Στους καιρούς της μεγάλης αβεβαιότητας, ένας καλλιτέχνης του διαμετρήματος του Βιμ Μέρτενς επιλέγει την Αθήνα για την πρώτη, μετά το παγκόσμιο lockdown, εμφάνισή του.
Με αφορμή την αυριανή, σαββατιάτικη συναυλία του στην Τεχνόπολη, ο σπουδαίος Ευρωπαίος συνθέτης αναμένει τη συνάντησή του με τους Αθηναίους φίλους του επισημαίνοντας ότι «ύστερα από όλες αυτές τις ακραίες εμπειρίες που είχαμε μέχρι σήμερα, με ενδιαφέρει η αντίδραση του κοινού».
Στη συνομιλία μας μιλάει για την τέχνη του, για την τέχνη και τους καλλιτέχνες την εποχή της πανδημίας, ξεκαθαρίζοντας ευθύς εξαρχής: «Ποτέ δεν είδα τη μουσική ξεκομμένη από την κοινωνία. Κάθε μουσική αντιπροσωπεύει τη συγκεκριμένη εποχή, το συγκεκριμένο momentum. Πάντοτε υπερασπίστηκα τον δεσμό κοινωνίας και μουσικής, αν και συχνά η μουσική θεωρείται πως είναι απομονωμένη από την κοινωνία».
Παρ’ όλες τις αντιξοότητες, παρ’ όλες τις αβεβαιότητες, η συναυλία του Βιμ Μέρτενς στην Τεχνόπολη θα πραγματοποιηθεί με αυστηρά υγειονομικά μέτρα, έτσι ώστε να μπορέσει ο κόσμος να απολαύσει ακόμη μία σόλο εμφάνιση του Βέλγου συνθέτη από τις πολλές που έχει επιτελέσει τα τελευταία χρόνια. Σ’ αυτή θα παρουσιάσει και το καινούργιο έργο του. Τούτων δοθέντων, θελήσαμε να μιλήσουμε μαζί του τόσο για το κονσέρτο όσο και το πιο πρόσφατο έργο του «The gaze of the West» («Το βλέμμα της Δύσης»). Πρόκειται για συνθέσεις που αναφέρονται ακριβώς, αν κρίνει κανείς από τους τίτλους αλλά και από το ποίημα που τους συντροφεύει, στη μεγάλη αβεβαιότητα που προκαλεί η νόσος Covid-19.
Δημιουργία διπλής κατεύθυνσης
Ο Μέρτενς συνομιλεί και πάλι με την εποχή του. Άλλωστε, είναι ένας καλλιτέχνης που γεννήθηκε στη δεκαετία του ’50 στο Βέλγιο -σπούδασε Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες, αλλά και Μουσικολογία στα Πανεπιστήμια του Λούβεν και του Γκεντ-, έγραψε ένα βιβλίο ξεκαθαρίζοντας τη σχέση του με τους μινιμαλιστές, για να επιδοθεί, εδώ και σαράντα χρόνια, στη δημιουργία έργων πλατιάς γκάμας: ολιγόλεπτα, προσιτά τραγούδια ή λίντερ -κομμάτια για σύνολα μουσικής δωματίου- μεγάλα opus με δέκα και δώδεκα δίσκους, αλλά και μικρότερα έργα για σόλο πιάνο και φωνή - την οποία φωνή ο Μέρτενς διαθέτει, πάντοτε στις υψηλές νότες, ερμηνεύοντας μια δική του φανταστική γλωσσική αλφάβητο. Επίσης συχνά χρησιμοποιεί πολυκάναλες ηχογραφήσεις, όπου διπλασιάζει το παίξιμο στο πιάνο και τη φωνή του.
Η γνωριμία του με το πλατύ κοινό ξεκίνησε με το κλασικό, πλέον, έργο του, «Struggle for pleasure», αφού είχε προηγηθεί βεβαίως το απίστευτο «For amusement only», με ηχητικά στοιχεία παρμένα από φλιπεράκια με την τεχνική των πολλαπλών εγγραφών. Ρωτάμε πρώτα τον Μερτενς για τον τίτλο του δίσκου του «The gaze of the West» και μας απαντά ότι συμβολίζει το πώς η Δύση βλέπει τον υπόλοιπο κόσμο και πώς αυτός βλέπει τη Δύση. Πρόκειται για διπλής κατεύθυνσης κίνηση.
«Έχουμε μια άποψη για τους άλλους. Το ίδιο και αυτοί. Αυτό ήθελα να εξετάσω μέσω της μουσικής, μέσω, δηλαδή, της τέχνης». Και το ποίημα που συνοδεύει το άλμπουμ; «Συχνά, πλέον, η Δύση κριτικάρεται για την προσπάθεια επιβολής -στα ’80s και τα ’90s- της κουλτούρας της και κατά συνέπεια της μουσικής της στις άλλες κουλτούρες. Αυτό το πολύ σφιχτό, πολύ συγκεκριμένο μουσικό σύστημα. Το έργο που συνέθεσα στα τέλη του 1980 ‘At home, not at home’, να είσαι σπίτι σου, αλλά και να μην είσαι, αποκτά σήμερα καινούργια διάσταση με τους άστεγους (‘homeless’), τους χωρίς πατρίδα πρόσφυγες προς την Ευρώπη. Προσπαθώ να σχηματίσω μια εναλλακτική με τη μουσική μου σ’ αυτήν την κατάσταση».
Μουσική - κοινωνία, μια σχέση ουσιαστική
Τον ρωτάμε για το πώς η Covid-19 επηρέασε τους δημιουργούς της τέχνης στην Ευρώπη. «Όταν η πανδημία ξεκίνησε τον Μάρτιο, πολλοί από εμάς αισιοδοξούσαμε πως δεν θα έπαιρνε πολύ χρόνο μέχρι το τέλος της. Επηρέασε πολύ τη δική μου γενιά, που είχε μια σχετικά ειρηνική εξέλιξη στη ζωή της και δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι αυτή η ριζοσπαστική αλλαγή θα είχε τέτοια καταστροφικά αποτελέσματα. Ποτέ δεν είδα τη μουσική ξεκομμένη από την κοινωνία. Κάθε μουσική αντιπροσωπεύει τη συγκεκριμένη εποχή, το συγκεκριμένο momentum. Πάντοτε υπερασπίστηκα τον δεσμό κοινωνίας και μουσικής, αν και συχνά η μουσική θεωρείται πως είναι απομονωμένη από την κοινωνία. Η σχέση τους είναι ουσιαστική. Όπως έχω δείξει στο έργο μου ‘Not yet, no longer’, η μουσική διακρίνεται για τη μη σταθερότητά της, την απρόβλεπτη εξέλιξή της -αρχικά η νότα δεν υπάρχει και αμέσως μετά δεν υφίσταται πλέον- και όντως η τωρινή αβέβαιη κοινωνική κατάσταση βοηθά τους καλλιτέχνες να πάρουν τα ρίσκα τους και να εκφραστούν ανάλογα».
Η Δύση, βέβαια, έχει μια ψύχωση με τον έλεγχο και τη σταθερότητα, έτσι δεν είναι; τον ρωτάμε. «Σε έναν τίτλο μέσα από το ‘The gaze’ αναφέρω ακριβώς το αντίθετο: άφησε τα πράγματα να προχωρήσουν. Πέρα από κάθε είδους αυστηρή πειθαρχία, ο συνθέτης οφείλει να διερωτάται για τη σχέση του με την τυπική παρτιτούρα - με τα πάντα. Είμαι πεισμένος ότι μπορούμε να αναπτύξουμε νέες τεχνικές και στάσεις μέσα από τα τυπικά δυτικά στοιχεία που είναι εξαιρετικά στατικά».
Σαράντα χρόνια δημιουργίας
Με αυτές τις σκέψεις που μοιράζεται μαζί μας, ετοιμάζεται για τη συναυλία του το Σάββατο στην Τεχνόπολη. «Θα είναι πολύ σημαντικό για εμένα, καθώς έχω να κάνω σόλο κονσέρτο από τις αρχές Μαρτίου, προ Covid-19, και ύστερα από όλες αυτές τις ακραίες εμπειρίες που είχαμε μέχρι σήμερα, με ενδιαφέρει η αντίδραση του κοινού».
Σε μια συζήτηση που είχαμε πριν από κάποιον καιρό τόνιζε πως για να ολοκληρώσει αυτά που έκανε, θα του έπαιρνε μια πλήρη ζωή. Χρειαζόταν τουλάχιστον σαράντα χρόνια. Τότε είχε ήδη διανύσει είκοσι πέντε. Ήθελε ακόμη δεκαπέντε. Σήμερα τα σαράντα χρόνια συμπληρώθηκαν, αλλά, απ’ ό,τι φαίνεται, με τη δημιουργική ορμή που τον διακατέχει, θα χρειαστούν πολλά ακόμη για να κλείσουν τον δημιουργικό του κύκλο.
