Στα παραλειπόμενα του βρετανικού δημοψηφίσματος περιλήφθηκε η είδηση ότι, για αρκετές ώρες μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, στις αναζητήσεις των Βρετανών μέσω Google, πρώτο ή δεύτερο trend «έπαιζε» το ερώτημα «What is the E.U.?». Ο τρόπος που σερβιρίστηκε το εύρημα υπονοεί ότι οι Βρετανοί που επέλεξαν την έξοδο δεν κατάλαβαν καν το διακύβευμα του δημοψηφίσματος. Εν ολίγοις, ήταν άσχετοι, αμόρφωτοι, παραπλανημένοι, ίσως και ολίγον βλάκες.
Κι όμως, το ερώτημα, κατά κανόνα διατυπωμένο με ασυγκράτητο θυμό (κάπως σαν «τι σκατά είναι αυτή η Ε.Ε.;», αγγλιστί: «what the fuck is the E.U.?») είναι το πιο νομιμοποιημένο ερώτημα για τους κατοίκους της ηπείρου. Ακόμη κι αν απευθυνθεί κανείς σ’ ένα καλοπληρωμένο στέλεχος της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας, με εμπειρία πολλών συνόδων, διαπραγματεύσεων, δημοψηφισμάτων και αναθεωρημένων συνθηκών και τον ρωτήσει, τι διάολο είναι τελικά η Ε.Ε., πιθανότατα θα πάρει μια απάντηση «στραμπουληγμένη», του στιλ: «Είναι μια ένωση κυρίαρχων κρατών», «Ένα νέο κράτος υπό διαμόρφωση» ή «Μια ενιαία αγορά».
Οι 28 μείον 1, στην τελευταία σύνοδο κορυφής με θέμα το Brexit, έδωσαν εμμέσως την εξής απάντηση στο ερώτημα: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα ιστορικό επίτευγμα ειρήνης, ευημερίας και ασφάλειας στην ευρωπαϊκή ήπειρο», αναφέρει το ανακοινωθέν τους. Έχοντας επίγνωση ότι αυτό κάθε άλλο παρά το συμμερίζεται η πλειονότητα των Ευρωπαίων, οι 27 πρόσθεσαν την υποσημείωση: «Την ίδια στιγμή πολλοί άνθρωποι εκφράζουν δυσαρέσκεια με την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων, είτε είναι σε ευρωπαϊκό είτε σε εθνικό επίπεδο. Οι Ευρωπαίοι περιμένουν από εμάς να κάνουμε κάτι καλύτερο, όταν πρόκειται για την παροχή ασφάλειας, ευημερίας και ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον».
Σ’ αυτές τις διατυπώσεις, που τις συμμερίζονται οριζοντίως όλες οι πολιτικές δυνάμεις που εκπροσωπούνται στην Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς στο μεγαλύτερο μέρος της, συνυπάρχουν δύο μύθοι.
Ο πρώτος μύθος λέει ότι η Ε.Ε. είναι ό,τι αναφέρει το ανακοινωθέν των 27: Ένα «ιστορικό επίτευγμα ειρήνης, ευημερίας και ασφάλειας». Για να δούμε.
Το ότι στα σχεδόν 60 χρόνια εξέλιξης της Ε.Ε. δεν έγινε πόλεμος στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου δεν ήταν αναγκαία αποτέλεσμα της ύπαρξης της Ε.Ε. Μπορεί κανείς βάσιμα να ισχυριστεί ότι τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες την ειρήνη την εξασφάλιζε περισσότερο... ο Ψυχρός Πόλεμος. Άρα, η «ψυχρή ειρήνη» μπορεί να αποδοθεί εξίσου στην ύπαρξη της ΚΟΜΕΚΟΝ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Μετά την κατάρρευση του ανατολικού συνασπισμού, ακολούθησαν σχεδόν δυόμιση δεκαετίες έμμεσης ή άμεσης εμπλοκής της Ε.Ε. σε αιματηρούς πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς εντός και εκτός ηπείρου. Από τον βομβαρδισμό και τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, μέχρι την ουκρανική κρίση και τον πόλεμο στη Συρία.
Η ευημερία των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, επίσης, ήταν αποτέλεσμα της περίπου ομοιόμορφης τήρησης της «κεϋνσιανής συναίνεσης» σε όλη την καπιταλιστική Δύση, όχι μια ευρωπαϊκή ιδιαιτερότητα. Πολύ περισσότερο, δεν ήταν το αποτύπωμα μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Γιατί, πολύ απλά, μέχρι την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) και πολύ περισσότερο μέχρι τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), αυτή δεν υπήρχε. Η ιδρυτική πράξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στο πνεύμα του νεοφιλελευθερισμού σήμανε και το οριστικό διαζύγιο της Ε.Ε. από την ιδέα της «ελάχιστα εγγυημένης ευημερίας για όλους». Διόλου τυχαία, τα υψηλά ποσοστά απόρριψης της Ε.Ε. στις μεγαλύτερες ηλικίες (βλέπε έρευνα Pew) απηχούν ακριβώς την «ανάμνηση» των σημαντικών κατακτήσεων της μισθωτής εργασίας που εξαφανίζονταν όσο προχωρούσε η ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Τέλος, η ασφάλεια. Η επίκλησή της ως επιτεύγματος της Ε.Ε. είναι αληθινό ανέκδοτο. Από τότε που η ηγεσία της Ε.Ε. αποφάσισε να αποκτήσει κοινή πολιτική άμυνας και ασφάλειας, ως παρελκόμενο του ιμπεριαλιστικού τυχοδιωκτισμού του υπερατλαντικού εταίρου της, η ανασφάλεια έγινε σταθερά συνθήκη στο μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής επικράτειας και αυξάνεται ευθέως ανάλογα με τις δαπάνες που τροφοδοτούν το νέο στρατιωτικοβιομηχανικό λόμπι.
Ο δεύτερος, παρεπόμενος μύθος, ανησυχητικά δημοφιλής στην Αριστερά, λέει ότι το πρόβλημα με την Ε.Ε. είναι πως έχει χάσει τον παλιό καλό εαυτό της, έχει ξεφύγει «από τις ιδρυτικές της αξίες». Σοβαρά; Και ποιες είναι αυτές οι πολύτιμες ιδρυτικές αξίες της Ε.Ε.; Τίποτε άλλο από τις τέσσερις «ελευθερίες» της, τις ελευθερίες κυκλοφορίας κεφαλαίων, προϊόντων, υπηρεσιών και προσώπων. Προορισμός τους ήταν και παραμένει να βελτιώσουν τους όρους καπιταλιστικής συσσώρευσης, πρωτίστως για τους μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους των πλουσιότερων χωρών που, με εφαλτήριο την ενιαία αγορά, έγιναν παγκόσμιοι. Αυτό το παιχνίδι, εξ ορισμού, δεν ήταν win - win για όλους. Άφησε πίσω του κοινωνίες -θύματα και χώρες- πτώματα.
Ίσως αυτά ηχούν υπεραπλουστευτικά - και είναι όσο επιβάλλει ο περιορισμένος χώρος. Αλλά, επειδή κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε και τ’ όνομά μας, ας έχουμε τουλάχιστον μια απάντηση στο ερώτημα «τι διάολο είναι η Ε.Ε.;» συμβατή με τη φύση και την Ιστορία της, όχι με τις φαντασιώσεις μας.
