Εντελώς κόντρα στο ζοφερό κλίμα των ημερών, κάνει την εμφάνιση του ο Στιγμός, η νέα εκδοτική σειρά των εκδόσεων Ευρασία. Βιβλία μικρού σχήματος, ευέλικτα, «καθημερινά», με το όνομα -κλείνοντας το μάτι στον Μαρσέλ Προυστ- «Opusculum», τα οποία φιλοξενούν κλασικά κείμενα μεγάλων συγγραφέων, φιλοδοξώντας να συμπεριλάβουν αργότερα στη λίστα τους και νεότερους. Ανάμεσα στους τέσσερις πρώτους τίτλους περιλαμβάνεται και «Ο θάνατος του Μπαλζάκ» του πολυσχιδούς, αντιφατικού, ανατρεπτικού και αταξινόμητου Οκτάβ Μιρμπώ. Μπορεί άραγε να αποτυπωθεί στο χαρτί η επιθανάτια αγωνία ενός ανθρώπου; Και πόσο μάλλον όταν αυτός ο άνθρωπος είναι ο γίγαντας των γραμμάτων, «η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα του καιρού του», κατά τον Β. Ουγκό, ο μυθικός Μπαλζάκ; Νά μερικά από τα ερωτήματα που γεννιούνται διαβάζοντας αυτό το μικρό ιδιαίτερο κείμενο, τις περιπέτειες του οποίου περιγράφει στην εισαγωγή η Μαρία Γυπαράκη, η οποία υπογράφει και την εξαιρετική μετάφραση. Το 1907 ο Μιρμπώ, προσπαθώντας να μεταφέρει τις αρχές του ιμπρεσιονισμού στη λογοτεχνία, εκδίδει ένα πολυσέλιδο ακατάτακτο βιβλίο με το παράξενο όνομα «628-Ε8», που δεν είναι τίποτε άλλο από τον αριθμό της πινακίδας του αυτοκινήτου με το οποίο ταξιδεύει στην Ευρώπη. Δίχως να δεσμεύεται από την έννοια της κεντρική αφήγησης, ενσωματώνει μέσα στο κείμενο, σαν πινελιές, αυτόνομες εξιστορήσεις. Μια από αυτές αφορά τον θάνατο του Μπαλζάκ, αφηγημένο μάλιστα, χρόνια μετά, από τον ζωγράφο και εραστή της συζύγου τού Μπαλζάκ μαντάμ Χάνσκα, Ζαν Ζιγκού, που ήταν μπροστά στο ψυχορράγημά του. Το βιβλίο δημιουργεί σκάνδαλο πριν καν κυκλοφορήσει, ο Μιρμπώ, μετά από επέμβαση της υπερήλικης κόρης της μαντάμ Χάνσκα, αποσύρει τα κεφάλαια που αφορούν τον Μπαλζάκ, τα οποία κυκλοφορούν ως αυτόνομο βιβλίο το 1918, με εικονογράφηση μάλιστα του λάτρη του χρώματος Πιέρ Μπονάρ.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο ο Μιρμπώ, δίχως να κρύβει τον αμέριστο θαυμασμό του, μας παρουσιάζει τον ίδιο τον αντιφατικό και πονεμένο Μπαλζάκ σαν έναν μυθιστορηματικό ήρωα, τον οποίο δεν πρέπει να κρίνουμε με τα κοινά μέτρα και σταθμά καθώς όλα σ’ αυτόν ήταν «υπέρμετρα, και οι αρετές και οι διαστροφές του», καθώς «ο πυρετός, η έξαρση και η υπερβολή ήταν τα στοιχεία που συναπάρτιζαν τη μόνιμη κατάστασή του». Στο δεύτερο κεφάλαιο μαζί με την προσωπικότητα της μαντάμ Χάνσκα παρουσιάζεται ο έρωτας του ζευγαριού, κάτι ανάμεσα σε παραφορά και μαζί οικονομική συμφωνία, αφού η ζωή τού κατεστραμμένου οικονομικά Μπαλζάκ «ήταν το χρήμα, το χρήμα παντού, το χρήμα πάντα». Και, τέλος, στο συνταρακτικό τρίτο κεφάλαιο -μια αφήγηση μέσα στην αφήγηση- έχουμε την περιγραφή των τελευταίων στιγμών του γίγαντα Μπαλζάκ. Είναι χαρακτηριστικό πως ακόμη και την ύστατη ώρα υπερισχύει η «περηφάνια του δημιουργού»: Ο δημιουργός της «Ανθρώπινης κωμωδίας» αναζητά έναν ήρωά της, τον γιατρό Μπιανσόν, για να σωθεί. Ο Μπαλζάκ, μόνος, εγκαταλειμμένος από όλους, ακόμη και από το υπηρετικό προσωπικό, με τον έρωτα της ζωής του να είναι με κάποιον άλλο άντρα στο διπλανό δωμάτιο, πεθαίνοντας «σαν σκυλί», παραμένει ώς το τέλος ο μέγας ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, το αγέρωχο πνεύμα που στιγμάτισε τον αιώνα του. Όσο κι αν ο θάνατος είναι αναπότρεπτος, ο νικητής εντέλει είναι το πνεύμα και η κληρονομιά του Μπαλζάκ.
Ο Μιρμπώ, έχοντας αφομοιώσει πλήρως το έργο του, μετατρέπει τον Μπαλζάκ σε μπαλζακικό ήρωα, μη κρύβοντας το δέος και τον θαυμασμό του για εκείνον. Θαυμασμός που ξεχειλίζει πίσω από κάθε αράδα του, επαναφέροντας ένα πάγιο αίτημα, που ισχύει για πολλούς παραγκωνισμένους σήμερα όπως ο Μιρμπώ: Αξίζει να τους ανακαλύψουμε και πάλι.
Info
Octave Mirbeau
«Ο θάνατος του Μπαλζάκ»
Εκδ. “Στιγμός”
Μετάφραση: Μαρία Γυπαράκη
112 σελ.
Τιμή: 12 ευρώ
