Από τη λύπη της εποχής μας μέχρι την εποχή της αφύπνισης η απόσταση φαντάζει τεράστια. Όμως μπορεί να διανυθεί επιτυχώς. Η Κάτια Γέρου και ο Κυριάκος Κατζουράκης το πιστεύουν βαθιά. Μ' αυτή την πεποίθηση ξεκίνησαν πριν από τέσσερα χρόνια να γράφουν το σενάριο της καινούργιας τους ταινίας "Ussak", μ' αυτή την ελπίδα ετοιμάζονται για το τελικό στάδιο της προετοιμασίας της.
Η δράση εκτυλίσσεται σε μια χώρα που πάσχει, κάπου στο μέλλον. Εκεί οι ήρωες, πρόσωπα βυθισμένα σε απάθεια και ψευδαισθήσεις, μέσα από συναντήσεις και άγριες συγκρούσεις, διεκδικούν μιαν άλλη ζωή. "Κανείς δεν δικαιούται να πει ότι είναι καμένο χαρτί" επιμένει η Κάτια Γέρου. Ωστόσο "φοβόμαστε την ήττα των ιδεών και της ανθρώπινης ζωής" συμπληρώνει ο Κυριάκος Κατζουράκης.
Στον αντίποδα, και οι δυο δείχνουν μια φράση που ακούγεται στην ταινία: "Η κοινότητα παιδί μου, αυτό το μαζί, το απαραίτητο, το δύσκολο και το ευλογημένο". Το "Ussak" γίνεται μιας πρώτης τάξεως αφορμή να μιλήσουμε για φόβους και ελπίδες, για τέχνη και καλλιτέχνες, για προσδοκίες και αφύπνιση. Για το Εθνικό Θέατρο και την τελευταία περιπέτειά του.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Ussak, αν δεν κάνω λάθος, είναι ένας "δρόμος" της ανατολίτικης μουσικής. Πώς έγινε τίτλος στην ταινία σας;
Κ.Κ.: Είναι ένας από τους δρόμους της ανατολίτικης μουσικής που εκτός από τη λύπη και τον θρήνο εμπεριέχει και μία δόξα της ζωής.
Κ.Γ.: Και είναι καθαρά μέσα στην παράδοσή μας αν θυμηθούμε το στίχο του Εμπειρίκου "έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου". Είναι γλυκόπικρος ήχος, δεν σε βουλιάζει. Αυτή τη στιγμή το κοινό αίσθημα είναι ένας θρήνος για όσα χάθηκαν και όσα κινδυνεύουν. Αλλά η λύπη δεν είναι ντε και καλά κάτι κακό. Δεν είναι η λύπη μας, αλλά η απάθειά μας που φοβόμαστε. Μέσα λοιπόν σ' αυτό τον μουσικό δρόμο συνδυάζονται θέματα της ταινίας που εκ πρώτης όψεως μπορεί να είναι ασυμβίβαστα. Υπάρχει η θλίψη, υπάρχει όμως και η προσδοκία.
* Μπορεί κανείς μέσα σε ακραίες συνθήκες να διεκδικήσει μια ολοκληρωμένη ζωή και όχι μόνο την επιβίωσή του;
Κ.Κ.: Γι' αυτό προσπαθήσαμε να σταθούμε πολύ στο κομμάτι της θλίψης και του φόβου, για να καταλάβουμε εμείς οι ίδιοι, ώστε να μπορέσουμε να περιγράψουμε τον ψυχισμό των ανθρώπων που ζουν πλέον εκτός κανονικότητας. Οι ήρωές μας είναι άνθρωποι που ζουν τριάντα χρόνια μετά, δηλαδή πρόλαβαν να βιώσουν μια κανονική ζωή και την κατάρρευσή της επίσης. Απέκτησαν την ταυτότητα του παρία. Μέσα από τις συναντήσεις και τις συγκρούσεις τους πυροδοτείται μια ανεπαίσθητη στην αρχή αλλά έντονη στο τέλος, βαθιά ψυχική αλλαγή.
Κ.Γ.: Δεν είναι μόνο ένας δρόμος αυτογνωσίας, αλλά η συνειδητοποίηση εν τέλει ενός διαφορετικού τρόπου διαχείρισης της ζωής. Στην ταινία συναντιούνται ετερόκλητοι άνθρωποι μια περιπλανώμενη περφόρμερ, ένα μυστηριώδες μικρό κορίτσι, ένας drag showman, ένας συνειδητός περιθωριακός, ομάδες αγροτών, εκπρόσωποι μιας ακαθόριστης εξουσίας και πολλοί άλλοι. Αυτό που χαρακτηρίζει τα περισσότερα πρόσωπα, εκτός από τον αμοραλισμό και την απάθεια, είναι ένας βαθύς άκρατος εγωισμός. Είναι κλεισμένοι στον μικρόκοσμό τους, σχεδόν ανάπηροι. Κάποιοι απ' αυτούς ούτε βοήθεια μπορούν να ζητήσουν αλλά ούτε να τη δώσουν όταν τους ζητηθεί. Εκεί δουλέψαμε πάνω σε μια ιδέα που και για τους δυο μας είναι σχεδόν εμμονή που μας συνοδεύει όλα τα χρόνια: κανείς δεν δικαιούται να πει ούτε για τον εαυτό του ούτε για κανέναν άλλο ότι είναι "καμένο χαρτί". Δεν μπορείς να στερήσεις από κανέναν τη δυνατότητα της αφύπνισης. Μας το 'χει δώσει αυτό το μάθημα ο Σαίξπηρ με τον Ληρ του, που αφυπνίζεται λίγο πριν από το τέλος.
* Και το ενδεχόμενο να μην αφυπνιστεί ποτέ;
Κ.Γ.: Σ' αυτό το συμπέρασμα πρέπει φτάσουμε μόνο όταν ο άλλος έχει φύγει από τη ζωή. Ούτε ένα λεπτό πριν. Ευτυχώς η ανθρώπινη φύση μας εκπλήσσει και στη ζωή και στην τέχνη.
Κ.Κ.: Όμως ο άνθρωπος δεν την παίρνει πάντα αυτήν την ευκαιρία, έχει απέναντί του μία εξουσία που αντιστρατεύεται το ενδεχόμενο της όποιας αφύπνισης. Αυτή η διαδικασία αναχαίτισης άλλωστε είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της ταινίας, είναι ένα κομμάτι που ψάχνουμε και στην προσωπική μας ζωή αλλά και στη δουλειά μας όσα χρόνια ζούμε και δουλεύουμε μαζί με την Κάτια. Φυσικά παρ' όλο που προβλέπουμε για το μέλλον τη μεγάλη σύγκρουση, και εννοείται όχι μόνο για την πατρίδα μας, αυτή τη σύγκρουση τη φοβόμαστε κιόλας.
* Τι ακριβώς φοβάστε;
Κ.Κ.: Φοβόμαστε την ήττα και των ιδεών και της ανθρώπινης ζωής. Έχω στο μυαλό μου δυο πράγματα ταυτόχρονα βλέποντας τα πνιγμένα παιδιά στο Αιγαίο. Από τη μία μεριά καταρρέουν οι ιδεολογίες με τις οποίες μεγαλώσαμε, ο διαφωτισμός, ο ουμανισμός, το ευρωπαϊκό ιδεώδες, και από την άλλη ηττάται η ίδια η ανθρώπινη ζωή, πεθαίνουν παιδιά. Αυτό δεν μπαίνει σε καμία ζυγαριά. Κι αυτές οι σκέψεις δεν σε γεμίζουν ενεργητικότητα, σε πισωγυρίζουν. Ξυπνάς το πρωί και δεν θες να κάνεις τίποτα, ούτε καν τη δουλειά που αγαπάς. Αυτό ήταν το βασικό μας εμπόδιο, ο μεγάλος μας εχθρός, τα τέσσερα χρόνια που δουλεύουμε πάνω στην ταινία. Αλλά πέσαμε πάνω σε μια φράση του Μπάουμαν, που ακούγεται πολύ παρήγορη στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών -όπως συνηθίζεται να τους λέμε- την ώρα που εργάζονται πάνω στα ζοφερά τους παραμύθια. Λέει: "Το να προφητεύουμε την έλευση μιας καταστροφής όσο πιο ένθερμα και επιδεικτικά μπορούμε αποτελεί τη μόνη πιθανότητα να κάνουμε το αναπόφευκτο αποφεύξιμο, ίσως ακόμη και αδύνατο να συμβεί". Λέει δηλαδή ότι η δουλειά μας, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να είναι έως και χρήσιμη.
* Και σε τι ελπίζετε;
Κ.Γ.: Στις μικρές ή μεγάλες κοινότητες. Υπάρχει μια φράση στο τέλος της ταινίας: "Η κοινότητα, παιδί μου, αυτό το μαζί, το απαραίτητο, το δύσκολο και το ευλογημένο". Πιστεύουμε λοιπόν στην ιδέα της κοινότητας, όπου τι γίνεται μάνι μάνι; Απόσυρση εγωισμών, αλλιώς η κοινότητα δεν ισχύει. Και πιστεύουμε και στην ουτοπία δίνοντας της έναν άλλο ορισμό. Αυτόν που φαίνεται στο τέλος της ταινίας, ότι δηλαδή η ουτοπία είναι πρακτική και άμεση, είναι πριν απ' όλα υπεράσπιση των αυτονοήτων, αυτών που κάνουν τον κόσμο φιλόξενο και όχι δολοφονικό για τους ανθρώπους. Πάλι χρησιμοποιώ μια φράση από το τέλος της ταινίας: "Ο ουτοπιστής, φίλε, είναι ο απόλυτος υλιστής".
* Δηλαδή;
Κ.Γ.: Ο ουτοπιστής είναι πρακτικός άνθρωπος. Λέει: Κύριοι, πάψτε να πουλάτε όπλα και να τροφοδοτείτε πολέμους ξύνοντας μετά το κεφάλι σας αναρωτώμενοι τι γυρεύουν οι πρόσφυγες στην καθαρή και τακτοποιημένη μας Ευρώπη, πάψτε να διακινείτε φούσκες αυγαταίνοντας τα δημόσια χρέη, πάψτε να κακοποιείτε τα λίγα χρόνια που έχει ο άνθρωπος στη διάθεσή του για να κάνει το ταξίδι της ζωής του. Ο ουτοπιστής όλα τα παραπάνω τα διεκδικεί, δεν παραιτείται.
* Φοβάστε ότι ο φασισμός είναι πλέον στο κατώφλι μας;
Κ.Κ.: Αυτό το φοβόταν ο Χατζιδάκις στα χρόνια της ευμάρειας, πώς να μην τον φοβόμαστε τώρα;
* Υπάρχουν αντισώματα στις κοινωνίες μας;
Κ.Κ.: Φυσικά και υπάρχουν. Υπάρχουν κινήματα, συλλογικότητες, εμπνευσμένοι νέοι, αλλά χρειάζεται διαρκώς εγρήγορση και συμμετοχή. Κρατώ τη φράση ενός νέου καλλιτέχνη, που τον άκουσα στην πρώτη συγκέντρωση έξω από το Εθνικό Θέατρο, του Κώστα Παπακωνσταντίνου, που έλεγε πάνω - κάτω ότι ο εχθρός δεν έρχεται πλέον με τη στολή του συνταγματάρχη, μπορεί να είναι ο διπλανός σου. Κι αν εσύ κάνεις ένα βήμα πίσω, του δίνεις ένα βήμα μπροστά.
* Στο Εθνικό κάνατε ένα βήμα πίσω και εσείς οι άνθρωποι του Εθνικού κατεβάζοντας την παράσταση, αλλά φοβάμαι και όλη η καλλιτεχνική κοινότητα διά της αδράνειάς της.
Κ.Κ.: Συμφωνώ απόλυτα, ήταν μια στιγμή αδυναμίας που ο κόσμος επανόρθωσε με την πρωτοβουλία του. Ελπίζω πως όλοι μαθαίνουμε από τα λάθη μας.
Κ.Γ.: Πριν ξεκινήσουμε τη συνέντευξη μιλήσαμε οι τρεις μας για το πόσο κατώτεροι των περιστάσεων νιώθουμε, κι ευτυχώς ξεκινήσαμε μιλώντας για τους εαυτούς μας και όχι κάνοντας κριτική μόνο στους άλλους, πράγμα ευκολότατο: Σαφώς υπάρχει αδράνεια των καλλιτεχνών, όλων μας. Τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχε; Μία τρομερή κινητικότητα! Θα μπαινοβγαίναμε σε σχολεία, σε υποβαθμισμένες γειτονιές, σε φυλακές, εκεί όπου συνήθως δεν πάει κανείς, γιατί δεν υπάρχει ενδιαφέρον από τα ΜΜΕ (τότε γιατί να πάμε;), θα προσφέραμε τη δουλειά μας και θα παρηγορούσαμε τους συνανθρώπους μας. Όποτε κινδύνευε κάτι ή κάποιος, θα μπαίναμε μπροστά κι ας γινόμασταν "αντιπαθείς". Τα κάνουμε όλα αυτά; Όχι, είμαστε αδρανείς. Βεβαίως εξαιρέσεις υπάρχουν πάντα, αλλά δεν αρκούν.
* Οι ήρωες της ταινίας σας αφυπνίζονται στο τέλος;
Κ.Κ.: Με έναν οδυνηρό τρόπο αφυπνίζονται. Στην ταινία η αφύπνιση είναι παρούσα, για να μην πω πρωταγωνίστρια. Μακάρι και στη ζωή μας.
Κ.Γ.: Μπορώ να δώσω έναν απλοϊκό ορισμό της αφύπνισης; Μαζεύω τα κομμάτια μου, θυμάμαι τα όνειρα της νιότης μου, συγκροτώ κάπως τον εαυτό μου και στρέφομαι στον διπλανό. Προσπαθώ όσο γίνεται να μη φοβάμαι από το πρωί έως το βράδυ.
Η ταινία "Ussak" ενισχύεται από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, από ιδιώτες και άλλους φορείς, αλλά χρειάζονται 80.000 ευρώ για να μπορέσουν να την υλοποιήσουν τεχνικά και καλλιτεχνικά.
Ο Κυριάκος, η Κάτια και όλοι οι συντελεστές της ταινίας χρειάζονται τη στήριξή μας. Μπορούμε να βοηθήσουμε με τη συνεισφορά μας στα παρακάτω στοιχεία:
ARTemis Productions
[email protected]
PIRAEUS BANK
IBAN:
GR86 0171 7390 0067 3913 7942 248
SWIFT-BIC: PIRBGRAA
