Είχα την τύχη και την χαρά να συναντήσω τον κ. Χαντζόπουλο δύο φορές. Την πρώτη στον Μόλυβο το καλοκαίρι του '19, όπου μίλησε με συγκλονιστικά λιτό τρόπο και βαθύ συναίσθημα στην τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του φίλου του (και φίλου μου) Σταύρου Τσακυράκη, και λίγο αργότερα τον ίδιο χρόνο, στην έκθεσή του στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Έναν χαρισματικής απλότητας μετρ της υψηλής γελοιογραφικής τέχνης, έναν δημιουργό που, αξιοποιώντας στο έπακρο τις τεχνικές δυνατότητες που προσφέρει ο ηλεκτρονικός κόσμος, συνθέτει με τις γελοιογραφίες του έναν δαιμονικά κατεδαφιστικό σκωπτικό λόγο, παραμένοντας ο ίδιος ένας ήπιος, βαθύτατα καλλιεργημένος, γλυκύτατος και σεμνός άνθρωπος.
Αν και «σταυρόλεξο για πολύ απαιτητικούς», όπως χαρακτήρισε τους τρόπους του ο έτερος χαρισματικός Έλληνας συνάδελφός του Ανδρέας Πετρουλάκης, ο Δημήτρης Χαντζόπουλος μερικές φορές είναι εξαιρετικά ευανάγνωστος. Δεν χρειάζεται, π.χ., να είναι διόλου απαιτητικός ο αναγνώστης για να δει ότι ο Χαντζόπουλος δεν μπορεί τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν αντέχει τον Τσίπρα. Προφανώς είναι δικαίωμά του να μην τον αντέχει και να τον κατεδαφίζει με κάθε ευκαιρία, προφανώς κανένα σκώμμα δεν μπορεί ποτέ να είναι δήθεν «ουδέτερο», προφανές επίσης ότι η ποιότητα του σαρκασμού και της διακωμώδησης δεν εξαρτάται από το εάν στρέφεται μονόπλευρα προς μία κατεύθυνση. Μπορούν και οι μονόπλευροι είρωνες να είναι ιδιοφυείς. Είναι όμως επίσης προφανές πως ό,τι εκθέτει εκτίθεται, αλλά και ότι ούτε η κατεύθυνση, το ethos του σκώμματος βρίσκεται επέκεινα της κριτικής.
***
Η γελοιογραφία που αναδημοσιεύεται εδώ εμφανίζει τον ΣΥΡΙΖΑ, ακριβέστερα μια σειρά ανθρωπάκια, που κατά τον κλασικό του Χαντζόπουλου τρόπο θυμίζουν γνωστές φυσιογνωμίες, καβαλημένα σε παιδικά κουνιστά αλογάκια, φορώντας μόνο βρακάκια ή παιδικά πάμπερς, με το σήμα του ΣΥΡΙΖΑ στις προμετωπίδες των παιχνιδίσιων αλόγων τους, ενώ σε φόντο πίσω τους βρίσκεται κολλημένη σαν με σελοτέϊπ, σε κάτι σαν τοίχο, μια αφίσα του Владимир Путин (με βάση πασίγνωστη φωτογραφία του), ημίγυμνος λεβέντης καβαλάρης στ' άτι του, καλπάζει ασταμάτητος, μήπως προς την Ουκρανία; Να τον θαυμάζουν άραγε και να προσπαθούν να του μοιάσουν τα ανθρωπάκια του ΣΥΡΙΖΑ, εκεί μέσα στα βρακάκια τους; Μάλλον ναι, φαίνεται να αποφαίνεται η γελοιογραφία. Αλλά γιατί όχι κάποια επιείκεια; Παιδάκια είναι, μήπως καλύτερα να βρουν κουβαδάκια και να παίξουν μ' αυτά;
***
Η ευφυέστατης κατασκευής αυτή γελοιογραφία με πίκρανε κάπως. Όχι επειδή επιτίθεται στην από δω πλευρά, αφού, όπως είπαμε, ο γελοιογράφος είναι απόλυτος κύριος της γνώμης του, και, τέλος πάντων, όποιος διαλέγει πλευρές, ας πίνει και τις χαρές και τις πίκρες τους. Άλλωστε σε αρκετές γελοιογραφίες του ο κ. Χαντζόπουλος έδειξε στην εδώ πλευρά με στιφό, ίσως, αλλ' όχι αναποτελεσματικό τρόπο αρκετά χρήσιμα πράγματα.
Η γελοιογραφία αυτή με πίκρανε επειδή, ειδικά αυτή, είναι βάναυσα άδικη. Θυμούμαι πολύ καλά την ημέρα που ανακοινώθηκε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, θυμούμαι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, εκείνο το πρώτο εικοσιτετράωρο, αυτός μόνος, οργάνωσε διαδήλωση διαμαρτυρίας με κεντρικά στελέχη του και βουλευτές του έξω από τη ρωσική πρεσβεία. Θυμούμαι ότι εγώ προσωπικά σηκώθηκα και πήγα, με εξαιρετικά ολιγομελή διεθνή αποστολή συναδέλφων νομικών, για συμπαράσταση στην πληττόμενη Ουκρανία και κατανόηση της πολύπλοκης συνθήκης, στο εμπόλεμο Κίεβο και μετά στην Μπούτσα και στο Ιρπίν, και δημοσίευσα σ' αυτήν εδώ την εφημερίδα ό,τι είδα και νόμισα. Το ταξίδι ήταν μακρύ, και πήγα με τρένο, όχι με αλογατάκια που κουνιόνταν πίσω-μπρος. Με πίκρανε με τη γελοιογραφία ο δημιουργός της, όπως άλλωστε -επαναλαμβάνω- είχε κάθε δικαίωμα.
***
Εχω όμως κι εγώ δικαίωμα να θυμηθώ έναν άλλο, πολύ παλαιότερο μετρ στον χωρίς έλεος σαρκασμό. Περιλαμβάνω τους στίχους του και στο πρωτότυπο, ώστε αν κανένας εισαγγελέας ή άλλος αμύντορας του νόμου, της τάξης, της ηθικής, της πολιτικής ορθότητας κ.λπ. επιδιώξει δικαστική καταδίκη για προσβολή δημόσιας αιδούς ή για ο,τιδήποτε άλλο να πάει να βρει τον τάφο του Αριστοφάνη και να επιδώσει εκεί. Ο Αριστοφάνης λοιπόν, το 422 π.Χ., απευθύνεται από σκηνής στο κοινό της Αθηναϊκής Δημοκρατίας:
«[...] οὐδ᾽ εἴ τις ἐραστὴς
κωμῳδεῖσθαι παιδίχ᾽ ἑαυτοῦ μισῶν ἔσπευσε πρὸς αὐτόν,
οὐδενὶ πώποτέ φησι πιθέσθαι, γνώμην τιν᾽ ἔχων ἐπιεικῆ,
ἵνα τὰς μούσας αἷσιν χρῆται μὴ προαγωγοὺς ἀποφήνῃ·
οὐδ᾽ ὅτε πρῶτόν (γ᾽) ἦρξε διδάσκειν ἀνθρώποις φήσ᾽ ἐπιθέσθαι,
ἀλλ᾽ Ἡρακλέους ὀργήν τιν᾽ ἔχων τοῖσι μεγίστοις ἐπιχειρεῖν,
θρασέως ξυστὰς εὐθὺς ἀπ᾽ ἀρχῆς αὐτῷ τῷ καρχαρόδοντι,
οὗ δεινόταται μὲν ἀπ᾽ ὀφθαλμῶν Κύννης ἀκτῖνες ἔλαμπον,
ἑκατὸν δὲ κύκλῳ κεφαλαὶ κολάκων οἰμωξομένων ἐλιχμῶντο
περὶ τὴν κεφαλήν, φωνὴν δ᾽ εἶχεν χαράδρας ὄλεθρον τετοκυίας,
φώκης δ᾽ ὀσμήν, Λαμίας δ᾽ ὄρχεις ἀπλύτους, πρωκτὸν δὲ καμήλου.
τοιοῦτον ἰδὼν τέρας οὔ φησιν δείσας καταδωροδοκῆσαι,
ἀλλ᾽ ὑπὲρ ὑμῶν ἔτι καὶ νυνὶ πολεμεῖ· […]».
Σε μια δική μου μεταφραστική προσπάθεια: ο ποιητής (ο Αριστοφάνης μιλά για τον ίδιο τον εαυτό του): «ποτέ του δεν συμφώνησε με εραστή που, από μίσος, του ζήτησε να κοροϊδέψει τον αγαπημένο του/ κι αυτό για να μην κάνει πόρνη τη μούσα του/ από τότε που βγήκε στο θέατρο ποτέ δεν τά 'βαλε με τους απλούς ανθρώπους/ παρά με οργή Ηρακλή ριχνόταν στα θηρία./ Χύμηξε αμέσως άφοβα στο τέρας με τα δόντια καρχαρία/ που από τα μάτια του έλαμπαν οι τρομακτικές ακτίνες της Κύννας/ και εκατό κεφάλια κολάκων σάλευαν πέρα-δώθε γύρω-γύρω απ’ το κεφάλι του βγάζοντας οιμωγές/ κι είχε φωνή χαράδρας που γεννά τον όλεθρο, μπόχα φώκιας, άπλυτα αρχίδια Λάμιας, κώλο καμήλας./ Κανείς δεν του 'πε ότι φοβήθηκε ένα τέτοιο τέρας και δέχθηκε να καταδωροδοκηθεί/ αλλά για σας και τώρα και για πάντα πολεμά.» [Αριστοφάνη «Σφήκες», στίχοι 1025-1037].
***
Αλλες εποχές, άλλοι τρόποι - κι άλλο μέταλλο ανθρώπων. Αλλά και η γελοιογραφία - τι λεπτότης! Καλή, πολύ καλή. Εύγε.
Στην Καθημερινή της 21.1.2023 δημοσιεύτηκε η γελοιογραφία του Δημήτρη Χαντζόπουλου που αναδημοσιεύουμε
