«Ο ρόλος του Σαλιέρι είναι ένας σπουδαίος ρόλος και νομίζω ότι θα τον σκέφτομαι για χρόνια. Είναι πολύπλοκος. Ακούω τον χαρακτηρισμό «σατανικός» και εκπλήσσομαι, γιατί πρέπει να τον υποστηρίξω για να τον παίξω. Δεν έχει περάσει καθόλου αυτό το επίθετο από το κεφάλι μου. Εγώ τον βλέπω σαν ένα πληγωμένο ζώο. Τον βλέπω σαν έναν άνθρωπο που έχασε το δίκιο του, θύμωσε» λέει ο Νίκος Ψαρράς μιλώντας για το έργο, που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, με τη μουσική του Μότσαρτ να ερμηνεύεται ζωντανά επί σκηνής από ένα διαφορετικό κουιντέτο εγχόρδων σε πρωτότυπες μεταγραφές των έργων του συνθέτη.
Το «Αμαντέους» εντυπωσίασε κοινό και κριτικούς όταν έκανε πρεμιέρα το 1979 στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, ενώ η ταινία που ακολούθησε το 1984, κερδίζοντας 8 Όσκαρ, αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον.
Ο Μότσαρτ ανάμεσα στον Σαλιέρι και τον Θεό
«Το έργο ξεκινά με εμένα πολύ γέρο, σχεδόν 85 ετών και κατάκοιτο, να λέει την ιστορία του, που αρχίζει από τότε που ήταν 16 ετών κι έκανε μια συμφωνία, ένα παζάρι με τον Θεό. Μια συμφωνία που περιλάμβανε να είναι ο Σαλιέρι η φωνή του θεού στον κόσμο. Και ως αντάλλαγμα αυτού να συνθέτει μουσικές και να τον υμνεί. Ο θεός δέχθηκε τη συμφωνία.
Όταν όμως ο Σαλιέρι έγινε 31 ετών, εμφανίζεται ο Μότσαρτ, που η φήμη του προηγείτο, καθώς από 5 ετών ήταν ένας βιρτουόζος που ταξίδευε συνοδευόμενος από τον πατέρα του, σε όλα τα παλάτια της Ευρώπης, παίζοντας πιάνο με δεμένα μάτια. Το παιδί θαύμα και ταυτόχρονα το παιδί τσίρκο. Ένα πολύ πληγωμένο πλάσμα.
Ο Σαλιέρι ακούει μια νότα από μια σερενάτα να κρέμεται ψηλά και τρομάζει. Γιατί νιώθει τον πόνο όπως δεν τον ένιωσε ποτέ και καταλαβαίνει αμέσως ότι ο Θεός έχει διαλέξει τον Μότσαρτ να είναι η φωνή του στον κόσμο. Κι έτσι αρχίζει μια μάχη με τον Θεό, κάτι που επαναλαμβάνεται συνεχώς στο κείμενο.
«Ο Μότσαρτ θα γίνει το πεδίο της μάχης ανάμεσα σε μένα και σε σένα» λέει ο Σαλιέρι, ένα πρόσωπο πολύ πιο ουσιαστικό, από έναν κακούλη, ζηλιάρη συνθέτη που θέλει να καταστρέψει έναν ταλαντούχο άνθρωπο. Στο τέλος ο Σαλιέρι απευθυνόμενος στον Μότσαρτ παραδέχεται ότι δέκα χρόνια προσπαθεί να τον καταστρέψει, αλλά το μόνο που κατάφερε είναι να καταστρέψει τον εαυτό μου. Άλλωστε έτσι γίνεται συνήθως, καθώς, όταν είσαι μέσα στην κακία, τη ζήλια, την αντιπαλότητα, την ίντριγκα, έχεις δηλητηριαστεί ο ίδιος και κανένας άλλος» σχολιάζει ο Ν. Ψαρράς.
Η εικόνα ενός παιδιού που ονειρεύεται με συνταράζει
Χρησιμοποιώντας έναν μύθο που διέρρευσε στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα, περί δολοφονίας του Μότσαρτ από τον σύγχρονό του συνθέτη Αντόνιο Σαλιέρι, ο Πίτερ Σάφερ δημιουργεί το 1979 ένα από τα διασημότερα και σημαντικότερα θεατρικά έργα της σύγχρονης δραματουργίας. Σε αυτό ο αρχιμουσικός της αυλής του αυτοκράτορα Ιωσήφ, Σαλιέρι, συναντιέται με τον νεαρό Αμαντέους. Καθώς η συνάντησή τους μετατρέπεται σε ανηλεή σύγκρουση, η αιώνια μάχη, προσωπική για τον καθένα απέναντι στη ζωή και την ύπαρξη, ξεκινά. Με τελικό στόχο τη συμφιλίωση με τον ίδιο τον εαυτό.
«Οι ρόλοι είναι πάντα μια ωραία αφορμή να παίξεις, να αντιμετωπίσεις τις δυνάμεις σου, αλλά κυρίως να συναντηθείς με τους άλλους» σημειώνει ο Νίκος Ψαρράς, που μιλάει με ενθουσιασμό για τη συνεργασία του με τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο, τον Γιάννη Νιάρρο στον ρόλο του Μότσαρτ, που «παίζει ζωντανά όλα τα μουσικά κομμάτια στο πιάνο», τη Μαίρη Μηνά, τον Γιάννη Κότσιφα και όλους τους άλλους ηθοποιούς του θιάσου.
Όταν τον ρωτώ ποιο είναι εκείνο το σημείο του έργου που του προκαλεί ταραχή και συγκίνηση, δεν σκέφτεται πολύ:
«Είναι μια πρώτη φράση που ο Σαλιέρι απευθύνει στον Μότσαρτ, λέγοντας πως το Ρέκβιεμ που γράφει, είναι για αυτό το πρόθυμο αγόρι που κάποτε σκόνταψε στα χωράφια της Λομβαρδίας ψέλνοντας ύμνους προς τον Κύριο. Η εικόνα ενός παιδιού που τρέχει και σκοντάφτει και ψέλνει και ονειρεύεται με συνταράσσει, γιατί μου θυμίζει πάρα πολύ εμένα, τα παιδικά μου χρόνια στο Σοχό Θεσσαλονίκης, αυτήν την αγνή, γνήσια επιθυμία να ονειρευτείς, μου θυμίζει την αθωότητα.
Η άλλη φράση που βρίσκεται στο τέλος του έργου και περιέχει όλο το νόημα του κειμένου είναι όταν ο Σαλιέρι λέει ‘μετριότητες παντοτινές του παρόντος και του μέλλοντος, μας δίνω άφεση αμαρτιών’. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι μέτριος και να το ξέρεις σε αυτήν τη δουλειά και να το παραδεχθείς και να δώσεις και άφεση στις αμαρτίες σου, γιατί κάνεις πρωταθλητισμό, θέλεις να βρίσκεσαι πάντα στην πρώτη γραμμή και στενοχωριέσαι όταν μένεις πίσω και βλέπεις τους άλλους να τρέχουν και δεν τους προλαβαίνεις.
Στην τέχνη, επειδή ο δρόμος είναι μοναχικός, νομίζω ότι μας συγκλονίζει το τι είναι μέτριο, το τι δεν είναι, τι είναι το ανάμεσά τους. Ο Σαλιέρι, ως μια βασανισμένη ψυχή, δίνει ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, επί σκηνής, καθώς δεν την αντέχει πια».
Ο ελληνικός σύγχρονος πολιτισμός είναι διεθνώς απών
Προβεβλημένος πρωταγωνιστής, που τον εκτιμά η κριτική και τον αγαπά το κοινό, ο Νίκος Ψαρράς παραμένει ένας ενσυνείδητος και ενεργός πολίτης που νοιάζεται για τα κοινά, αλλά και τα βάσανα του κλάδου του, ο οποίος συνεχίζει να πλήττεται από την οικονομική και την υγειονομική κρίση.
«Το θέατρο δεινοπάθησε και μάλιστα αδίκως» τονίζει. «Και δεν είμαστε μόνο οι ηθοποιοί, υπάρχουν άλλοι τόσοι πίσω από εμάς, τεχνικοί, ειδικότητες πάμπολλες, με οικογένειες που υπέφεραν. Τον πολιτισμό στην Ελλάδα τον θεωρούν βαριά βιομηχανία. Αλλά οι μηχανές πρέπει να ανάψουν και αυτή η βιομηχανία να πάρει μπρος. Και πρέπει να τον εξάγουμε αυτόν τον πολιτισμό. Είμαστε απόντες από παντού. Και είναι πολύ λυπηρό. Τουλάχιστον μια παράσταση θα έπρεπε να συμμετέχει συστηματικά σε διεθνή φεστιβάλ και είναι κρίμα που κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Έχουν φοβερή λαχτάρα στο εξωτερικό να δουν πώς αντιμετωπίζουν οι Έλληνες την αρχαία τραγωδία ή την κωμωδία. Και ας μην μιλήσουμε για τους μισθούς πείνας. Οι ξένοι συνάδελφοι γελούν με τα χάλια μας, νομίζουν ότι τους κάνουμε πλάκα.
Με πληγώνει βαθύτατα να ακούω διάφορα μεγαλόστομα λόγια μόνο προεκλογικά και στην πράξη να μην γίνεται τίποτα. Λυπάμαι πολύ γι’ αυτό. Και κυρίως λυπάμαι και θυμώνω που μας αντιμετωπίζουν ως ερασιτέχνες κι όχι ως επαγγελματίες. Φροντίσαμε και κάναμε το χόμπι μας δουλειά. Με αυτήν ζούμε και μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Κι όπως ένας οποιοσδήποτε εργαζόμενος διεκδικεί τα δικαιώματά του, έτσι έχουμε κι εμείς ως κλάδος απαιτήσεις. Μην μας θυμούνται λοιπόν μόνον όταν μας χρειάζονται για τα πανηγύρια και τις φιέστες τους. Είναι λυπηρό».
Οταν η λογοτεχνία επιστρέφει στην τηλεόραση
Ενθουσιασμένος από τη συμμετοχή του σε τηλεοπτικές σειρές βασισμένες σε ελληνικά έργα που αγαπήθηκαν από το κοινό, όπως οι «Άγριες Μέλισσες» και το «Αγάπη Παράνομη» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, ο Ν. Ψαρράς αναφέρεται στην «τηλεοπτική άνοιξη» της νεοελληνικής λογοτεχνίας εξηγώντας πως «είναι ό,τι πιο ελπιδοφόρο έχει γίνει τα τελευταία δώδεκα χρόνια μετά από τόσο αναμασημένο υλικό και ριάλιτι. Και χαίρομαι που το ξεκίνησαν οι ‘Μέλισσες’ με ελληνικό κείμενο και κατ’ επέκταση η ΕΡΤ, αλλά και τα ιδιωτικά κανάλια έχουν ανεβάσει ψηλά τον πήχη. Όλοι θα βγούμε κερδισμένοι από αυτό, ακόμα και οι τηλεθεατές» λέει κι αναφέρεται στη θερμή υποδοχή του κόσμου.
«Εισπράττουμε μεγάλη αγάπη. Ποτέ τόσα χρόνια δεν έχω αισθανθεί τόσο πολύ την αγάπη του κόσμου όσο τώρα, με την ‘Αγάπη παράνομη’. Με συγκινούν και με εκπλήσσουν τα τόσο ωραία λόγια. Έχω χαρεί πολύ. Και εύχομαι αυτή η υποδοχή να γίνει δύναμη για παραγωγούς και κανάλια, ώστε να βάλουν το χέρι στην τσέπη και να πουν πάμε να κάνουμε πέντε λογοτεχνικά έργα. Έχουμε υπέροχη λογοτεχνία στην Ελλάδα. Φτάνει πια με τα βραζιλιάνικα και τα χιλιανά που πασχίζουν να τα προσαρμόσουν στα ελληνικά δεδομένα»!
Η εικόνα της χώρας είναι τριτοκοσμική
Οργισμένος από την κρατική απουσία, ανετοιμότητα, αδιαφορία και ολιγωρία κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κακοκαιρίας, θύμα της οποίας έπεσε κι ο ίδιος με την οικογένειά του, μένοντας χωρίς ρεύμα και θέρμανση, δεν διστάζει να μιλήσει για «ντροπή».
«Είναι ντροπή να προετοιμαζόμαστε πέντε ολόκληρες μέρες για την κακοκαιρία που έρχεται και να μην φροντίζουν Πολιτεία και δήμοι, από νωρίς, να προφυλάξουν τους πολίτες τους. Απέναντι από το σπίτι μου έπεσαν δυο δέντρα και παρακαλούσα από τον Σεπτέμβριο να τα κλαδέψουν, καθώς ήταν επικίνδυνα για τα καλώδια της ΔΕΗ.
Ουδείς με άκουσε, τα δέντρα έπεσαν, τα καλώδια κόπηκαν, μείναμε μιάμιση μέρα χωρίς ρεύμα, παγώσαμε και ήμασταν και από τους τυχερούς. Άλλοι πολίτες δεινοπάθησαν. Δεν μπορούμε να θεωρούμαστε μια εξελιγμένη χώρα και να μην έχουμε τα βασικά. Είναι δυνατόν κόσμος να μένει εγκλωβισμένος μέσα στα αυτοκίνητά του τόσες ώρες; Η εικόνα δεν είναι μιας εξελιγμένης χώρας, μιλάμε για τριτοκοσμικές συνθήκες».
