Αν ανατρέξουμε σε λεξικά για το τι ακριβώς είναι το «μελόδραμα», θα πληροφορηθούμε ότι πρόκειται για θεατρικό έργο που έχει μελοποιηθεί. Η θεατρική του δράση, δηλαδή, ακολουθείται από μουσική απόδοση - συνοδεία ρόλων και συναισθημάτων.
Πρόκειται για θεατρικό είδος που εξελίχθηκε δυναμικά στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Ο όρος αποδίδεται στη μουσική επένδυση που υπήρχε σε δράματα πρόζας, που συναντούμε σε γερμανικά έργα πρόζας αλλά και στο γαλλικό «μελοντράμ», που ήταν παράσταση παντομίμας συνοδεία μουσικής.
Αγαπημένο είδος ενός μεσοαστικού κοινού, παρακολουθούσε «αξιοπρεπώς βίαιες» οικογενειακές τραγωδίες, όπως το «Pauline» του Δουμά πατρός ή οι «Κορσικανοί αδελφοί» σε διασκευή του Μπουσικό.
Μετά το 1980, οι θεατρολόγοι ερευνητές ασχολήθηκαν συστηματικά με την ιστορία του μελοδράματος, εντοπίζοντας και ερμηνεύοντας την καταγωγή και τη λειτουργία του θεατρικού αυτού είδους. Έφεραν λοιπόν στο φως άγνωστες πτυχές του μελοδράματος. Για την ακρίβεια, ανέδειξαν ένα παράλληλο σώμα του είδους.
Στο εξαιρετικό βιβλίο τους «Μελόδραμα-Ειδολογικοί και ιδεολογικοί μετασχηματισμοί» οι καθηγητές Σάββας Πατσαλίδης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και Αναστασία Νικολοπούλου (Δημόσιο Πανεπιστήμιο Κύπρου) στέκονται σε μια άλλη όψη του μελοδράματος, εκείνη που εμφανίζεται ως ένα λαϊκό θεατρικό είδος που ενόχλησε τους αστούς διανοουμένους τόσο για το γεμάτο κοινωνικές αιχμές περιεχόμενό του όσο και για την κίνηση που δημιουργήθηκε γύρω από αυτό, να δημιουργηθούν δηλαδή νέα θέατρα, τα οποία δρούσαν ανταγωνιστικά με τα καθιερωμένα της εποχής, όπως τα Comedie Francaice στη Γαλλία ή το Covent Garden στην Αγγλία.
Η ανερχόμενη λαϊκή κοινωνική συνείδηση στην Αγγλία μαζί με ριζοσπαστικές εφημερίδες, οργανώσεις, πολιτικές ομιλίες και συγκεντρώσεις δημιούργησαν ένα ρεύμα συμπαράστασης προς τα «εκτός των τειχών» θέατρα του κοινωνικού μελοδράματος.
Εκείνη την εποχή, άδεια να ανεβάζουν έργα με διάλογο είχαν μόνο τα «μεγάλα θέατρα», όπως το Covent Garden ή το Drury Lane. Ήταν λοιπόν το εφεύρημα του μελοδράματος, με παντομίμα και μουσική συνοδεία, ένας τρόπος να ξεφεύγουν από την απαγόρευση.
Οι συγγραφείς του είδους κατέφευγαν ως θεματολογία σε διασκευές προφορικών παραδόσεων, ιστορικών μυθιστορημάτων κ.λπ. Δραματοποιούσαν με τα έργα τους πολιτικές συγκρούσεις ανάμεσα στη φεουδαρχία και στον λαό, καθώς και εθνικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις. Γύρω στα 1790, οι περίφημες «Δίκες των στασιαστών» είχαν οδηγήσει στη φυλακή και την εξορία πολλούς ανθρώπους γύρω από το θέατρο. Τότε, το μελόδραμα θα αντιμετωπιστεί ως ανατρεπτικό και ιακωβίνικο. Το έργο του Schiller «Οι ληστές» γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η ιδέα της παρανομίας ήταν δημοφιλής όχι μόνο στο λαϊκό ριζοσπαστικό κοινό, αλλά και ανάμεσα στους προοδευτικούς διανοούμενους.
Ήταν λοιπόν τα θέατρα του λαϊκού μελοδράματος ένας τόπος συνάντησης ανθρώπων που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες και όπου συζητούσαν γύρω από πολιτικά και πολιτιστικά θέματα. Φυσικό ήταν η πολιτική και πολιτιστική επιρροή που ασκούσαν τα λαϊκά αυτά θέατρα να ενοχλεί την άρχουσα τάξη. Στο θέατρο Coven Garden συγκρούονται στρατιώτες με τεχνίτες το 1809, στο πλαίσιο διαδήλωσης που έγινε με αφορμή τις «παλιές τιμές». Πολλοί θεατές συνελήφθησαν, τραυματίστηκαν και ένας έχασε τη ζωή του. Ο προοδευτικός Τύπος της εποχής απαίτησε να δοθεί το θέατρο «πίσω στον λαό». Ο συντηρητικός Τύπος και οι θιασάρχες μιλούσαν για τη σταδιακή ένταξη και πειθάρχηση του θεατρικού κοινού μέσα στην αστική κουλτούρα. Ήταν η μεγαλύτερη διαδήλωση (61 ημέρες) στην ιστορία του ευρωπαϊκού θεάτρου.
Όπως σε όλες τις κοινωνικές διεργασίες, έτσι και στην τέχνη, και εν προκειμένω στο θέατρο, οι προοδευτικές ιδέες και ο κοινωνικός αγώνας βρίσκουν τρόπο να οργανώσουν τον αγώνα τους. Ακόμα κι όταν τους απαγορεύεται να κάνουν θέατρο μέσα από ένα διαλογικό κείμενο. Η μουσική και η παντομίμα έρχονται να πουν αυτά που λαχταρούν οι καλλιτέχνες και που τόσο έχει ανάγκη το κοινό.
Πηγές:
Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, «Λεξικό του θεάτρου» (εκδόσεις Νεφέλη).
Σ. Πατσαλίδης-Α. Νικολοπούλου, “Ειδολογικοί-Ιδεολογικοί μετασχηματισμοί” (εκδόσεις Univercity Studio Press).
* Ο Πάνος Σλουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
