Στα δύο προηγούμενα σημειώματα επιχείρησα να καταδείξω τον υβριδικό χαρακτήρα των καταβολών της Επανάστασης του 1821 αποδίδοντάς του εν μέρει την ευθύνη για την ενδημική σύγχυση ταυτοτήτων που μας ταλαιπωρεί ήδη από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους έως τις μέρες μας.
Από τη μία μεριά ο ανατολικός μεσσιανισμός και η εσχατολογία της ορθόδοξης πίστης στην «ανάσταση του γένους», κάτι που αναμφίβολα πρέπει να δεχτούμε ότι κράτησε τον λαό μας ζωντανό σε όλη τη μακραίωνη διάρκεια της σκλαβιάς του. Από την άλλη οι δυτικές ιδέες του γαλλικού Διαφωτισμού, που κύριο στόχο του είχε τη δημιουργία ισχυρών εθνών - κρατών, απέναντι στο ιδιόμορφο ελληνικό διαφωτιστικό κίνημα που άνθησε στους δύο τελευταίους αιώνες της δουλείας, με τη στήριξη μέρους της οικουμενικής Εκκλησίας, ας μην το ξεχνάμε κι αυτό επίσης, με στόχους οικουμενικότερους, χωρίς τον ριζικό αντικληρικαλισμό του αντίστοιχου γαλλικού κινήματος.
Οι δύο αυτές αντίδικες τάσεις συμμάχησαν προσωρινά παραμονές του ’21. Έτσι γεννήθηκε το νέο ελληνικό κράτος, μέσα στη λάσπη και στα αίματα ενός αγώνα διπλού: εξωτερικού εναντίον της τυραννίας και εσωτερικού, κοινωνικού εναντίον της ολιγαρχίας προκρίτων και κοτζαμπάσηδων, που οδήγησε σε δύο εμφύλιους.
Το θέμα του εσωτερικού αγώνα είναι τεράστιο, δεν μπορούμε εδώ να το αναπτύξουμε. Μία πτυχή του μόνο θα μας απασχολήσει, η σύγκρουση των ντόπιων οπλαρχηγών ή καπετάνιων με τους «ξενόφερτους» Φαναριώτες, στην ουσία μια σύγκρουση ανάμεσα σε στρατιωτικούς και πολιτικούς.
Πολύ μελάνι χύθηκε γι’ αυτό το θέμα. Μια ψύχραιμη εκτίμηση, επιστημονική, βασισμένη στις πηγές, θα μοίραζε το δίκιο τουλάχιστον στη μέση, αλλά το λαϊκό αίσθημα, όχι πάντα αντικειμενικό, συνήθως έχει μια τάση να κλίνει υπέρ των «παλληκαριών». Το θέατρο, άραγε, τι λέει για τα πιο πάνω;
Θα σας διηγηθώ μια ιστορία αληθινή, που μου συνέβη πριν από πολλά χρόνια. Ήταν άνοιξη με πρόωρη ζέστη, μεσημέρι, και ανέβαινα έναν κεντρικό δρόμο της Αθήνας. Δίψασα. Μπροστά σε ένα καφενείο σταμάτησα και μπήκα. Μέσα στο καφενείο η αναμμένη ζωηρή συζήτηση είχε θέμα της τον εμφύλιο μέσα στην επανάσταση, τη σύγκρουση ανάμεσα στους οπλαρχηγούς και τους Φαναριώτες πολιτικούς του ’21.
Σύσσωμο το λαϊκό κοινό του καφενείου τασσόταν φανατικά με τα «παλληκάρια», εναντίον των «Καλαμαράδων». Εκτός από έναν μοναχικό θαμώνα, ο οποίος με σθένος και με επιχειρήματα υπερασπιζόταν την προσωπικότητα και την πολιτική του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Παρακολουθούσα με ενδιαφέρον τους διαξιφισμούς, μέχρι που αποφάσισα να παρέμβω. Απευθύνθηκα στον μοναχικό θαμώνα και τον ρώτησα ποια βιβλία Ιστορίας έχει διαβάσει.
«Εγώ, κύριε», μου απαντάει, «δεν έχω διαβάσει τίποτε για το ’21».
«Ε, τότε πώς έχετε αυτά τα επιχειρήματα;» ξαναρωτώ.
«Εγώ, κύριε», μου ξαναπαντάει, με τα βιβλία δεν έχω σχέση. Αλλά είμαι ηθοποιός, παίζω τον ρόλο του Μαυροκορδάτου σε μια παράσταση και πρέπει να τον υπερασπιστώ!».
Ήταν ο αείμνηστος Τάκης Μαργαρίτης, που, πράγματι, έπαιζε τον Μαυροκορδάτο στους «Προστάτες» του Ευθυμιάδη, στην παράσταση του Θεάτρου Τέχνης, και έπρεπε να τον υπερασπιστεί! Όχι μόνο στο θέατρο αλλά και στη ζωή, που είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Το είχε πάρει προσωπικά.
Θα χρειαστεί, όμως, ακόμα ένα σημείωμα για να κλείσουμε το αχανές θέμα μας.
