Υπάρχει αρκετή πληροφόρηση για τα εθνικά θέματα και τους αγώνες του λαού σε διάφορες στιγμές του εθνικού μας βίου. Για το έπος του 1940 έχουν γραφτεί πολλά. Υπάρχουν όμως και κάποιες ιστορίες που έρχονται για πολλούς από εμάς στο φως πολλές δεκαετίες μετά.
Γνωστές είναι οι συμμετοχές Ελλήνων ομογενών στον πόλεμο του 1940. Νέων ανθρώπων που ήρθαν από το εξωτερικό να πολεμήσουν για την πατρίδα απέναντι στον φασισμό και τον ναζισμό. Άγνωστη στο ευρύ κοινό είναι η συμμετοχή των Κωνσταντινουπολιτών εθελοντών στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πό0λεμο. Η Τουρκία είχε διαλέξει τον δρόμο της ουδετερότητας. Ήξεραν λοιπόν αυτοί οι Ρωμιοί ότι πιθανότατα η συμμετοχή τους στον πόλεμο θα τους στερούσε το δικαίωμα της επιστροφής στην πατρίδα τους, την Κωνσταντινούπολη. Κι όμως το τόλμησαν.
Σ’ αυτή τη γενναία απόφαση και την εθελοντική προσφορά αναφέρεται ο Νίκος Ισ. Μιχαηλίδης στο βιβλίο του «Τα ελληνοτουρκικά και οι Κωνσταντινουπολίτες εθελοντές στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1939-1944» από τις Εκδόσεις της Εστίας.
Δυστυχώς, με την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και την έξαρση του εθνικισμού, η κεμαλική Τουρκία υιοθέτησε μια ακραία εθνικιστική πολιτική απέναντι στην ελληνική μειονότητα. Μέσω των στρατολογικών γραφείων της Πόλης, το 1941, καλούνται στα όπλα οι μη μουσουλμάνοι (ομογενείς, Αρμένιοι κ.ά.). Βασικός σκοπός της επιστράτευσης αυτής ήταν η εξόντωσή τους. Πολλοί ομογενείς, 272 τον αριθμό λοιπόν, καταφεύγουν στην Ελλάδα θέτοντας τον εαυτό τους στην υπηρεσία της για της προάσπιση της ελευθερίας του ελληνικού λαού απέναντι σε Ιταλούς και Γερμανούς. Οι Κωνσταντινουπολίτες νεκροί του αλβανικού μετώπου ήταν 14.
Με την πτώση του μετώπου, οι Κωνσταντινουπολίτες ακολούθησαν την υποχώρηση έως την Αθήνα, μην έχοντας οι περισσότεροι εκεί φίλους ή συγγενείς. Εδώ, όσοι δεν χάθηκαν από τον λιμό τον χειμώνα του 1941 ή κατάφεραν να φθάσουν κρυφά στην Πόλη, ή εντάχθηκαν στις αντιστασιακές οργανώσεις της κατοχικής Ελλάδας.
Οι Ρωμιοί της Πόλης έδωσαν όμως το «παρών» και στη μάχη του Ελ Αλαμέιν, όπου συμμετείχαν 20 από αυτούς. Χάθηκαν 3. Εθελοντική παρουσία είχαν και οι γυναίκες Κωνσταντινουπολίτισσες στη Μέση Ανατολή ως νοσοκόμες, διοικητικό προσωπικό κ.λπ.
Πίσω στην Αθήνα, με ενέργειες του έφεδρου Κωνσταντινουπολίτη υπολοχαγού Απόστολου Μήλα και του έφεδρου αξιωματικού Αλέξανδρου Παπαδόπουλου, κάποιοι άλλοι οργάνωσαν τη διαφυγή τους προς την Πόλη με το επιταγμένο από τους Γερμανούς π/κ «Ευαγγελίστρια», που θα πήγαινε εκεί να φέρει ψάρια. Επιβιβάστηκαν σ’ αυτό 78 εθελοντές. Δυστυχώς, η λαχτάρα της επιστροφής στην Πόλη πάγωσε στα νερά του Αιγαίου, λίγα μίλια μετά το Κάβο Ντόρο. Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε την «Ευαγγελίστρια» που, ως επιταγμένη, έφερε τη γερμανική σημαία. Όλοι οι επιβάτες έχασαν τη ζωή τους.
Στην Καλογρέζα το 1943 χτυπιέται από τα τάγματα ασφαλείας και τη χωροφυλακή αντιστασιακή οργάνωση της οποίας τα μέλη εκτελούνται. Ανάμεσά τους και 9 Κωνσταντινουπολίτες. Δεν είναι λίγοι και εκείνοι που εξορίστηκαν στην Ελ Τάμπα. Και άλλοι που στελέχωσαν αντιστασιακές οργανώσεις και κυνηγήθηκαν για τα φρονήματά τους.
Στο βιβλίο γίνεται λεπτομερής αναφορά στους εθελοντές. Καταθέσεις από καρδιάς, καταγραφές από τα ημερολόγια των πρωταγωνιστών και αφηγήσεις τους εισάγουν τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα και στα γεγονότα της εποχής. Το βιβλίο αυτό του Ν. Μιχαηλίδη δεν φωτίζει απλώς μια πτυχή της Ιστορίας μας. Φωτίζει και από άλλη γωνιά τη γενναιότητα και την επιμονή των Κωνσταντινουπολιτών, παρ’ όλα όσα έχουν υποστεί (πριν και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο), να παραμένουν αγωνιστές των αξιών και των παρακαταθηκών. Όπως θα έκανε και ο κάθε ελεύθερος άνθρωπος.
Ενα μνημείο στήθηκε το καλοκαίρι του 2019 στην παραλία του Παλαιού Φαλήρου για να μας θυμίζει την προσφορά και τις θυσίες τους. Όπως η φαληρική ακτή θυμίζει στους ομογενείς την Πόλη, τον δικό τους Βόσπορο. Αθάνατοι!
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού
