Βουτηγμένο στα βαθιά νερά της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας το "Aϊβαλί" του Soloúp (εκδ. Κέδρος) είναι, εκτός από το πρώτο ελληνικό ιστορικό graphic novel, ένα ταξίδι στη μνήμη και στην ανθρώπινη περιπέτεια, μια υπενθύμιση κυρίως ότι "οι 'κακοί' και το λάθος δεν βρίσκονται από την πλευρά του ενός ή του άλλου λαού, αλλά ότι προκύπτουν ως αποτέλεσμα πολιτικοοικονομικού και διπλωματικού μπρα ντε φερ", όπως επισημαίνει ο δημιουργός του.
Με το πενάκι του ως όπλο απέναντι στα εθνικά στερεότυπα, ως μέσο γι' αυτό το άλμα από τις τραγικές ημέρες της Μικρασιατικής Καταστροφής και της συνθήκης της Λωζάννης μέχρι τη δική μας δύσκολη εποχή, αλλά και ως φορέα ενός πειραματισμού γύρω από το κόμικ, την τέχνη που χρόνια τώρα υπηρετεί, ο Soloúp, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος, δίνει τη δική του εκδοχή για τον ανθρώπινο πόνο που προκαλεί η ταραγμένη ιστορική στιγμή.
Από το δημοφιλές κόμικ του, το οποίο ήδη μεταφράζεται στα τουρκικά, ξεπηδούν τα στοιχεία που συνθέτουν την έκθεση «Soloúp. Αϊβαλί: Ένα ταξίδι στον χρόνο» που εγκαινιάζεται απόψε στις 8 μ.μ. στο Μουσείο Μπενάκη, στο κτήριο της οδού Πειραιώς 138. Ο επισκέπτης της έχει την ευκαιρία να περπατήσει ανάμεσα σε σκίτσα, προσχέδια, φωτογραφίες, καρτ ποστάλ, αλλά και οικογενειακά τεκμήρια με ξεναγούς τον Φώτη Κόντογλου, τον Ηλία Βενέζη, την Αγάπη Βενέζη - Μολυβιάτη και τον Αχμέτ Γιορουλμάζ, οι μαρτυρίες των οποίων αποκτούν εικόνα μέσα στο βιβλίο. Με αυτή την αφορμή ο γνωστός σκιτσογράφος μάς ξεναγεί στο δικό του "Αϊβαλί", στη δική του διαδρομή πάνω στα χνάρια της ιστορίας, της μνήμης, της τέχνης και της φαντασίας.
Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη
* Ποιο είναι το Αϊβαλί του Solοúp;
Το Αϊβαλί του Solοúp είναι ένα ταξίδι στον χρόνο, είναι ένα ταξίδι σε κείμενα - μαρτυρίες των Κόντογλου, Ηλία Βενέζη, Αγάπης Βενέζη Μολυβιάτη και Αχμέτ Γιορουλμάζ γι' αυτή τη δύσκολη εποχή. Παράλληλα όμως είναι και ένα προσωπικό ταξίδι τόσο στους μικρασιάτες παππούδες και τις γιαγιάδες μου όσο και στα προβλήματα που αφορούν κι εμάς σήμερα.
* Ποιες είναι εκείνες οι λεπτές γραμμές μέσα από τις οποίες το πενάκι συναντάει την ιστορική μνήμη;
Το Αϊβαλί είναι ίσως η πρώτη σχετική προσέγγιση των κόμικς με τη σύγχρονη ιστορία μας και μάλιστα με μια από τις τραγικότερες σελίδες της όπως η Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτό που συνέβη λοιπόν εδώ είναι το ότι ο λόγος όπως οι μαρτυρίες που είπαμε προηγουμένως συναντά την εικόνα της φαντασίας μας για εικόνες που έχουμε ανακαλέσει από φωτογραφίες και από ντοκουμέντα της εποχής. Τα κόμικς έτσι διαθέτοντας και λόγο και εικόνα είναι έντεχνο μέσο που μπορεί να μεσολαβήσει ανάμεσα σ' αυτό που συνέβη στην πραγματικότητα και σ' αυτό που σκεφτόμαστε ή φανταζόμαστε.
* Μπορεί ενδεχομένως να αποκωδικοποιήσει και ζητήματα της σημερινής δύσκολης κατάστασης που ζούμε;
Ακριβώς αυτό ήταν και το κίνητρο. Μια τέτοια ιστορία δεν βγήκε καθόλου τυχαία σε μια εποχή κρίσης όπως η σημερινή, γιατί ακριβώς ο εθνικισμός, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και η αλαζονεία της θέσης μας απέναντι στους "άλλους" είναι και σήμερα παρόντα. Και μάλιστα αν αναλογιστούμε τι συμβαίνει στην Ευρώπη, στην Ουκρανία ή στη Μέση Ανατολή, θα δούμε ότι αυτά που αναφέρονται στο grafic novel δεν αφορούν μόνο Έλληνες και Τούρκους αλλά όλη την ανθρωπότητα και τις σύγχρονες κοινωνίες.
* Το εθνικό αφήγημα σας δυσκόλεψε στο εγχείρημά σας;
Σίγουρα μεγάλωσα όπως όλοι μας, μαθαίνοντας στο σχολείο πόσο κακοί ήταν οι Τούρκοι. Αυτό αναμφισβήτητα βάζει κάποιους φραγμούς στην προσπάθεια να έρθεις σε επαφή με τον "άλλο" και συγκεκριμένα με τους Τούρκους. Αν όμως δεις την ιστορία με μια αποστασιοποίηση όπως συμβαίνει για παράδειγμα με την οπτική του Μπρους Κλαρκ, που προλογίζει το βιβλίο, διαπιστώνεις ότι τα πράγματα δεν είναι άσπρο μαύρο, που σημαίνει ότι, παραδόξως, και οι δυο λαοί ταυτίζονται με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τον "άλλο". Αυτό που κάνει ο Μπρους Κλαρκ στο βιβλίο του "Δυο φορές ξένος" είναι να μη βλέπει ότι οι "κακοί" και το λάθος δεν βρίσκονται από την πλευρά του ενός ή του άλλου λαού, αλλά ότι προκύπτουν ως αποτέλεσμα πολιτικοοικονομικού και διπλωματικού μπρα ντε φερ. Κι αυτή η διαμάχη παραβλέπει τον ανθρώπινο πόνο και την πραγματική θέληση των λαών, όπως συμβαίνει με τη συνθήκη της Λωζάννης.
* Οι Τούρκοι έχουν δει το "Αϊβαλί";
Το έχουν δει. Έχει ξεκινήσει ήδη η μετάφρασή του στα τουρκικά και είναι πάρα πολλοί οι Τούρκοι που μπαίνουν στην ιστοσελίδα του στο Facebook Aivali-Soloúp. Πολλοί Τούρκοι μού στέλνουν μηνύματα ότι θέλουν οι ίδιοι να το μεταφράσουν. Θέλω να πω ότι μια εικόνα, μια αφήγηση, ένα κόμικ, οποιαδήποτε μορφή τέχνης και δημιουργίας, είναι ικανή να προσφέρει κρίκους επικοινωνίας.
* Θέλετε να μας εξηγήσετε πώς το δικό σας "Αϊβαλί" πήρε τη μορφή κόμικ, ποιες φόρμες ακολούθησε και ποιες ανέτρεψε;
Στο συγκεκριμένο grafic novel, έχοντας μόλις τελειώσει ένα διδακτορικό για τα ελληνικά κόμικς και τη σημειολογία τους, μπόρεσα να πειραματιστώ με πολλά ζητήματα που είχαν προκύψει από τη μελέτη του συγκεκριμένου μέσου. Αφορούν τη ροή της αφήγησης, αλλά και τη χρήση πολλών διαφορετικών σχεδίων ταυτοχρόνως. Αυτό που επίσης έκανα, ίσως για πρώτη φορά στα ελληνικά κόμικς, ήταν να μιλήσω για μια τόσο τραυματική συλλογική εμπειρία όπως η Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και να χρησιμοποιήσω κείμενα συγγραφέων που αναφέρονταν στην εποχή εκείνη. Αυτό ήταν ίσως και ο λόγος που ένα κόμικ όπως το "Αϊβαλί" έχει συγκινήσει τρεις γενεές και με μεγάλη μου έκπληξη ανθρώπους που δεν είχαν πιάσει ποτέ στα χέρια τους κόμικς.
* Σκοπεύετε να συνεχίσετε προς αυτή την κατεύθυνση;
Όπως όλοι οι συνάδελφοί μου, έτσι κι εγώ έχω πολλά σενάρια στο μυαλό μου, αλλά περιμένω να μου δείξει τον δρόμο για το τι θα ακολουθήσει το ίδιο το "Αϊβαλί". Η έκθεση γίνεται με αφορμή το βιβλίο και σ' αυτή μπορούν οι επισκέπτες να δουν εικαστικά από τις σελίδες του, αλλά και προσχέδια και σκίτσα με μολύβι. Ακόμα υπάρχει υλικό που προέκυψε κατά την έρευνα του ντοκουμενταρίσματος του βιβλίου όπως συνέβη σε βιβλιοθήκες και σε αρχεία και συγκεκριμένα οι επισκέπτες μπορούν να δουν φωτογραφίες, καρτ ποστάλ, έγγραφα προσφύγων, αλλά και οικογενειακά τεκμήρια από το ΕΛΙΑ το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Μυτιλήνης.
