος της επιστροφής στην πατρίδα τούς κόστισε πολύ. Η μητέρα κατάφερε να ξεφύγει από το αυταρχικό στρατιωτικό καθεστώς που, σ’ ένα της ταξίδι, την εκβίαζε να υπογράψει δήλωση «κοινωνικών φρονημάτων». Η φαμελιά της επέστρεψε στην Ελλάδα καιρό μετά την πτώση της δικτατορίας, μόνο για διακοπές.
Για την Clio K., η Ελλάδα ήταν η χώρα του «Άξιον Εστί» του Μίκη, του «Μεγάλου ερωτικού» του Χατζιδάκι και των τραγουδιών της «τάβλας» που τραγουδούσε ο -γνωστός για τη φωνή του- παππούς από την Κάτω Αχαγιά, ένα χωριό κοντά στην Πάτρα. Ο παππούς Ντίνος την έπαιρνε αγκαλιά και τη χόρευε στα γόνατά του τραγουδώντας. Στα βαφτίσια της, στα 3 της χρόνια, η Κλειώ χόρεψε τον πρώτο της καλαματιανό σέρνοντας τον χορό.
Grande harpe a pedales
Η Clio K., με όχημα την άρπα -ένα όργανο που, αν και αρχαίο, οι πιο πολλοί το γνωρίσαμε μέσα από την κλασική μουσική-, δημιουργεί μια γέφυρα ανάμεσα σε διαφορετικούς μουσικούς κόσμους. Στα χέρια της έχει άλλοτε τον ιμπρεσιονιστικό χαρακτήρα μιας άρπας της δυτικής μουσικής του 20ού αιώνα και άλλοτε εμπνέεται από την τζαζ και την αυτοσχεδιαστική μουσική, αναλαμβάνοντας τον ασυνήθιστο ρόλο ενός σολιστικού οργάνου.
Η κλασική άρπα μπήκε πολύ νωρίς στη ζωή της. Στα χρόνια του Νηπιαγωγείου, στο Παρίσι, άκουσε για πρώτη φορά μια άρπα να παίζει τη «Θάλασσα» του Claude Debussy. Το αυτί της 5χρονης μικρής αμέσως ξεχώρισε τον διαφορετικό της ήχο. Στα 6 της χρόνια άρχισε να σπουδάζει άρπα σε παρισινό ωδείο, με δασκάλες την Elisabeth Valletti και την Helene Breshand, γνωστές κλασικές αρπίστριες και καλές αυτοσχεδιάστριες της πειραματικής σκηνής.
Η πρώτη της άρπα ήταν μια, σαφώς μικρότερου μεγέθους, κέλτικη. Έπρεπε να ψηλώσει για να της επιτραπεί να ασχοληθεί με τη μεγάλη pedal harp. Την grande harpe a pedales με τον μαγευτικό ήχο, όπως εκείνη της εβραϊκής καταγωγής Γαλλίδας Lily Laskine, που είχε κατακτήσει με την τέχνη της το Παρίσι των δεκαετιών 1930-1940 ερμηνεύοντας Mozart με το μεγάλο νυκτό όργανό της. Ήταν 6 μόνο ετών η μικρή Κλειώ όταν καθόταν μπροστά στην άρπα της και αυτοσχεδίαζε ελεύθερα, σχηματίζοντας ονειρικές μουσικές, νοερά ταξιδεύοντας.
Το μεγαλύτερο από το νεανικό κορμί της έγχορδο εκπροσωπεί στη ζωή της τα πάντα. Με τις πάνω από πέντε οκτάβες του και τα βαθιά του μπάσα, είναι για την Κλειώ και γείωση, και απογείωση μαζί. Όπως ακριβώς θα ήθελε να ήταν η ίδια η ζωή της. Η άρπα της τη βοηθάει να απογειώνεται. Κάτι που δεν συμβαίνει με τη μουσική μετά τον 19ο αιώνα, που αγνοεί τον αυτοσχεδιασμό ο οποίος χαρακτήριζε την μπαρόκ εποχή και χρησιμοποιεί αποκλειστικά παρτιτούρα.
Συνάφειες και αποκλίσεις
Η άρπα αναζητά τις μακρινές της ρίζες στον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό, έως το ceng της παλαιάς οθωμανικής μουσικής. Ο πρόγονος της οθωμανικής άρπας πιστεύεται ότι είναι ένα όργανο που φαίνεται σε αρχαίες ασσυριακές επιγραφές. Όμως παρόμοιο όργανο εμφανίζεται και σε αιγυπτιακά σχέδια. Στην Αιθιοπία, η τοπική παραδοσιακή άρπα θυμίζει τις αρχαίες ελληνικές λύρες, ενώ η kora, από το Μάλι της Δυτικής Αφρικής, παίζεται από τα δύο δάχτυλα των χεριών. Στον μπαρόκ 16ο αιώνα η διπλή άρπα είχε δύο παράλληλες σειρές χορδών και κάθε χέρι του χειριστή μπορούσε να πραγματοποιεί ανεξάρτητη μελωδική κίνηση.
Η κέλτικη άρπα αναπτύχθηκε στον παραδοσιακό πολιτισμό των μενεστρέλων του Μεσαίωνα στην Ιρλανδία και στη Γαλλική Βρετάνη, ενώ η κλασική άρπα βρήκε τη θέση της σε μια μεγάλη ορχήστρα. Άλλοτε παίζοντας ένα «κλάμα», όπως στο έργο «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Βοημού συνθέτη Christof Willibald Gluck ή στο «Όνειρο Θερινής Νυκτός» του Γερμανού Mendelssohn. Άλλοτε, πάλι, εκφράζοντας το μπρίο του «Κοντσέρτου για άρπα και φλάουτο» του Mozart.
Αρπα έβαλαν στα έργα τους, εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριό της, ο Maurice Ravel, ο Debussy, αλλά και ο Handel, στο «Κοντσέρτο του για άρπα και ορχήστρα». Το ανοιχτό από τη μια μεριά ηχείο της δημιουργεί πολλές αρμονικές, που επιτείνουν την αίσθηση της «ονειρικότητας».
Η ινδική εμπειρία
Το πιο σημαντικό για την Κλειώ -τη δική μας Clio K.- είναι η επιθυμία της να ανήκει σε ομάδες, με κοινά εκφραστικά μέσα και στόχους, προσφέροντας στο κοινό την απόλαυση και το όνειρο με αληθινά και αφιλτράριστα συναισθήματα.
Οι κασέτες με τα «απαγορευμένα» ρεμπέτικα του Μάρκου Βαμβακάρη ή του Γιάννη Παπαϊωάννου ήταν η πρώτη της συνειδητή επαφή με το ασυγκέραστο της ανατολικής μουσικής. Μιας μουσικής που η Κλειώ έμελλε να συναντήσει στις αναζητήσεις της και τις συναντήσεις της με μακρινούς πολιτισμούς.
Οι μεταπτυχιακές σπουδές της στην Εθνομουσικολογία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης (Paris IV) ώθησαν την Clio K. στην εκμάθηση του τούρκικου σαζ με δάσκαλο τον αυτοεξόριστο Τούρκο αναρχικό Talip Ozkan, κάποτε διευθυντή της Ορχήστρας της Τουρκικής Ραδιοφωνίας. Με το σάζι έμαθε να παίζει τους ιδιότυπους «μονούς» ρυθμούς (3-5-7-9) της Ανατολίας, ενώ ολοκλήρωνε σ’ ένα κλίμα μουσικής και εθνοτικής απελευθέρωσης τη μεταπτυχιακή της εργασία. Θέμα της, τα ηπειρώτικα τραγούδια. Όσα δεν κατάφερε να μάθει στο ωδείο των «αισθητικών απαγορεύσεων».
Μέσω αυτής της παράλληλης μελέτης των παραδοσιακών μουσικών και του αυτοσχεδιασμού εξερεύνησε ποικιλόμορφα μουσικά μονοπάτια. Έζησε για κάποια χρόνια στην Ινδία, όπου εστίασε στην ινδική μελωδία και στα ρυθμικά της συστήματα. Το διδακτορικό της στις ινδικές επιρροές στη world μουσική την έφερε με υποτροφία στην κωμόπολη Dharwad της επαρχίας Karnataka. Για πέντε χρόνια δούλεψε παίζοντας άρπα σε γάμους και δεξιώσεις, σε πεντάστερα ξενοδοχεία, κάνοντας παρέα με Ινδούς μουσικούς, παντρεμένη για ένα φεγγάρι με έναν απ’ αυτούς, δεξιοτέχνη του σιτάρ.
Την κατέκτησε το «bhava», το duende, η ψυχή της ινδικής τέχνης, που το ψυχικό της εκτόπισμα ξεπερνάει τεχνικές και ύφη και φανερώνει συναισθηματικές αποχρώσεις, μια πληθώρα ψυχικών καταστάσεων πλατύτερων από αυτές της Δύσης. Οι ragas και οι ρυθμοί των Ινδών εκφράζουν την πνευματική πολυπλοκότητα αυτού του λαού, σε πλήρη αντίθεση με τον απλουστευτικό εξαμερικανισμό του μέσου Δυτικού ανθρώπου. Στην Ινδία η Clio Κ. εισέπραξε τον μεγαλύτερο σεβασμό ως γυναίκα και ως μουσικός, κάτι ιερό ακόμα και για τον πιο «λαϊκό» Ινδό.
Jasmine in November
Γείωση κι ανύψωση μαζί
Η «ινδική εμπειρία» της Clio K. επηρέασε το φραζάρισμα της μουσικής της. Τον τρόπο που χτίζει τις μουσικές της προτάσεις. Προτάσεις που εκφράζουν φάσεις της ζωής της και τις συναισθηματικές αποχρώσεις της αισθητικής της. Στο σταυροδρόμι της free jazz, της σύγχρονης μουσικής και της ανατολικής παράδοσης, ενσωματώνει επιρροές και συναισθήματα εμπνευσμένη από τα παραδοσιακά όργανα, όπως το σαντούρι, το κανονάκι, η αφρικανική κόρα.
Τον περασμένο Νοέμβριο η Κλειώ κατέγραφε εικόνες της κρύας Αθήνας. Περπατώντας στους δρόμους της πόλης, απολάμβανε τις μυρωδιές από τα -απαγορευμένα στη διάρκεια του lockdown- λουλούδια του φθινοπώρου. Αισθήσεις που ο μέσος φίλος της μουσικής δεν περιμένει να εκφραστούν με τον ήχο μιας μεγάλης κλασικής άρπας, ενός σετ τζαζ τυμπάνων κι ενός νέι.
Μετά το «Ariadne» του 2016, τον πρώτο της προσωπικό δίσκο -όπου, υπό το πρίσμα του μοντερνισμού, της avant garde που διδάχθηκε, προσπάθησε να εξερευνήσει την άρπα μελωδικά, ρυθμικά και από πλευράς ηχοχρωμάτων-, φτάσαμε στο πολύ πρόσφατο άλμπουμ της Clio K. Το «Jasmine in November» κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2023 από την Αnkh Productions/Ankh Jazz και γεφυρώνει δύο κόσμους: τις ορχηστρικές συνθέσεις της Clio K. και τρεις μουσικές μετεγγραφές των My Funny Valentine, Take Five και Corcovado.
Με τον Γάλλο φλαουτίστα Magic Malik, τον Νίκο Σιδηροκαστρίτη στα ντραμς, τον Χάρη Λαμπράκη στο νέι, με τις φωνές της Βασιλικής Κωνσταντέλλου και της Λίνας Ροδοπούλου και το μουσικό πριόνι του Νίκου Gioussef, η Clio Κ. ξεδιπλώνει το μουσικό της όραμα πατώντας στα αισθητικά χνάρια της Alice Coltrane. Στο σύνολό του ο δίσκος χαράζει μια αισθητική πορεία που αναμένεται να αποδώσει περισσότερα δείγματα μουσικής ελευθερίας. Μια δόνηση, έναν απλό και άμεσο παλμό που προσφέρουν στον ακροατή γείωση κι ανύψωση μαζί.
Επιμέλεια: Μαρώ Καβαλιέρου
