Προ ενός και πλέον έτους από τις ίδιες αυτές σελίδες της ΑΥΓΗΣ είχα προειδοποιήσει για την ανάγκη επανόδου σε μια ενεργητική εξωτερική και ενεργειακή πολιτική. Έναν χρόνο μετά, οι προειδοποιήσεις για την απουσία στιβαρής και προορατικής πολιτικής επαληθεύονται σε μια περίοδο ραγδαίων ανακατατάξεων στη γειτονιά μας. Ο πόλεμος Ρωσίας - Ουκρανίας αποτέλεσε εφαλτήριο για αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας, που αναδεικνύεται καταλύτης πολιτικών και γεωστρατηγικών εξελίξεων: ως «γεφυροποιός δύναμη» που διαμεσολαβεί και φιλοξενεί τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, ως «πολύτιμος σύμμαχος του ΝΑΤΟ» και ταυτόχρονα προνομιακός συνομιλητής της Ρωσίας, ως ευεργέτης της Ουκρανίας και ταυτόχρονα πολέμιος επέκτασης του ΝΑΤΟ προς ανατολάς ή ως διαφαινόμενος ενεργειακός εταίρος του Ισραήλ, ο πρωθυπουργός του οποίου σπεύδει να συναντηθεί με τον Τούρκο Πρόεδρο.
Η Ελλάδα;
Οι κινήσεις της χώρας μας γίνονται χωρίς σαφείς εγγυήσεις από τους εταίρους και συμμάχους μας αναφορικά με την κλιμακούμενη επιθετικότητα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας και χωρίς την επιθυμητή κατεύθυνση της υποστήριξης των ελληνικών θέσεων. Διαθέτει μια έξυπνη στρατηγική η Ελλάδα στο διαμορφούμενο περιβάλλον, πέραν της συνήθους ρητορικής ή της διπλωματικής αβρότητας;
Έχω υποστηρίξει ότι κάθε προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων βάσει του Διεθνούς Δίκαιου στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και των εξωτερικών σχέσεων χρειάζεται τη στήριξη των πολιτικών δυνάμεων της χώρας και της κοινωνίας. Επίσης, η διαρκής συσσώρευση προβλημάτων στις εξωτερικές σχέσεις ακυρώνει οποιαδήποτε προσπάθεια για ευημερία της κοινωνίας στο εσωτερικό για πολλούς λόγους. Ωστόσο, η «θετική λύση» χρειάζεται προετοιμασία και στρατηγική. Στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, κατεξοχήν. Όσοι παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια τις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις γύρω από τα ελληνοτουρκικά και τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο και σήμερα στο μέτωπο του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, είμαστε τουλάχιστον σκεπτικοί ως προς τον βαθμό προετοιμασίας και τη στρατηγική της χώρας μας τους τελευταίους μήνες. Διαπιστώνουμε μια αδυναμία διορατικότητας όσον αφορά ενδεχόμενες δυσμενείς εξελίξεις και, ταυτόχρονα, μια αδυναμία κεφαλαιοποίησης των ευνοϊκών συγκυριών και στα τρία πεδία διπλωματικών εξελίξεων: ευρωπαϊκό, περιφερειακό, αμερικανικό.
Α) Στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Ε.Ε. συνεχίζει να εμφανίζεται κατακερματισμένη στα θέματα της ενέργειας και των εξωτερικών σχέσεων. Πολύ περισσότερο αν έρθει (απευκταίον) η ώρα για την επίδειξη σθεναρής αλληλεγγύης στη χώρα μας έναντι της τουρκικής παραβατικότητας. Όσο η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει ακόμη τα εργαλεία για την άσκηση πραγματικής κοινής εξωτερικής πολιτικής σύμφωνα με τη Συνθήκη Ε.Ε., θα παραμένει διχασμένη. Όπως ήταν ανέκαθεν σε ζητήματα εξωτερικών σχέσεων και υψηλής πολιτικής και στρατηγικής. Ακόμη κι έτσι όμως, η Ευρώπη παραμένει το προνομιακό πεδίο μας και η αδιαφορία έναντι της παραβατικής και επιθετικής στάσης της Τουρκία γίνεται περισσότερο οδυνηρή. Ας θυμηθούμε: Σε διαδοχικά συμβούλια κορυφής αποτύχαμε να αποσπάσουμε δεσμεύσεις περί σοβαρών εγγυήσεων και θετικών δράσεων (και δεν αναφέρομαι μόνο στις κυρώσεις) και ενός αυστηρού πλαισίου διαλόγου με την Τουρκία.
Τι θα μπορούσε να είχε γίνει νωρίτερα και -κυρίως- τι θα πρέπει να επιδιωχθεί σήμερα; Να προσπαθήσουμε έστω τώρα να αποσπάσουμε ισχυρές διατυπώσεις (αναφορά σε «παράνομες» ενέργειες της Τουρκίας, αντί απλώς σε «μονομερείς» κ.ο.κ.) και ευρωπαϊκές εγγυήσεις στους όρους περαιτέρω διαλόγου με την Τουρκία, που είναι και το απολύτως καίριο στρατηγικό ζητούμενο για τη χώρα σήμερα.
Β) Στα περιφερειακά
Ισραήλ και Αίγυπτος συζητούν πλέον με την Τουρκία και, παρά τις διαψεύσεις για αλλαγή στάσης έναντι της Ελλάδος από τους Ισραηλινούς και Αιγύπτιους αξιωματούχους, οι τρεις χώρες θα συνεχίσουν να συζητούν τόσο για την αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων της ανατολικής Μεσογείου όσο και για άλλα περιφερειακά ζητήματα (για παράδειγμα, η οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός στην Λιβύη, την οποία στηρίζουν Ε.Ε. και ΗΠΑ, περνά μέσα από την εξομάλυνση των τουρκο-αιγυπτιακών σχέσεων).
Ταυτόχρονα, απομακρύνεται το ενδεχόμενο υλοποίησης του αγωγού East Med (Ελλάδα - Κύπρος - Ισραήλ) για τη μεταφορά του φυσικού αερίου Κύπρου και Ισραήλ στην ηπειρωτική Ευρώπη διά της Ελλάδας. Τον αγωγό είχε στηρίξει η Ε.Ε. με την ένταξή του στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος της Ε.Ε. (Projects of Common Interest) και τη χρηματοδότηση των οικονομοτεχνικών μελετών για την υλοποίησή του, θεωρώντας ότι υπηρετεί την ευρωπαϊκή πολιτική διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας και απεξάρτησης από παραδοσιακούς παρόχους φυσικού αερίου.
Εξάλλου, τον EastMed είχαν στηρίξει προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και η σημερινή, αφού, πέρα από τα ενεργειακά (προσωπικά, δεν θεωρώ ότι το ενεργειακό μέλλον της χώρας βρίσκεται στα ορυκτά καύσιμα), αποτελούσε ισχυρό χαρτί για τις ελληνικές θέσεις στην οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Όλα αυτά άλλαξαν μετά το γνωστό έγγραφο του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, με το οποίο το πρότζεκτ χαρακτηρίζεται «πεδίο έντασης» στην ανατολική Μεσόγειο, ενώ ακόμη και σήμερα, μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών προμήθειας ενέργειας, δεν φαίνεται η χώρα μας να στηρίζει σθεναρά την υλοποίησή του. Δεν θα έπρεπε τουλάχιστον να υπάρξουν συγκεκριμένα ανταλλάγματα για μια τέτοια ματαίωση; Ασφαλώς και θα έπρεπε. Δεν γίνεται, από φερόμενοι ως πρωταγωνιστές των εξελίξεων στην ανατολική Μεσόγειο, αίφνης να εκτοπιζόμαστε «στη γωνία» και χωρίς αντιστάθμισμα.
Γ) Αμερικανικός παράγων
Την τελευταία χρονιά κορυφώθηκαν οι προκλήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο, παρά την πληθωρική φιλοξενία και τα καλά λόγια του πρώην ΥπΕΞ των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο κατά την τελευταία του επίσκεψη στη χώρα μας. Η κλιμάκωση της τουρκικής προκλητικότητας από το 2020 μέχρι σήμερα είναι αντιστρόφως ανάλογη των διακηρύξεων και προσδοκιών της ελληνικής κυβέρνησης. Η γενναιόδωρη προς τις ΗΠΑ ανανέωση (ουσιαστικά επ’ αόριστον) της ελληνο-αμερικανικής συμφωνίας δεν συνοδεύθηκε από αντίστοιχη υποστήριξη. Απεναντίας. Οι ΗΠΑ, λίγο μετά την υπογραφή, απέσυραν την υποστήριξή τους στον East Med, ενώ, δύο μέρες πριν το πρόσφατο ταξίδι Μητσοτάκη στην Ουάσιγκτον, διέρρευσε η πρόθεση εξοπλισμού της Τουρκίας με F-16. Γιατί αυτή η έλλειψη διορατικότητας και θεμιτής διεκδίκησης αντισταθμίσματος της Ελλάδας απ’ τους εταίρους και συμμάχωους μας έναντι της τουρκικής προκλητικότητας;
Συμπερασματικά: Απαιτείται πιο στιβαρή παρουσία της Ελλάδας, με πρωτοβουλία κινήσεων και στα τρία ανωτέρω πεδία, ευρωπαϊκό, περιφερειακό, ευρω-ατλαντικό. Πάνω από όλα χρειάζεται αποσαφήνιση της στρατηγικής μας και διορατικότητα στις επόμενες κινήσεις: ευρω-τουρκικά, ενεργειακά, εξοπλιστικά. Ας αφυπνιστούμε. Οι διπλωματικές αβρότητες και το παρατεταμένο χειροκρότημα δεν αρκούν.
*Ο Νικόλαος Φαραντούρης είναι καθηγητής της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet και διευθυντής Μεταπτυχιακών στη Στρατηγική, Δίκαιο και Οικονομικά της Ενέργειας στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Σύμβουλος του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
