Οι κύκλοι τραγουδιών για φωνή και πιάνο ήταν σπάνιοι και «δύσκολοι» ακόμα και την εποχή που άκμαζε η δισκογραφία, όχι σήμερα που έχει καταρρεύσει προ πολλού. Όμως ο εξαίρετος συνθέτης Γιώργος Καγιαλίκος τόλμησε να κάνει έναν και μάλιστα για δεύτερη φορά, πάλι μαζί με τον στιχουργό Γιάννη Ευθυμιάδη.
Η διαφορά με την πρώτη είναι ότι τώρα μια ανδρική φωνή, η αισθαντική του Βασίλη Γισδάκη, ερμηνεύει τη μελοποίηση του ερωτικού μονολόγου «Αλκίνοος», με τον σολίστ, ενορχηστρωτή και συνθέτη Νεοκλή Νεοφυτίδη να τον συνοδεύει θαυμάσια στο πιάνο. Συνομιλήσαμε με τον Γιώργο Καγιαλίκο γι’ αυτή την ξεχωριστή εργασία αλλά και για το πώς είναι να επιμένεις σε «χαμηλόφωνα» τραγούδια σε μια συγκυρία συνολικής και εφ’ όλης της ύλης φωνασκίας.
Ο Γιάννης Ευθυμιάδης σου πρότεινε τη μελοποίηση αυτού του ποιητικού μονολόγου ή ήταν δική σου ιδέα και έμπνευση όταν τον διάβασες;
Με τον Γιάννη, μετά την πρώτη δισκογραφική μας συνεργασία, έχουμε ουσιαστική φιλική σχέση και συζητάμε τα επόμενα δημιουργικά βήματα. Υπήρχε ως κοινή σκέψη μετά το «Κρύσταλλο του κόσμου με τη Βικτωρία Ταγκούλη, που κυκλοφόρησε πριν από πέντε χρόνια, να κάνουμε ακόμα έναν τέτοιον κύκλο για αντρική φωνή και ο «Αλκίνοος» ήταν η ιδανική αφορμή.
Ποιο στοιχείο του κειμένου ήταν αυτό που σε κινητοποίησε και ταυτόχρονα σε ενέπνευσε για να το μελοποιήσεις;
Το ποίημα, ενώ είναι έμμετρο και ανομοιοκατάληκτο, σου δίνει κάποιες φορές την αίσθηση του άμετρου στίχου και της ομοιοκαταληξίας. Αυτά τα αντίθετα χαρακτηριστικά μου έδωσαν τη δυνατότητα μιας μελοποίησης με νέους κώδικες και ελευθερίες.
Αντίστοιχα, ποιο ήταν το στοιχείο του που σε συγκίνησε, σου μίλησε περισσότερο συναισθηματικά;
Οι λέξεις του. Τις περισσότερες φορές ένιωθα πως αυτές επέλεγαν τις νότες, τα διαστήματα και τα ρυθμικά μοτίβα. Όλες μαζί συνθέτουν έναν ποιητικό μονόλογο με θέμα την ένωση του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό.
Γιατί ο τίτλος είναι ένα κύριο όνομα και μάλιστα το συγκεκριμένο; Ποιος και τι είναι τελικά ο Αλκίνοος;
Ο ποιητικός μονόλογος διαδραματίζεται σε ένα σκοτεινό δωμάτιο όπου ένας ώριμος άντρας απευθύνεται σε έναν άλλον, νεότερό του, ο οποίος κοιμάται σε μαρμάρινο βάθρο. Κάποια στιγμή ο δεύτερος, μέσα στον ύπνο του, λέει το όνομα «Αλκίνοος». Καθώς το ποίημα φτάνει στο τέλος, αποκαλύπτεται ότι είναι το ίδιο πρόσωπο σε διαφορετικές ηλικίες και επέρχεται η ψυχική τους ένωση μέσα από τη δύναμη του νου που στα αρχαία ελληνικά είναι Αλκή νοός.
Είχες αποφασίσει εξαρχής ότι η μόνη συνοδεία της φωνής θα ήταν ένα πιάνο ή όταν είχες πια προχωρήσει αρκετά στη σύνθεση των τραγουδιών; Και ποιος ήταν εντέλει ο λόγος αυτής της απόφασης και επιλογής σου;
Στην αρχή είχα κατά νου μια ορχήστρα δωματίου. Αυτή η ιδέα ερχόταν σε σύγκρουση όλο και περισσότερο με μια πιο λιτή λύση. Στο τέλος ένιωσα πως η ιδανική επιλογή ήταν η φωνή και το πιάνο, καθώς αντιστοιχούσαν στα δύο πρόσωπα του ποιήματος.
Θα έλεγες ότι συνθετικά / ενορχηστρωτικά το έργο αυτό συνεχίζει ή έστω είναι προέκταση της παράδοσης του κλασικού lieder;
Ίσως είναι μια σύγχρονη προέκτασή του, καθώς η θεματολογία στα περισσότερα lieder είναι ανθρωποκεντρική και αποτελούνται από κύκλους τραγουδιών βασισμένων στην ποίηση για φωνή και πιάνο. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στα μελοποιημένα αποσπάσματα του «Αλκίνοου».
Η γραφή ενός κύκλου τραγουδιών μόνο για φωνή και πιάνο παρουσιάζει περισσότερες συνθετικές δυσκολίες από εκείνη ενός πιο συμβατικού με πλήρη ενορχήστρωση;
Όσο πιο λίγα είναι τα εκφραστικά μέσα τόσο πιο δύσκολη είναι η αποτύπωση μιας συνθετικής ιδέας. Η διαφορά ενός έργου για πιάνο με ένα ενορχηστρωμένο είναι σαν κι αυτή ενός σχεδίου με μολύβι δίπλα σε έναν πίνακα με χρώματα. Τα χρώματα είναι πάντα εντυπωσιακά και όταν ξέρει να τα συνδυάζει κανείς ακόμη περισσότερο. Το να περιγράφεις όμως κάτι μόνο με ένα μολύβι θεωρώ πως είναι μια διαδικασία με υψηλότερο βαθμό δυσκολίας.
Ποιος ο λόγος που επέλεξες ως πιανίστα τον Νεοκλή Νεοφυτίδη, όταν όχι απλά είσαι ο ίδιος πιανίστας αλλά και έχεις παίξει τόσο σε δίσκους σου όσο και σε ζωντανές εμφανίσεις;
Με τον Νεοκλή συνεργαζόμαστε πολλά χρόνια και τον έχω εμπιστευτεί σχεδόν σε όλες τις δισκογραφικές εργασίες μου. Ξέρει τη μουσική μου και ξέρω το παίξιμό του. Ο λόγος δεν ήταν μόνο ότι είναι καλύτερος πιανίστας από μένα, αλλά και ότι υπήρχε η ανάγκη κατά τη διάρκεια της ταυτόχρονης ηχογράφησης της φωνής και του πιάνου να το διευθύνω, καθώς τα τραγούδια χαρακτηρίζονται από πολλές ρυθμικές εναλλαγές, αναπνοές και παύσεις.
Είχες κάνει την επιλογή του Βασίλη Γισδάκη από την αρχή ή έστω γράφοντας τα τραγούδια ή αφού τα είχες ολοκληρώσει;
Μετά την ολοκλήρωση και των δέκα τραγουδιών αισθανθήκαμε από κοινού με τον Γιάννη ότι ο Βασίλης Γισδάκης θα ήταν ο ιδανικός ερμηνευτής τους. Είμαι ευτυχής για το ότι συνεργάστηκα με έναν σπουδαίο τραγουδιστή που ανέδειξε ο Χατζιδάκις, τον οποίο και δικαίωσε με τη μετέπειτα διαδρομή του μένοντας συνεπής στην αισθητική που εκείνος δίδαξε.
Ποιο πιστεύεις ότι είναι το στοιχείο της φωνής και συνολικά της ερμηνείας του που επικοινωνεί και εκφράζει περισσότερο τους στίχους αλλά και τη φύση αυτών των τραγουδιών;
Η δυνατότητα που έχει να τραγουδά τον ψίθυρο αλλά και την κραυγή.
Σε μια εποχή που όλα γύρω μας, ανάμεσά τους και τα τραγούδια πλέον, «φωνάζουν» εκκωφαντικά, θεωρείς πως υπάρχει κοινό για μια τόσο «χαμηλόφωνη» εργασία;
Σαφώς και πάντα θα υπάρχει, έστω και ως μικρή μειοψηφία. Πιστεύω όμως ότι τέτοιου είδους και ύφους εργασίες βρίσκουν αποδοχή ακόμη και από όσους/ες παρασύρονται από τα καρμπόν τραγούδια που επιβάλλουν τα μέσα με τις μεγάλες ακροαματικότητες. Το στοίχημα είναι να φτάσουν και σ’ αυτούς/ές με κάποιον τρόπο.
Εκ των πραγμάτων είναι μια εργασία που είναι πολύ εύκολο να παιχθεί ζωντανά. Τι προγραμματίζεις σχετικά μ’ αυτό και, με την ευκαιρία, ποια είναι τα πιο άμεσα σχέδιά σου;
Είναι φαινομενικά εύκολο, αλλά δεν είναι και πολλοί οι χώροι που διαθέτουν την κατάλληλη ατμόσφαιρα και ένα καλό πιάνο. Θα προσπαθήσουμε να το παρουσιάσουμε όσο πιο συχνά μπορούμε και όπου οι συνθήκες ευνοούν. Η πρώτη του ζωντανή παρουσίαση έγινε πριν λίγες ημέρες στον κήπο του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Στα σχέδια υπάρχουν πάντα νέες μουσικές και τραγούδια.
Όπως τα πολλά και καλά που μας έχει συνηθίσει εδώ και αρκετά πλέον χρόνια ο Γιώργος Καγιαλίκος...
