Δίκαια αναγνωρισμένος ως «πατέρας» του αμερικανικού θεάτρου, ο ιρλανδικής καταγωγής Ευγένιος Ο’ Νηλ πειραματίστηκε με όλες τις θεατρικές μορφές, από τον συμβολισμό μέχρι τον εξπρεσσιονισμό, από το αστικό δράμα μέχρι την τραγωδία και από το ονειρόδραμα μέχρι τον ρεαλισμό. Αν υπάρχει στο έργο του κοινός παρονομαστής, δεν είναι άλλος από τον «ρεαλισμό του ονείρου»: στα ομιχλώδη, «στοιχειωμένα» τοπία της Νέας Αγγλίας, ένας ποιητής ονειρεύεται μόνος μπροστά στον ωκεανό πασχίζοντας να διαπεράσει τις πυκνές ομίχλες για να δει με τα μάτια της ψυχής του ποιος είναι και από πού έρχεται. Με αυτήν την έννοια προαναγγέλλει, μπορούμε να πούμε, το θέατρο του Πίντερ, που επίσης είναι η αφήγηση ενός ανάστροφου ταξιδιού προς τις πηγές, ενάντια στο ρεύμα του χρόνου, προς τα γενέθλια τοπία της μνήμης του ανθρώπου και τις πρώτες αρχές που τον καθόρισαν ως σκεπτόμενο υποκείμενο με ανοικτή συνείδηση. Ή το αιώνια παιζόμενο οιδιπόδειο δράμα της αμοιβαίας αναγνώρισης, ανάμεσα στο οικείο και στο ξένο, στον εαυτό και στο άλλο του, στον σωσία μας μέσα σε καθρέφτη.
Στο αυτοβιογραφικό «Ταξίδι της μεγάλης μέρας…», ο Ο’ Νηλ «φωτογραφίζει» ονειρο-ρεαλιστικά, αν μπορώ να πω, την αληθινή δική του πατρική οικογένεια με τα «εν φιλίαις πάθη» και τον ενδοσπαραγμό της. Μια έντεχνη, σκηνοθετημένη ομολογία ψυχής σε θεατρικούς διαλόγους, όπου συναντώνται η αλήθεια της ζωής με το ψεύδος της τέχνης (ή αντίστροφα) και όπου το «πραγματικό» δεν υπάρχει πριν από τη μιμητική του αναπαράσταση.
Για όλα τα πιο πάνω το έργο του Ο’ Νηλ απαιτεί μια δημιουργική σκηνοθεσία που να συνθέτει την επιφάνεια με το βάθος, το ρεαλιστικό στοιχείο με το ονειρικό, τα αντικείμενα με τη σκιά τους, το περιεχόμενο των εικόνων με τα φευγαλέα, τρεμάμενα περιγράμματα τους. Αυτό, η σκηνοθεσία του Δημήτρη Καραντζά το εξασφαλίζει σε ικανό βαθμό στην παράσταση που είδαμε στο ιστορικό «Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας» από τη θεατρική Εταιρεία «Πράξη». Μια σκηνοθεσία στέρεη και με βάθος, «ρεαλιστική» όσο χρειάζεται, ώστε να φωτίζει με τον λύχνο την αφώτιστη πίσω όψη των πραγμάτων: την «παρά δήμον ονείρων», κατά τον αρχαίο μας ποιητή. Τόσο, όσο πρέπει για να ξυπνήσουν, χωρίς να τρομάξουν, οι σκιές των κεκοιμημένων μας. Βρήκα, έτσι, περιττή έως επιβλαβή τη σκηνή εκσκαφής των τάφων.
Το διάχυτο, ομιχλώδες, ιρλανδικό τοπίο γραφής του Ο’ Νηλ, πένθιμο αλλά όχι συνθλιπτικό, αποτελεί τη μαγιά που δένει τη «συνταγή» στην οποία προστίθενται οι πολύ καλές, δουλεμένες, χειροποίητες, υφαντές υποκριτικές. Η κορυφαία Μπέτυ Αρβανίτη δίνει ιδιοφυώς την κυριαρχική μητρική μορφή της μάνας και συζύγου, ως άυλη και υλική μαζί, πάσχουσα και δυναστική παρουσία - απουσία. Ο σπουδαίος Αλέξανδρος Μυλωνάς (πατέρας, σύζυγος, θύτης - θύμα) είναι συνεχώς παρών, χωρίς κενά, στον δραματικό του ρόλο που διακόπτει μόνο με λίγες εκλεκτές αιφνίδιες κωμικές εκλάμψεις αυτοσχολιασμού. Ο Αινείας Τσαμάτης δίνει τον ένα γιο (Τζέιμι) με ρυθμικές εναλλαγές φωτός και σκότους, ο Βασίλης Μαγουλιώτης γίνεται ο άλλος γιος (Έντμοντ) με γεμάτες σιωπές και ονειρικές φωνές. Η νεαρή Ελίνα Ρίζου ως Κάθλιν είναι διάφανη, με σωστό ρυθμό και μέτρο.
Η λυπημένη μετάφραση του Γκάτσου, τα ορφανά σκηνικά της Ελένης Μανωλοπούλου, τα γλυκόπικρα κοστούμια - σχόλια της Ιωάννας Τσιάμη, η νύκτια μουσική του Γιώργου Πούλη και οι νυκτερινοί φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου δίνουν το ακριβές ηχόχρωμα και συνομολογούν την αλήθεια του έργου.
