Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, κατά τον κυβερνητικό σχεδιασμό, θα λειτουργήσουν στη χώρα τον Σεπτέμβριο του 2025 και θα αρχίσουν να δίνουν τα πρώτα πτυχία από το 2029. Σ’ αυτή την τετραετία, κι αν παραμείνουν οι σημερινοί πολιτικοί συσχετισμοί, θα ψηφιστεί η συνταγματική αναθεώρηση με τυπική ακύρωση του άρθρου 16, που ορίζει τον δημόσιο χαρακτήρα των πανεπιστημίων, το οποίο όμως θα έχει ήδη καταστεί κενό γράμμα, αφού τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα έχουν ήδη λειτουργήσει. Με άλλα λόγια, πρώτα θα παρακαμφθεί το σύνταγμα και μετά θα αλλάξει…
Η κυβέρνηση δείχνει να έχει μελετήσει το σχέδιό της στην εντέλεια, τουλάχιστον επικοινωνιακά. Το Μαξίμου μάλιστα εμφανίζεται βέβαιο ότι το εγχείρημα θα ευοδωθεί, διότι έχει διασφαλίσει το πράσινο φως από συνταγματολόγους και τη στήριξη του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ. Για τις αντιδράσεις από την Αριστερά δεν δείχνει να ιδρώνει, παρά το γεγονός ότι όλες οι εκφάνσεις της εμφανίζονται ενωμένες στο «όχι». Ο αρμόδιος υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης άλλωστε έσπευσε να προκαταβάλει την κυβερνητική αδιαφορία σ’ αυτές τις αντιδράσεις μιλώντας για «μάχη ιδεοληψιών και τοτέμ» που φρέναραν την προσπάθεια τα προηγούμενα χρόνια. Και όχι μόνο: στις εύλογες ερωτήσεις πώς θα προσπεράσει η κυβέρνηση το άρθρο 16, έδωσε την εκπληκτική απάντηση ότι πρόκειται για «σύγχρονη ερμηνεία του συντάγματος». Αν μη τι άλλο, σ’ αυτό πρωτοτύπησε: κανένας άλλος πολιτικός δεν διανοήθηκε ποτέ να βαφτίσει «σύγχρονη ερμηνεία» την παραβίαση του καταστατικού χάρτη της χώρας.
Τι κρύβει ο όρος «μη κερδοσκοπικά»
Η όλη επιχείρηση έχει δύο σκέλη: Την πολιτική ουσία και την παραβίαση του συντάγματος. Ως προς το πρώτο, τα… φιλελεύθερα ή νεοφιλελεύθερα τοτέμ δεν πρωτοτυπούν, καθώς ομνύουν σταθερά στη δύναμη και στο υπέρτατο όλων δικαίωμα της ελεύθερης αγοράς. Το σκεπτικό, γνωστό και κοφτό: Εφόσον έχουν ιδιωτικοποιηθεί τα πάντα, γιατί να παραμένει απόρθητο το κράτος της Ανώτατης Εκπαίδευσης και να χάνουν πολλά εκατομμύρια ευρώ ετησίως οι ενδιαφερόμενοι ιδιώτες; Τον δρόμο άλλωστε έδειξε η αντίστοιχη διαδικασία στην Υγεία, που αποδείχθηκε πιο εύκολη, διότι δεν χρειάστηκαν ευφυολογήματα για να παρακαμφθεί το σύνταγμα: Για να υποχρεωθούν οι πολίτες να στραφούν στα ιδιωτικά νοσοκομεία, υποβαθμίστηκαν και απαξιώθηκαν τα δημόσια, ενώ για να αντεπεξέλθουν στα υπέρογκα ιδιωτικά νοσήλια, σπρώχτηκαν στην ιδιωτική ασφάλιση. Αν κρίνει κανείς από το πώς χειρίστηκε αυτή η κυβέρνηση το θέμα «Υγεία», έχει κάθε δικαίωμα να αντιμετωπίζει με εξαιρετική δυσπιστία τον χειρισμό στον έτερο πυλώνα του κοινωνικού κράτους, την Παιδεία.
Οι ερωταπαντήσεις που διένειμε το υπουργείο Παιδείας για να επικοινωνήσει την απόφαση περί ίδρυσης «μη κρατικών-μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων» παραπέμπουν σε… αγνές προθέσεις και νομοτελειακή αναγκαιότητα: Αφού κάθε χρόνο 40.000 παιδιά πάνε για σπουδές στα ξένα πανεπιστήμια, γιατί να μην έρθουν τα ξένα πανεπιστήμια στην Ελλάδα; Ή, αφού με την έλευση παραρτημάτων του Χάρβαρντ ή του Γέιλ ή του Στάνφορντ η χώρα θα γίνει πόλος έλξης κεφαλαίων και φοιτητών, γιατί να το κάνουμε;. Ή, γιατί νομίζετε ότι με τα εν λόγω πανεπιστήμια θα υποβαθμιστούν τα δημόσια, αφού η κυβέρνηση δεσμεύεται για την αναβάθμισή τους; Και άλλα πολλά.
Εν προκειμένω, σύμφωνα με γνώστες του θέματος εντός και εκτός Ελλάδας, ο προσδιορισμός «μη κερδοσκοπικά» είναι αδόκιμος, αφού κανένας επενδυτής/ιδιώτης δεν θα ξοδέψει χρήματα αν δεν πρόκειται να κερδίσει από την επένδυσή του. Στην περίπτωση των πανεπιστημίων, το «μη κερδοσκοπικά» σημαίνει ότι τα κέρδη (από τα υψηλά δίδακτρα και όχι μόνο) θα διανέμονται για τις ανάγκες του ιδρύματος. Θεωρείται προφανές πως θα υπάρξουν οι διαδρομές για να καταλήξουν και στον επενδυτή - εκτός κι αν πιστέψει κανείς ότι ο ιδιώτης, με όποια μορφή εμφανιστεί, θα χρηματοδοτεί με… χριστιανικά κίνητρα. Αυτή η παράμετρος, του κέρδους, ενισχύει τις ερμηνείες για την κυβερνητική σπουδή. Κάποιες φήμες για συμφωνίες με συγκεκριμένα funds που θέλουν να δραστηριοποιηθούν (και) στον τομέα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, συνδέοντας πανεπιστημιακά προγράμματα με επιχειρηματικές δράσεις, μένει να διαψευστούν ή να επιβεβαιωθούν στο άμεσο μέλλον.
Πρόταση Κασσελάκη για στήριξη του δημόσιου πανεπιστημίου
Ο Στέφανος Κασσελάκης, ο οποίος δέχεται ήδη την πίεση της κυβέρνησης επειδή σπούδασε στις ΗΠΑ, όπου διέμενε από μικρή ηλικία, έδωσε μια εύστοχη απάντηση στα παραπάνω: «Αν μια μεγάλη οικογένεια θέλει να προσφέρει, μπορεί να το κάνει στηρίζοντας βραχίονες (σ.σ.: πανεπιστημίων) οι οποίοι να είναι ημιαυτόνομοι από τη διοίκηση του υπόλοιπου πανεπιστημίου, να ανήκουν στο δημόσιο πανεπιστήμιο, αλλά να μπορούν να προσφέρουν ακαδημαϊκό υλικό προστιθέμενης αξίας» είπε πρόσφατα στην ΕΡΤ. Φέρνοντας και το ακόλουθο παράδειγμα: «Αν θέλει να χρηματοδοτήσει έναν βραχίονα για Τεχνητή Νοημοσύνη στο Μετσόβιο, με μεγάλη χαρά να το κάνει. Να βρούμε έναν τρόπο ώστε να μην αισθάνεται (σ.σ.: ο χρηματοδότης) πως τα κονδύλια θα μπλέξουν στη γραφειοκρατία του κράτους και στα θέματα της συγκλήτου με νεποτισμό, τα οποία είναι γνωστά σε όλους μας. Ας βρούμε έναν τρόπο να υπάρχει μια αυτόνομη διοίκηση. Αυτό είναι κοινή λογική. Μην πάμε να κάνουμε εκπαίδευση δύο και τριών ταχυτήτων. Ας λύσουμε το πρόβλημα κι ας επενδύσουμε στη δημόσια Παιδεία».
Βάση εισαγωγής θα είναι το πορτοφόλι;
Οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης ότι θα αναβαθμίσει τα δημόσια πανεπιστήμια ακούγονται ευχάριστα στ’ αυτιά όσων θέλουν να στηρίξουν το νομοσχέδιο και αναζητούν επιχειρήματα, όπως το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ., αλλά τόσο η λογική όσο και η αρνητική εμπειρία με τα δημόσια νοσοκομεία τις ακυρώνει προκαταβολικά. Παράδειγμα: Ένα από τα επιχειρήματα της κυβέρνησης όταν μπλόκαρε τη δημιουργία Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας (την οποία είχε δρομολογήσει η κυβέρνηση Τσίπρα) ήταν ότι «με χιλιάδες άνεργους δικηγόρους, το τελευταίο που χρειαζόμαστε είναι μια νέα Νομική Σχολή». Θα αντέξει, συνεπώς, η χώρα τους νέους πτυχιούχους δικηγόρους των ιδιωτικών πανεπιστημίων; Ή το αμέσως επόμενο βήμα θα είναι να μειωθεί δραστικά ο αριθμός των εισακτέων στις δημόσιες Νομικές Σχολές; Επίσης, με την περιβόητη Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής μένουν εκτός δημόσιων πανεπιστημιακών σχολών χιλιάδες μαθητές. Θα υπάρχει αντίστοιχη «βάση» για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ή τη λύση θα τη δώσει το γερό πορτοφόλι της οικογένειας; Όσο για την έλευση φημισμένων ξένων πανεπιστημίων στη χώρα μέσω παραρτημάτων, ο καθηγητής του Χάρβαρντ και βουλευτής Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Όθων Ηλιόπουλος σχολίασε ειρωνικά: «Θα είναι η παγκόσμια πρώτη, διότι μέχρι τώρα δεν διακρίναμε καμία διάθεση επέκτασης των Χάρβαρντ, Στάνφορντ κ.λπ. σε άλλες χώρες».
Απολιθωμένοι νεοφιλελεύθεροι καταργούν το σύνταγμα
Η δεύτερη παράμετρος του θέματος είναι η παράκαμψη του άρθρου 16 του συντάγματος. Την ουσία έδωσε ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης μιλώντας για «τελεολογική ερμηνεία του συντάγματος», δηλαδή ότι τα πάντα διέπονται από τον σκοπό. «Το σύνταγμα δεν μπορεί να είναι ένα απολιθωμένο σύνολο διατάξεων» είπε χαρακτηριστικά. Με τη σειρά του, ο Κυριάκος Πιερρακάκης δήλωσε ότι πρόκειται για «σύγχρονη ερμηνεία του συντάγματος». Και τα δύο μαζί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το Μαξίμου διαπρέπει στην εξεύρεση λέξεων και όρων προκειμένου να παρακάμψει το σύνταγμα αντί να περιμένει την αναθεώρησή του. Ο Κ. Πιερρακάκης επικαλείται «κορυφαίους συνταγματολόγους», οι οποίοι τον διαβεβαίωσαν ότι δεν τίθεται θέμα παραβίασης του συντάγματος, διότι το Ενωσιακό Δίκαιο υπερέχει του ελληνικού. Γίνεται δε επίκληση ως «δεδικασμένου» της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το 2020 κατά της Ουγγαρίας έπειτα από προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επειδή η ουγγρική κυβέρνηση προσπάθησε να αλλάξει τον νόμο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση προκειμένου να μπλοκάρει το πανεπιστήμιο του Τζορτζ Σόρος.
«Αδικαιολόγητη βιασύνη, αν όχι εμμονή»
Δεν συμφωνούν όμως όλοι οι έγκριτοι συνταγματολόγοι και, όπως όλα δείχνουν, θα δοθεί μεγάλη μάχη, πολιτική και συνταγματική, όταν η κυβέρνηση δώσει σε δημόσια διαβούλευση το περίφημο νομοσχέδιο. Ενδεικτικά, ο συνταγματολόγος Κώστας Μποτόπουλος αναφέρει στο άρθρο του (Τα Νέα): «Παραβιάζει το σύνταγμα η πρόθεση της κυβέρνησης, που πλέον αρχίζει επίσημα να παίρνει σάρκα και οστά, να “υποδεχθεί” τα ιδιωτικά πανεπιστήμια πριν από την αναθεώρηση του άρθρου 16. Και τούτο γιατί το συγκεκριμένο άρθρο απαγορεύει ρητά και διττά (παρ. 5 και 8) να ιδρυθούν πανεπιστήμια από “ιδιώτες” και με άλλη μορφή από εκείνη των “ιδρυμάτων Δημοσίου Δικαίου”. Η παραβίαση δεν καλύπτεται ούτε γιατρεύεται μέσω ερμηνείας: Η ρητή, σαφής και απόλυτη συνταγματική απαγόρευση -άρα το αντίθετο του κατά την κυβέρνηση “απολιθώματος”-, δεν μπορεί να τύχει διορθωτικής ερμηνείας με εργαλεία είτε του εσωτερικού ή του Ενωσιακού Δικαίου. Το τελευταίο μάλιστα στον τομέα της εκπαίδευσης προβλέπει ρητά (άρθρο 3 της Χάρτας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων) ότι “η ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων” ασκείται “σύμφωνα με τις εθνικές νομοθεσίες που διέπουν την άσκησή της”, δηλαδή, στην ελληνική περίπτωση, σύμφωνα με τις ειδικές ρυθμίσεις του άρθρου 16 του συντάγματος».
Σε σχέση με την πολιτική παράμετρο, ο Κ. Μποτόπουλος διακρίνει «αδικαιολόγητη βιασύνη, αν όχι εμμονή» της κυβέρνησης να περάσει «πάση θυσία τα ιδιωτικά πανεπιστήμια». Όπως παρατηρεί: «Τα όποια αίτιά της, ακόμα και τα καλύτερα δυνατά, δεν δικαιολογούν τις πολλαπλές παραβάσεις. Πόσο μάλλον που για την ορθή και νόμιμη σειρά των πραγμάτων -δημόσια συζήτηση, διαμόρφωση πλειοψηφίας υπέρ της κυβερνητικής πρόθεσης, συνταγματική αναθεώρηση, ίδρυση πανεπιστημίων άλλης από τη μόνη σήμερα προβλεπόμενη μορφή- οι πόρτες κάθε άλλο παρά είναι κλειστές. Δεν μπορούν όμως να ανοίξουν αύριο - κι εκεί μάλλον βρίσκεται το κλειδί».
«Πράξη συνταγματικώς αυθαίρετη»
Σε δικό του άρθρο (στο cyannakopoulos.gr) ο καθηγητής Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος αναφέρεται στην «ισχυρή επιφύλαξη που έχει διατυπώσει η Ελλάδα στην GATS» ως προς την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων στη χώρα. «Τυχόν ανάκληση της επιφύλαξης προκειμένου να αναιρεθεί η κανονιστική ισχύς του άρθρου 16, παρ. 5 και 8 του συντάγματος απέναντι σε φορείς Ανώτατης Εκπαίδευσης που προέρχονται από κράτη που δεν είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα είχε ούτε νόμιμο ούτε ηθικό έρεισμα και θα συνιστούσε πράξη συνταγματικώς αυθαίρετη, που δεν θα μπορούσε να καλυφθεί ούτε από την απουσία αποτελεσματικού δικαστικού ελέγχου ούτε από την όποια πολιτική ανοχή της. Θα αποτελούσε μια επιπλέον πράξη διάβρωσης του Κράτους Δικαίου στη χώρα μας». Και καταλήγει: «Η εγκατάσταση μη κρατικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα και ιδίως αυτών που προέρχονται από κράτη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσε να επιτραπεί μόνο μέσω της τυπικής συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16 του συντάγματος σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 110 του τελευταίου. Μέχρι δε να καταστεί εφικτή η κίνηση της σχετικής αναθεωρητικής διαδικασίας, οι θιασώτες της ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων έχουν ακόμη αρκετό χρόνο να αναλογιστούν τους σοβαρότατους κινδύνους που ενέχει για την ακαδημαϊκή ελευθερία των διδασκόντων και των διδασκομένων η ιδιωτική χρηματοδότηση υπηρεσιών Ανώτατης Εκπαίδευσης».
