Συγκεντρώνοντας πολλές τέχνες για το τελικό θεατρικό γεγονός, ενδιαφέρον έχει να δούμε πώς ενσωματώνονται αυτές και κατά πόσο διαμορφώνουν την παράσταση.
Η όψις, το εικαστικό δηλαδή μέρος, είναι παράγοντας καθοριστικός για την υλοποίηση της παράστασης. Το οπτικό ζωντάνεμα των επιλογών του σκηνοθέτη, η μορφή που δίνει με τα χρώματα και τις κατασκευές σε σκηνικά αλλά και στα κοστούμια των ρόλων, είναι ένας από τους άξονες που στηρίζουν και κινούν το οικοδόμημα της σκηνικής πραγμάτωσης του γραπτού λόγου, που πρέπει να γίνει ήχος, κίνηση, μουσική, εικόνα.
Ο λόγος που ζωντανεύει μαζί με το θέαμα είναι οι βασικοί πυλώνες του θεάτρου. Όποτε στην ιστορία του θεάτρου παρέμεινε ο ένας από τους δύο, αυτός ήταν το θέαμα. Στο τσίρκο, για παράδειγμα, στους jongleurs του Μεσαίωνα, ή τα tableaux vivants των θρησκευτικών και αυλικών παραστάσεων.
Όλα αρχίζουν από τη «διευθέτηση» του χώρου. Ο Πίτερ Μπρουκ παρατήρησε πως μια φυλή με πρωτόγονο πολιτισμό ενδιαφέρθηκε για το θέαμα όταν οι ηθοποιοί του άπλωσαν στο έδαφος ένα πανί και στάθηκαν πάνω του να παίξουν, ορίζοντας τον χώρο. Από αυτήν τη βασική συνθήκη, η σκηνογραφία και η ενδυματολογία εξελίχθηκαν ενσωματώνοντας αισθητικές επιλογές, τάσεις πολιτιστικές, τεχνολογίες και επιστημονικές ανακαλύψεις.
Στην περιοχή του ελληνικού θεάτρου η σκηνογραφία συνόδευσε το σκηνικό γεγονός από την πρώτη στιγμή της γέννησής του, από τα Ελευσίνια Μυστήρια εντός των ναών έως τα αρχαία θέατρα με τις σκηνικές κατασκευές, τα σκηνικά «εργαλεία», όπως το εκκύκλημα έως τις μάσκες και τα κοστούμια. Άλλα για τις τραγωδίες και άλλα για τις κωμωδίες.
Κατά την αναγέννηση του θεάτρου στους νεοελληνικούς χρόνους υποθέτουμε πως οι πρώτες παραστάσεις που δόθηκαν στα παλάτια των Ελλήνων ηγεμόνων στις παραδουνάβιες χώρες θα χρησιμοποίησαν ως σκηνικό το αυθεντικό ντεκόρ των σαλονιών αυτών των κτηρίων.
Στις αρχές του 20ού αιώνα δύο σοβαρές θεατρικές μονάδες, η Νέα Σκηνή του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου και το Βασιλικό Θέατρο με εμψυχωτή τον Θωμά Οικονόμου δίνουν μεγάλη προσοχή στο εικαστικό μέρος. Καθένας από τους δύο αυτούς σκηνοθέτες υπηρετεί την προσωπική του αισθητική γραμμή και σε αυτήν εντάσσει και τον νεοεμφανιζόμενο τομέα της σκηνογραφίας-ενδυματολογίας.
Μνημειακή και η συμβολή της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού στην όψη του «Προμηθέα Δεσμώτη» των Δελφικών Εορτών του ζεύγους Σικελιανού: το σκηνικό όπου ήταν δεμένος ο Προμηθέας, οι μάσκες και τα κοστούμια τα υφασμένα στους χωριάτικους αργαλειούς του Παρνασσού.
Με την ανάπτυξη του θεάτρου, μέγας αριθμός σπουδαίων σκηνογράφων και ενδυματολόγων δημιουργήθηκε καταθέτοντας πλήθος σημαντικών έργων. Συνέβαλαν όλοι αυτοί οι «εικαστικοί» της συντεχνίας του θεάτρου στην εξέλιξη και στην άνθηση του ελληνικού θεάτρου. Τόσο στη μητρόπολη όσο και σε άλλες χώρες όπου υπήρχε ακμαίος ελληνικός πληθυσμός.
Οι Έλληνες σκηνογράφοι έχουν την τύχη και την ευλογία να ζουν και να δημιουργούν στον τόπο και με τη γλώσσα όπου γεννήθηκαν όλα αυτά τα αριστουργήματα του αρχαίου δράματος τα οποία υπηρετούν. Μετά το 1954 οι παραστάσεις δίνονται σε αρχαία θέατρα. Εργάσθηκαν, λοιπόν, σε συγκεκριμένους χώρους και κτίσματα, όπου καλλιεργήθηκε το είδος από αρχαιοτάτων χρόνων: Επίδαυρος, Κούριο, Δωδώνη, Φίλιπποι και τόσα άλλα υπαίθρια θέατρα που δημιούργησαν σχολή και παράδοση στην εικαστική πλευρά της σκηνικής παρουσίασης του αρχαίου δράματος. Πείρα και προτάσεις που ταξίδεψαν με τις ελληνικές παραστάσεις στο εξωτερικό και μεταλαμπάδευσαν πολλά από τα στοιχεία τους.
Οι Έλληνες σκηνογράφοι-ενδυματολόγοι που διακόνησαν το αρχαίο δράμα συνομίλησαν και συνομιλούν αυθεντικά με αυτό. Είναι οι συνεχιστές των αρχαίων εκείνων ζωγράφων των δραματικών αγώνων στα Λήναια, στα Διονύσια, κοντά στον Θέσπη, στον Χριστομάνο και στον Οικονόμου, στον Ροντήρη, στον Κουν, στον Μινωτή και τόσους, μα τόσους πολλούς άλλους σπουδαίους του σύγχρονου θεάτρου μας.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
