Στα «Φτερά στο τσιμέντο», το τρίτο πεζογραφικό έργο της Ευσταθίας Ματζαρίδου, δεν είναι καθόλου τυχαία η επιλογή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, με τις μακροπερίοδες, ως επί το πλείστον, προτάσεις, τις ελάχιστες παραγράφους και τη μη ύπαρξη κεφαλαίων, που δίνουν στην αφήγηση ενιαία μορφή και αναγκάζουν, κατά κάποιον τρόπο, τον αναγνώστη να διαβάζει δίχως σταματημό, με μιαν ανάσα σχεδόν, βυθίζοντάς τον στα έσχατα της ακινησίας μιας νεαρής γυναίκας η οποία είχε την ατυχία να γεννηθεί, όχι μόνο με μια βαριάς μορφής αναπηρία -η οποία δεν περιγράφεται με ακρίβεια, όπως δεν κατονομάζεται και η ίδια η ηρωίδα, μιας και η Ματζαρίδου μιλάει περισσότερο για την έννοια της ανημποριάς και του καθεστώτος εξάρτησης και ανελευθερίας που αυτή συνεπάγεται και λιγότερο για μια συγκεκριμένη περίπτωση-, αλλά και μέσα, κι αυτό ίσως είναι το καθοριστικότερο, σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, η οποία αδυνατεί αλλά και δεν θέλει να δει και να αναγνωρίσει τις ιδιαίτερες ανάγκες της.
Η ηρωίδα της είναι εγκλωβισμένη, πληγωμένη, παράφορη, σε κόντρα με την κοινωνία, με τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, σε κόντρα με τις δεσπόζουσες αντιλήψεις, θυμίζει λίγο, σε ύφος και ήθος, τους ήρωες του Μπέρνχαρντ, αλλά έχει κάτι και από την απεγνωσμένη, υπαρξιακής κοπής, πολυπλοκότητα των ηρώων του Κάφκα.
Η Ματζαρίδου μάς βυθίζει στο σύμπαν της ηρωίδας της, δημιουργώντας ένα νέο σύμπαν εκ του μηδενός, με υλικά της την τόλμη, την μεγάλη εικονοπλαστική της δύναμη και τη δυνατότητά της να σκιαγραφεί ανάγλυφα ψυχικά φορτία, την δυνατότητά της να μεταφέρει ατόφια τα συναισθήματα ενός ψυχισμού, ο οποίος, λόγω των συνθηκών, απέχει πολύ από τα καθιερωμένα.
Τα αυτονόητα εδώ δεν είναι αυτονόητα. Η μάνα είναι μια παραγκωνισμένη γυναίκα, που δεν εμπνέει ούτε πόθο ούτε σεβασμό, καθώς ζει για να εισπράξει ένα βλέμμα αποδοχής από τον πατέρα, ο οποίος καλπάζει στους δικούς του ρυθμούς, σε έναν κόσμο ευρωστίας και αρτιμέλειας, σε έναν κόσμο που μοχθεί για το κέρδος και το φαίνεσθαι, δίχως να ρίχνει δεύτερη ματιά σε ό,τι θεωρεί άρρωστο και ανεπαρκές. Η μάνα έλκεται, και παραμένει ώς το τέλος δέσμια, από την δύναμη αλλά και από την ομορφιά. Κυρίως από αυτήν. Σε όλο το έργο η Ματζαρίδου παίζει με έννοιες αντιστικτικές: ελευθερία και ανελευθερία, δύναμη και αδυναμία, ομορφιά και ασχήμια, υγεία και αρρώστια. Θέτει ερωτήματα. Κυρίως αυτό κάνει. Οι απαντήσεις, αν έρθουν, θα έρθουν μέσω του βιώματος. Βιώνεται η απάντηση μόνο αν βιωθεί η ερώτηση.
Σχέσεις εξάρτησης
Οι ήρωες είναι αλληλένδετα συνδεδεμένοι μεταξύ τους, έχοντας σχέσεις εξάρτησης και μόνο, σχέσεις όπου τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι είτε η ανοχή, είτε η οργή, το μίσος και η ενοχή. Είναι αναγκασμένοι εκ των πραγμάτων να κάνουν συμβιβασμούς, σε αυτή την ισορροπία τρόμου, ζώντας μια καθημερινότητα όπου σιγοβράζει η έκρηξη, η οποία όταν κι αν έρθει θα διαμελίσει τις παροδικές, στερεοτυπικές, σαρωτικές παρ' όλα αυτά βεβαιότητές τους. Η «ανάπηρη» ηρωίδα δεν έχει κανέναν άλλο σύμμαχο εκτός από το μυαλό της. Έχει, βέβαια, την αμέριστη συμπαράσταση της αλλοδαπής οικιακής βοηθού, της Στάνκα, που την περιβάλλει με τη φροντίδα της, κουβαλώντας συγχρόνως τα δικά της τραύματα και τις δικές της απώλειες και η οποία, κατά κάποιον τρόπο, λειτουργεί ως ισορροπιστής, μοιράζοντας τη φροντίδα και την αφοσίωσή της και στα τρία μέλη της οικογένειας.
Ο πραγματικός σύμμαχος της ηρωίδας όμως είναι οι σκέψεις της. Η κινητικότητα του μυαλού της, σε αντιδιαστολή με την ακινησία του σώματος.
Ενός σώματος του οποίου τις αδυναμίες αποδέχεται, ξέροντας πως τόσο ο ζοφερός «μέσα» κόσμος του σπιτιού της όσο και ο μεγάλος συγκεχυμένος «έξω» κόσμος, δεν πρόκειται ούτε να δουν, ούτε να δεχτούν τις ιδιαιτερότητές της, ούτε να την βοηθήσουν να αποκτήσει τον βαθμό ελευθερίας που της αναλογεί. Τον βαθμό ελευθερίας που λαχταρά. Ο «μέσα» κόσμος λόγω μικροπρεπούς εγωισμού και αχαλίνωτης ωραιοπάθειας και ο «έξω» κόσμος λόγω αδιαφορίας. Σε αυτή την αδιαφορία είναι που τέμνεται το ατομικό με το συλλογικό.
Πλάσμα πολύπλοκο
Η ηρωίδα είναι ένα πλάσμα πολύπλοκο, σύνθετο, αναζητά τη θέση της στον κόσμο, αναζητά την ταυτότητά της αντιπαλεύοντας τον αποκλεισμό. Είναι ένα κράμα εγκαρτέρησης και διεκδίκησης, αγάπης και μίσους, ζωής και θανάτου. Η λοξή ανεπιτήδευτη ματιά της γίνεται ο οδηγός και το βλέμμα των καταφρονεμένων και των αδικημένων της ζωής. Γιατί στη θέση της αναπηρίας θα μπορούσε να είναι η μετανάστευση, η κοινωνική τάξη, το φύλο ή η φυλή.
Η γραφή της Ματζαρίδου καταφέρνει να είναι αποστασιοποιημένη, δίχως μελοδραματισμούς και βαρύγδουπες δηλώσεις, δίχως καταγγελτικό τόνο, που σαφώς θα μείωνε το λογοτεχνικό αποτέλεσμα, και μαζί σπαρακτική. Γιατί σπαρακτική είναι η μοναξιά της ηρωίδας και η παθιασμένη αναζήτησή της. Γιατί η ελευθερία και η χειραφέτηση δεν μπορούν παρά να είναι ένα διαρκές αίτημα. Και μαζί δικαίωμα του καθενός.
Info:
Ευσταθία Ματζαρίδου, «Φτερά στο τσιμέντο»
Εκδ. Περισπωμένη
200 σελ. Τιμή: 16 ευρώ
